Skąd dzieci wiedzą, jak rozumieć słowa?

DEBATA ONTOGENETYCZNA — stanowisko konstruktywistyczne

[„Dziecko jako naukowiec: Piagetowska teoria rozwoju poznawczego”]

Piagetowska teoria rozwoju poznawczego

Jean Piaget - w badaniu psychologii dziecięce decyduje się na podejście rozwojowe; za pomocą metod psychologicznych bada, w jaki sposób dzieci przyswajają sobie podstawowe narzędzia wiedzy, a następnie przekształcają je w bardziej złożone środki przystosowania się do środowiska.

− początkowo współpracuje z Binetem nad standaryzacją testów inteligencji, jednak dochodzi do wniosku, że od poprawności odpowiedzi dzieci bardziej interesuje go sposób, w jaki do niej doszły

− zaczyna badać ogólny charakter inteligencji, by dojść do ISTOTY rozwoju

1. W początkowej fazie badań zajmuje się rozwojem dziecięcego pojmowania pojęć - podstawowych kategorii wiedzy: czas, przestrzeń, szybkość, klasa, relacja, przyczynowość (badana grupa dzieci w wieku od 3 do 10 lat); badanie poprzez rozmowy niestandaryzowane (kolejne pytanie zadawane przez Piageta zależało od poprzedniej odpowiedzi dziecka)

− dochodzi do wniosku, że zmiany w myśleniu dziecka następują w sposób skokowy, więc należy je zapisać za pomocą stadiów

STADIA ROZUMIENIA PRZYCZYNOWOŚCI wg Piageta

Typy myślenia:

(zadane pyt: „Co sprawia, że chmury poruszają się po niebie?”)

• Magiczny (do 3 r.ż.), dziecko może wpływać na przedmioty zewnętrzne myślą lub działaniem („My sprawiamy, że się poruszają, kiedy idziemy”)

• Animistyczny (3-7 lat), dziecko przypisuje własne cechy przedmiotom („Poruszają się same, bo żyją”)

• Logiczny (od 8 r.ż.), dziecko ujmuje świat w kategoriach bezosobowych („Wiatr je przesuwa”)

2. Druga faza badań - opracowuje czterostopniowy schemat sekwencyjny, który wyjaśnia rozwój intelektualny jako całość (od urodzenia do dojrzałości), rozszerza zakres badań na niemowlęta (obserwowanie ich spontanicznych zachowań oraz reakcji na sytuacje zaaranżowane)

PODSTAWOWE CECHY TEORII PIAGETA

− rozwój intelektualny można zrozumieć tylko przez analizę dynamicznego i ciągłego wzajemnego oddziaływania dziecka i otoczenia

− przyjął, że nowo narodzone dziecko jest wyposażone w prymitywny rodzaj struktury psychicznej, która pozwala mu konkretnie wykorzystywać odbierane informacje; początkowo takim prymitywnym odruchem jest ssanie !jeśli damy dwumiesięcznemu dziecku lalkę, będzie próbowało ją ssać, wg Piageta oznacza to, że dziecko asymiluje lalkę do posiadanego schematu ssania, który dominuje w tym wieku i określa sposób w jaki dzieci postępują z przedmiotami, z którymi się stykają, to też uczy dziecko, jakie inne sposoby wykorzystania oferuje lalka - głaskanie, tulenie, potrząsanie, tzn., że dziecko akomoduje się do natury obiektu!

Dzieci przyłączają rzeczywistość zewnętrzną do swojej struktury psychicznej, ale także muszą przekształcać i poszerzać swoje działania, by dostosować się do wymagań środowiska

Definicje terminów ważnych dla teorii Piageta

INTELIGENCJA — zaczyna się od prymitywnych wzorców zachowań odruchowych (od narodzin), które można modyfikować - dzięki tym procesom umysłowym dochodzi do adaptacji, wg Piageta to szczególny przypadek biologicznej adaptacji

ADAPTACJA — obecna u wszystkich organizmów biologicznych wrodzona tendencja do dostosowania się do wymagań środowiska

SCHEMAT — podstawowa struktura poznawcza oparta na czynnościach sensoryczno-motorycznych lub na myśli, wykorzystywana do zrozumienia doświadczeń jednostki

ASYMILACJA — opisuje przyswajanie informacji przy użyciu istniejących struktur myślowych (taki sposób przyswajania nowej informacji, aby pasowała do obecnego już typu myślenia)

AKOMODACJA — określa modyfikowanie struktur umysłowych, aby przyswoić nowe informacje

RÓWNOWAGA — stan, w którym schematy jednostki pozostają w równowadze ze środowiskiem (czyli jednostka przyswoiła i zrozumiała nową informację), uzyskiwana dzięki asymilacji i akomodacji

BRAK RÓWNOWAGI — oznacza, że jednostka nie posiada odpowiednich struktur do przyswojenia nowej informacji (musi nastąpić restrukturyzacja schematów)

DZIECKO JAKO MAŁY NAUKOWIEC

przyswajanie wiedzy przez dziecko jest oparte na działaniu - aktywne badanie przez dziecko przedmiotów, a następnie pojęć; wiedza jest konstruowana na zasadzie oddziaływań środowiska i dziecka; aktywność dziecka wiąże się z jego eksperymentowaniem z różnymi sposobami osiągnięcia zrozumienia (prawdopodobnie metoda prób i błędów), następnie w wyniku aktu twórczego podejmuje wyzwanie i zadowalająco przechodzi od obserwacji do zrozumienia

STADIA ROZWOJU POZNAWCZEGO

Piaget zauważa etapowy charakter rozwoju, każde stadium różni się od poprzedniego i kolejnego, więc w ciągu całego dzieciństwa, w kolejnych okresach, powstają zupełnie nowe strategie rozumowania; przez wszystkie stadia dziecko powinno przejść po kolei (kolejność jest niezmienna)

1. Stadium sensoryczno-motoryczne (od urodzenia do 2 lat) - dzieci początkowo zyskują swoją wiedzę poprzez działanie, t. j. ssanie, chwytanie, głaskanie, na obiektach z otoczenia; zachowania te nie pochodzą jeszcze z procesów myślowych, jednak stanowią wstęp do rozwoju myślenia, a operacje umysłowe to uwewnętrznione działania

Wyróżniane podetapy w tym stadium:

• Od sztywnych do elastycznych wzorców czynności - dzieci, które się rodzą mają pewną liczbę wzorców reakcji, które umożliwiają im kontakt z otoczeniem, jednak dziecko stopniowo może zachowywać się podobnie w reakcji na coraz większą liczbę bodźców (np. początkowo ssanie jest u dziecka odruchową reakcją tylko na dotyk sutka, następnie może ssać już swój kciuk, czy zabawki)

• Od pojedynczych do skoordynowanych wzorców czynności - początkowo przedmioty służą tylko jednej czynności, np. patrzeniu na nie, później dziecko uczy się, że na tym samym przedmiocie, w sposób skoordynowany, można dokonywać innych działań (w przypadku grzechotki - dziecko podnosi przedmiot do ust, potrząsa nim; produkuje dźwięk i słucha go

• Od zachowania reaktywnego do intencjonalnego - mimo już początkowo wykazywanej aktywności dziecka, działaniu nie towarzyszy zamierzenie, kieruje nim przypadkowość, postęp w kierunku zaplanowanemu oddziaływaniu dziecka na środowisko świadczy o jego bardziej dojrzałym charakterze

• Od zewnętrznych czynności do reprezentacji umysłowych - pod koniec stadium sensoryczno-motorycznego pojawiają się oznaki procesów umysłowych (korzystanie z reprezentacji umysłowej jest nadal prymitywne, jednak jest to duży krok w kierunku dojrzałego funkcjonowania), ok. 2 r.ż, m.in. rozwój języka ułatwia symboliczną reprezentację przedmiotów i ludzi, dzięki czemu dziecko może nimi manipulować, planować na nich działania w myślach, bez konieczności ich realizacji

W tym stadium dziecko odkrywa STAŁOŚĆ PRZEDMIOTU, czyli uświadamia sobie, że przedmioty są bytami niezależnymi, które nie znikają, kiedy jednostka nie jest świadoma ich istnienia (wg Piageta dzieci dopiero ok. 2 r.ż. mogą w sposób dojrzały stwierdzić trwałość przedmiotów)

2. Stadium przedoperacyjne (od 2 do 7 lat) - dziecko może już myśleć symbolicznie (może podejmować zabawy z wyobraźni, zamiast ssać lalkę, dziecko może np. podawać jej pić z wymyślonych kubeczków); zamiast bezpośrednich kontaktów z otoczeniem, dziecko może wykorzystywać reprezentacje umysłowe otoczenia do kontaktowania się z nim (dzieci manipulują obrazami przedmiotów, reprezentują przedmioty i osoby słowami, przez co stworzony dzięki fantazji świat może się różnić od rzeczywistego)

W tym stadium dzieci są upośledzone w korzystaniu z operacji umysłowych (OPERACJA to każda procedura umysłowego działania na przedmiocie np. dodawanie), gdyż ogranicza je:

• EGOCENTRYZM - związany z tendencją do postrzegania świata tylko z własnej perspektywy, jest to naturalna niezdolność dziecka do zrozumienia, że inni mogą widzieć tą samą sytuację w inny sposób; można to dostrzec w dziecięcych rozmowach, które przyjmują formę kolektywnych monologów (dziecko A wyraża zdanie, następnie dziecko B wyraża również zdanie na zupełnie inny temat, co nie jest odpowiedzią dla dziecka A, czyli nie dochodzi między nimi do prawdziwej komunikacji, gdyż żadne z nich nie może się pozbyć swojej perspektywy, zatem rozmawiają monologując)

• ANIMIZM - przypisywanie cech żywych organizmów przedmiotom martwym; Piaget zauważa niemożność rozróżnienia przez dzieci w wieku przedszkolnym, tego, co żywe, od tego, co martwe; stopniowo w trakcie całego stadium dzieci zaczynają odróżniać rzeczy ożywione od nieożywionych

• SZTYWNOŚĆ MYŚLENIA - objawia się np. przez nieodwracalność, czyli tendencję do myślenia o wydarzeniach i przedmiotach tak, jak wskazuje na to pierwsze doświadczenie; przedszkolaki nie potrafią pojąć zasad arytmetyki (tego, że odejmowanie jest odwrotnością dodawania, opanują to, kiedy będą zdolne do myślenia odwracalnego).

To także nieumiejętność do dostosowania się do zmian zachodzących w wyglądzie zew. Przedmiotów (jeżeli pokaże się przedszkolakom psa, rozpoznają zwierzę, jednak, gdy psu nałoży się maskę kota, większość dzieci rozpozna w zwierzęciu psa)

• ROZUMOWANIE PRZEDLOGICZNE - przedszkolaki nie są zdolne do przechodzenia od szczegółu do ogółu i odwrotnie, dlatego Piaget określił ich typ myślenia jako transdukcyjne, zakłada ono związek przyczynowy pomiędzy dwoma konkretnymi elementami, podczas, gdy takiego związku nie ma, gdyż te elementy występują jednocześnie; dzieci mogą także odwracać związek przyczynowo-skutkowy bądź błędnie pojmować kolejność P. i S. (np. stwierdzenie dziecka: „Ten pan spadł z roweru, bo złamał rękę”)

3. Stadium operacji konkretnych (od 7 do 11 lat) - dzieci zaczynają rozumieć w sposób systematyczny, próbują rozwiązywać problemy w sposób logiczny, wyzbywają się egocentryzmu; umiejętność odwracania sekwencji myśli, myślenie staje się bardziej elastyczne i efektywne, aczkolwiek nadal jest ograniczone

Piaget wyróżnia tu osiągnięcia t.j.:

• SZEREGOWANIE - umiejętność umysłowego porządkowania przedmiotów pod względem pewnej wielkości, wysokości, ciężaru, czasu, dziecko potrafi wyciągać wnioski na temat relacji (np., jeśli A biega szybciej niż B, a B szybciej niż C, to kto jest szybszy - A czy C?)

• KLASYFIKACJA -dzieci w bardziej zaawansowanym stopniu potrafią grupować przedmioty pod względem określonego kryterium, potrafią dostrzec relacje pomiędzy częścią a całością - zawieranie się klas, jedna cecha zawiera się w drugiej, ale dotyczą jednego przedmiotu

• POJĘCIA LICZBOWE - zdolność szeregowania i klasyfikowania przyczynia się do rozumienia pojęcia liczby, dzieci uświadamiają sobie, że liczby można stosować zamiennie, można je łączyć w grupy i podgrupy; uczą się pojęcia niezmienności liczby (tzn., że rozsunięcie, czy zbliżenie do siebie jakiś przedmiotów leżących w jednej linii nie zmieni ilości przedmiotów)

ZASADA ZACHOWANIA STAŁOŚCI

Piaget jako pierwszy odkrył i opisał to osiągnięcie rozwojowe jako największy postęp w sposobie myślenia dzieci w tym okresie życia. Chodzi o uzmysłowienie sobie, że podstawowe cechy przedmiotu nie zmieniają się, mimo iż pozornie zmienia się ich wygląd, np. objętość wody w szklance nie zmieni się, mimo że przelaliśmy ją z mniejszej do większej; masa plasteliny nie zmieni się w przypadku żadnej z kulek, mimo iż z jednej uformowaliśmy wałek (zachowanie stałości masy, liczby, długości)

4. Stadium operacji formalnych (od 11 lat) - najbardziej zaawansowany poziom myślenia u dzieci, aczkolwiek następują między nimi ogromne różnice indywidualne, myślenie staje się racjonalne, systematyczne i abstrakcyjne

• Rozumowanie abstrakcyjne - możliwe jest rozumowanie na temat rzeczy, których dzieci nigdy wcześniej doświadczyły, radzenie sobie z problemami hipotetycznymi i abstrakcyjnymi

• Stosowanie logiki - możliwe jest rozumowanie dedukcyjne, dzieci mogą przyjąć jakieś ogólne założenie i wyobrazić sobie jego skutki, więc możliwy jest szybki postęp rozumowania naukowego, gdzie konkretne obserwacje zostają wydedukowane na podstawie ogólnej teorii

• Zaawansowany poziom rozwiązywania problemów - np. przy rozwiązywaniu zadań z fizyki, dzieci na etapie operacji formalnych potrafią stworzyć hipotezę, opracować w umyśle różne wyniki, mają zatem już wiele rozwiązań, zanim zaczną sprawdzać zadanie.

---