Dorastanie
Adolescencja wczesna 11-16 lat, późna (stabilizacja) 16-18 lat.
Rozwój fizyczny - zmiany hormonalne, rozwój narządów płciowych, zmiany w sylwetce ( nieporadność ruchowa). U chłopców późniejsze dojrzewanie może powodować kompleks niższości. U dziewcząt odwrotnie - te szybciej dojrzewające starają się ukryć jego objawy.
Rozwój poznawczy - u niektórych apogeum rozwoju umysłowego, coraz bardziej ukierunkowane operacje (podparte procesami myślenia - cele, strategie, znajdowanie ukrytych treści - symbolicznych, przenośnych), wyjątkowa jakość narządów zmysłów (precyzyjne różnicowanie bodźców), pogłębienie refleksji muzycznej, rozważanie interpretacji, kategorie stylistyczne, idiomatyczne.
Rozwój emocjonalny - większa dojrzałość emocjonalna (kompetencje, rozpoznanie własnych emocji), decentracja - możliwość przyjmowania innych punktów widzenia niż własny, większa drażliwość, pobudliwość, egzaltacja (związane z burzą hormonów) - huśtawki nastrojów, bezprzedmiotowe nastroje, lęk wiąże się ze społecznym odbiorem. Wielka rola ojca (i jego akceptacji) w rozwoju dziewcząt, konflikt chęci niezależności z istniejącą zależnością (od rodziców potrzeba wsparcia, ale i autonomii), w drugim okresie adolescencji harmonizacja, stabilizacja, partnerski układ z rodzicami. Rozwój myślenia hipotetyczno-dedukcyjnego - snucie koncepcji społecznych, rodzinnych, rozważanie wszystkich możliwości przed wydaniem sądu - rozwój myślenia krytycznego
Rozwój moralny - internalizacja norm - kształcenie własnego systemu norm - przemyślane i przyjęte jako własne, odpowiedzialność za siebie (również sądowa).
Rozwój osobowości - pojawia się własna refleksja, chęć zmian własnej osobowości, zaczyna się chęć rozwoju, kiedy jesteśmy już dość mocno ukształtowani, coraz bardziej ukierunkowana i spójna osobowość - hierarchia celów, związki międzyludzkie.
Erikson - rezultat pozytywny - poczucie tożsamości, integracja; rezultat negatywny - trudność w osiągnięciu poczucia tożsamości, spójności własnej osoby.
Cnota - wierność (systemowi wartości).
Rozwój muzyczny - pod koniec okresu dojrzewania rozpoczyna się trzecia faza rozwojowa - od 15 do 24 roku życia. W tych latach budzi się samoświadomość artystyczna młodego muzyka. Pojawia się pierwsza refleksja nad otaczającą rzeczywistością i własnym miejscem w strukturach tego świata. Tu najczęściej następuje świadomy wybór drogi życiowej, odkrywanie własnych koncepcji artystycznych, a także często wkraczanie w środowisko muzyków-profesjonalistów.
Erikson - dalsze okresy:
wczesna dorosłość - rezultat pozytywny - intymność - nawiązanie bliskich kontaktów; rezultat negatywny - izolacja, samotność; cnota - miłość
wiek średni - rezultat pozytywny - kreatywność; rezultat negatywny - stagnacja, zaabsorbowanie sobą; cnota - opiekuńczość
starość - rezultat pozytywny - integralność, poczucie spełnienia; rezultat negatywny - rozpacz (nieudane życie); cnota - mądrość
Każda faza rozwojowa muzyka jest okresem krytycznym kształtowania się pewnych cech, sprawności, dyspozycji osobowościowych i artystycznych, których pominięcie lub zaniedbanie może odbić się niekorzystnie na przebiegu kariery zawodowej, niekiedy całkowicie ją uniemożliwiając. Również okresy graniczne między poszczególnymi fazami są momentami kryzysów emocjonalnych. Uwzględnić należy fakt, że artyści - w tym muzycy - jako osoby o podwyższonej neurotyczności, są szczególnie wrażliwi na takie stany kryzysowe. Stąd szczególna rola otoczenia (nauczyciela-mistrza, rodziny, przyjaciół) we wspieraniu młodego artysty, aby problemy emocjonalne nie przekreśliły jego przyszłości.