Paweł Woźniak ,
V r. studia zaoczne trenerskie
Metody oceny etapów trenowania niezależnie od zaawansowania rozwojowego
Piłka nożna należy do dyscyplin sportu, która stawia przed zawodnikami wysokie wymagania w zakresie zdolności wysiłkowych. Podczas gry w piłkę nożną zawodnicy wykonują pracę o zmiennym natężeniu. W przebiegu meczu występują nierównomierne obciążenia fizyczne i arytmiczna kolejność okresów pracy i wypoczynku. Średnio każdy zawodnik wykonuje w czasie meczu około 100 sprintów (trwających 3-6 sekund i obejmujących w sumie 2500 do 3000 metrów). W pozostałych okresach gry poruszanie się piłkarza ma charakter umiarkowany, w którym to czasie przebiega około 5000 metrów. Reszta meczu to przestoje lub marsz, w których zawodnik pokonuje około 1000 metrów. Ogólny dystans przebiegnięty podczas jednego spotkania wynosi 9000 metrów, z czego 24% pokonywane jest z prędkością maksymalną, 49% z umiarkowaną, a 27% w marszu
Podczas meczu o przeciętnej intensywności gry wydatek energetyczny wynosi około 1kJ/min/kg masy ciała. Zużycie węglowodanów wynosi wówczas 200 gram i więcej. Energia dostarczana jest głównie przez procesy tlenowe, natomiast fazy o bardzo wysokiej intensywności (sprinty) wiążą się również z zaangażowaniem procesów beztlenowych. W tych warunkach występuje wzrost stężenia kwasu mlekowego we krwi, którego stężenie osiąga 5-9 mmol / l. Zmniejszają się rezerwy alkaliczne krwi, obniża się wskaźnik oddechowy, wzrasta ilość leukocytów, obniża się wydalanie moczu. Temperatura ciała podwyższa się, dochodzi do wzmożonej potliwości i ubytku płynów co prowadzi do znacznych strat ciężaru ciała podczas meczu piłkarskiego wynoszących 2-3 kg. Deficyt płynów powoduje między innymi spadek zdolności wysiłkowej o około15%. Częstość skurczów serca wzrasta do 160-200 uderzeń/min, ciśnienie waha się między 170/65 do 200/50, a dług tlenowy mimo wzrastającej wentylacji płuc (60-120 l/min) sięga 10-20 litrów
W celu skutecznego zaprogramowania treningu piłkarza, należy uwzględnić różnice w adaptacji fizjologicznej organizmu, w zależności od wieku sportowca. Przygotowanie planu treningowego z uwzględnieniem cech właściwych dla każdego wieku wymaga różnych metod oceny.
Aby ocenić stan wytrenowania sportowca można przeprowadzić testy, mające na celu określenie jego możliwości fizjologicznych: zarówno tlenowych (VO2max) jak i beztlenowych oraz możliwości neuromięśniowych, szybkości i przyspieszenia, siły i celności strzałów, skoków, jednym słowem wszystkich cech bardzo ważnych dla piłki nożnej. Bardzo ważne jest dokonanie pomiarów siły dynamicznej (skoki, zmiana pozycji itp.), zdolności mobilizacji (częstotliwość i synchronizacja bodźców) i innych czynników.
Bez względu na zaawansowanie wiekowe najczęściej stosowanym testem określającym wydolność beztlenową, parametry fosfagenowe i glikolityczne to: test Wingate. Za pomocą tego testu oceniamy moc i pojemność fosfagenową świadczącą o możliwościach szybkościowych zawodnika, oraz moc glikolityczną, która ocenia szybkość uruchamiania zasobów glikogenowych i przejście w strefę przemian tlenowych. W teście tym również określamy wielkość zakwaszenia, parametry równowagi kwasowo - zasadowej i gazometrię krwi. Określenie tych cech jest niezbędnym czynnikiem w programowaniu poszczególnych zadań w cyklu treningowym niezależnie od zaawansowania rozwojowego. Testy wydolności tlenowej opierają się na pomiarze maksymalnego poboru tlenu (VO2max) oraz progów przemian metabolicznych. Najczęstszą modyfikacją testów maksymalnych stosowanych w piłce nożnej jest zastosowanie testu progresywnego lub pulsacyjnego. Pierwszy pozwala na prześledzenie zdolności adaptacyjnych zawodnika do zwiększających się obciążeń i wyznaczenia progów metabolicznych metodą wentylacyjną, drugi określa zdolności przystosowawcze do zmiennego charakteru wysiłku w piłce nożnej i pozwala na oznaczenie progów przemian metodą bezpośrednią ( krwawą). Zawsze przydatna w ocenie efektów treningowych jest ocena zmian parametrów równowagi kwasowo - zasadowej, przesunięcia jonowe czy gazometria krwi. Wyżej wymienione testy , to testy laboratoryjne, w praktyce stosuje się także testy terenowe, z elementami typowymi dla danej dyscypliny sportu. W piłce nożnej np. przebieżki z piłką, dryblingi , przyspieszenia, strzały na bramkę itp.
Wszystkie wymienione metody kontroli stosuje się bez względu na stopień zaawansowania rozwojowego stosując tylko indywidualizację zastosowanych obciążeń testowych.