Adolescencja- okres, w którym włączanie się w społeczność nabiera większego znaczenia. Rówieśnicy oferują oparcie i poczucie bezpieczeństwa, które potrzebne jest do zapewnienia niezależności od rodziny i autonomii.
Jednym z głównych procesów rozwojowych jest kształtowanie tożsamości, które składa się z dwóch aspektów : kryzysu i zobowiązania.
Po zestawieniu tych elementów, powstaną cztery różne „statusy tożsamości”:
tożsamość osiągnięta: jednostka przeszła kryzys i doszło do przyjęcia zobowiązania w obszarze ideologicznych i zawodowych celów;
moratorium: kryzys nadal trwa, nie przyjęto jeszcze zobowiązań;
tożsamość przejęta: doszło do przejęcia zobowiązań z pominięciem okresu kryzysu. Nie nastąpiło ponowne rozważenie dawnych stanowisk. Zamiast tego młoda osoba zaakceptowała zobowiązanie wyznaczone przez kulturę lub rodziców;
tożsamość rozproszona: młody człowiek nie przechodzi kryzysu i nie podjął zobowiązania.
Od tego, czy młody człowiek pokona kryzys tożsamości, zależy dalszy rozwój osobowości.
Może wykształcić się:
*tożsamość syntetyczna- przejęcie gotowych wzorców tożsamości, ukształtowanych przez zbiorowość. Człowiek nie umiejąc określić własnej tożsamości gubi się w różnych wyobrażeniach siebie. Nie wie kim jest i kim chciałby być. Do tego stanu przyczynić się
może nadmierna opiekuńczość rodziców.
*tożsamość negatywna -opozycja w stosunku do przypisywanych ról, prowadząca do poczucia depersonalizacji i alienacji, przeżywanych jako wewnętrzna dezorganizacja i pustka. Młody człowiek definiuje siebie przez to, co społeczeństwo odrzuca i czego nie akceptuje, staje się tym, kim być nie powinien: chuliganem, przestępcą, narkomanem, itp. Przyczyny:
brak wskazówek pozwalających odpowiedzieć na pytanie „jak żyć” lub sprzeczność tych wskazówek, brak wartości, którym warto pozostać wiernym,
przekaz ze strony dorosłych, który mówi młodemu człowiekowi o tym, kim być nie może i nie powinien, bez wskazywania na to, kim może być i jakie ma perspektywy,
wpajanie młodemu człowiekowi takich ideałów, które są dla niego nieosiągalne i ponad jego możliwości,
negatywna i pełna uprzedzeń postawa otoczenia wobec dorastającego, przyklejenie mu etykietki „gorszego” lub „odmieńca” nie pasującego do powszechnie uznawanych wzorów,
zło, jakie zostaje wyrządzone dorastającemu przez oprawcę, często przypadkowego (ofiara staje się w późniejszym czasie oprawcą, by nie doświadczać więcej upokorzenia i porażek).
W poszukiwaniu własnej tożsamości, która jest związana z poczuciem sensu życia, wyróżniamy fazy:
identyfikacji- dorastający utożsamia się z zewnętrznymi wzorami
kosmiczna- którą charakteryzuje oderwanie od rzeczywistości, chaos w poszukiwaniu celu i sensu życia
dojrzałego sensu życia- człowiek potrafi określić siebie i sens swojego istnienia
Rozwojowi tożsamości towarzyszy:
wzrastająca dyferencjacja -dotyczy wszystkich procesów psychicznych, wraz z wiekiem młodzież spostrzega siebie jako całość złożoną z coraz większej liczby elementów ( dot. właściwości, zainteresowań, przyzwyczajeń)
wzrastająca stabilizacja -stopniowe stabilizowanie tożsamości
wzrastająca realistyczna postawa w samoocenie i w tworzeniu koncepcji własnej osoby -w przeciwieństwie do dzieci, które oceniają siebie całkowicie nierealistycznie, dorastający są wobec siebie coraz bardziej krytyczni
ROZWÓJ OSOBOWOŚCI A PŁEĆ
W ustalaniu własnej tożsamości istotną rolę odgrywa płeć. W identyfikacje z własną płcią duże znaczenie mają rodzice.
Znaczna większość nastolatków zaczyna określać siebie w kategoriach posiadania zarówno cech męskich jak i żeńskich.
Wyróżniamy cztery typy ról płciowych:
1.męski
2.żeński
3.androgyniczny
4.niezróżnicowany
Typ męski uważa się za posiadacza wielu cech męskich i niewielu żeńskich. Typ żeński - posiadacz wielu cech żeńskich i niewielu męskich. Androgyniczny - cechy obu płci, natomiast niezróżnicowany - żadna z cech.
Czas, w którym młodego człowieka charakteryzuje:
stopniowy wzrost samooceny,
bardzo zróżnicowane pojęcie własnego „ja”
bardziej autonomiczne postępowanie
uzyskanie i potwierdzenie własnej niezależności (poprzez swobodę w zakresie rozwiązywania relacji interpersonalnych oraz ponoszenie odpowiedzialności za własną osobę przy podejmowaniu decyzji dotyczących edukacji, pracy, przekonań)
relacje społeczne wpływają na obraz własnej osoby i odwrotnie
indywiduacja- proces pozwalający uwalniać swe postawy i przekonania od postaw i przekonań swych rodziców