12. ZADANIA I KOMPETENCJE NAUCZYCIELA W NAUCZANIU ZINTEGROWANYM
Szereg podstawowych zadań decydujących o jakości pracy nauczyciela dotyczy:
rozwijania samodzielności, zainteresowań,
pobudzania aktywności poznawczej,
rozwijania wrażliwości na wartości,
stwarzania szans pełnego wykorzystania możliwości psychicznych uczniów,
zapewniania współudziału w pracy pedagogicznej środowiska, związanych z usuwaniem mikrodefektów oraz formułowaniem planów życiowych i zawodowych uczniów.
Znacznie szerzej zadania nauczyciela w kontekście jego kompetencji analizuje Cz. Banach:
na pierwszym planie stawia nauczanie i organizowanie procesu uczenia się uczniów klas I-III, wprowadzanie ich w świat realny, świat przez wielostronną aktywność,
problemowe i wielostronne kształcenie,
przygotowanie do samodzielności,
zdolności do dialogu i negocjacji, do poznawania siebie,
wychowanie uczniów,
wspieranie ich w rozwoju,
inspirowanie procesów samowychowania,
współkształtowanie umiejętności, współżycia w klasie.
Priorytetowymi zadaniami nauczyciela wg J. Szempruch są:
opieka nad dziećmi,
diagnozowanie sytuacji potrzeb,
socjalizacja i resocjalizacja,
przeciwdziałanie patologiom społecznym.
W pracy nauczyciela nauczania wczesnoszkolnego istotne są również:
orientacja i wspomaganie dzieci w kształtowaniu planów edukacyjnych i życiowych,
współpraca z rodziną i środowiskiem lokalnym,
rozwijanie dialogu społecznego na temat dziecka oraz jego edukacji,
podmiotowość oddziaływania szkoły, rodziny i środowiska,
ograniczanie zjawiska lęku i przymusu.
Niezbędnymi zadaniami, które winien wypełniać nauczyciel-wychowawca klas I-III, zwłaszcza w kontekście reformy systemu oświaty w Polsce, są:
działalność nowatorska,
inicjowanie wielu sposobów nauki i pracy uczniów oraz spędzania wolnego czasu,
działalność badawcza zmierzająca do doskonalenia kryteriów i form kontroli wyników pracy uczniów i nauczycieli w zakresie postaw, wartości, wiedzy i umiejętności.
W zmieniającej się innowacyjnej pracy nauczyciel, w której edukacja szkolna zintegrowana jest z wieloma ośrodkami wychowania równoległego, należy zmierzać do samoformowania przez ucznia silnej, pogodnej, optymistycznej osobowości.
KOMPETENCJE NAUCZYCIELA W NAUCZANIU ZINTEGROWANYM
W pracy dydaktyczno-wychowawczej nauczycieli nauczania wczesnoszkolnego wyróżnia się następujące kompetencje:
interpretacyjno-komunikacyjne,
kreatywności,
współdziałania,
pragmatyczne,
informatyczno-medialne.
Bardzo ważne w przygotowaniu nauczycieli do zawodu są kompetencje interpretacyjno-komunikacyjne, które wyrażają się umiejętnością rozumienia i definiowania sytuacji edukacyjnych oraz skutecznością zachowań komunikacyjnych, zarówno werbalnych, jak też niewerbalnych. Dotyczą one m.in.:
posiadania wiedzy o komunikacji interpersonalnej i umiejętności spożywania jej dla celów edukacyjnych,
nabycia umiejętności nawiązywania i podtrzymywania kontaktu z uczniem,
zrozumienia dialogowego charakteru relacji nauczyciel-uczeń,
doskonalenia poprawności czytelności i etyczności własnych zachowań językowych np. umiejętności kształtowania wrażliwości językowej wychowanków, odsłaniania funkcji języka jako narzędzia myślenia i porozumiewania się.
W pracy nauczyciela istotną rolę pełnią również kompetencje kreatywności. Wyrażają się innowacyjnością i prorozwojową skutecznością działań nauczyciela. Przejawia je nauczyciel, który:
rozumie i zna swoistość działania pedagogicznego jako twórczego,
zna możliwości i bezpieczne granice w dokonywaniu twórczych zmian w pracy nauczyciela i szkoły,
umie opracować autorski program nauczania,
umie myśleć krytycznie oraz stymulować rozwój samodzielnego i krytycznego myślenia, samokształcenia i pracy nad sobą oraz swoich wychowanków,
umie planować własną koncepcję doskonalenia i samokształcenia zawodowego.
Przedmiotem wszechstronnych analiz są również kompetencje współdziałania rozumiane jako skuteczność zachowań prospołecznych nauczyciela i sprawność w integrowaniu zespołów uczniowskich oraz innych podmiotów edukacyjnych. Wyrażają się głównie:
posiadaniem wiedzy o prawidłowościach współdziałania i rozwoju społecznym uczniów oraz umiejętnością jej odpowiedniego wykorzystania do tworzenia z grupy uczniowskiej środowiska wychowawczego,
rozumieniem związków zachodzących między własnym systemem interakcyjnym a procesami społecznymi w grupie uczniowskiej,
umiejętnością modyfikowania własnego stylu, kierowania grupą wychowanków w zależności od stopnia ich rozwoju i dojrzałości społeczno-moralnej,
umiejętnością rozwiązywania sytuacji konfliktowych przez negocjowanie i kompromis oraz kształcenia u wychowanków tej umiejętności,
rozumieniem potrzeby współpracy z pozaszkolnymi uczestnikami procesu edukacyjnego i umiejętnością współdziałania na rzecz tworzenia warunków do uczenia się we współpracy i współodpowiedzialności za jego efekt.
Dla celów poznawczych istotne są kompetencje pragmatyczne nauczyciela, które wyrażają się jego skutecznością w planowaniu, organizowaniu, realizacji i ewaluacji procesów edukacyjnych. Dotyczą one umiejętności:
dysponowania podstawową wiedzą psychologiczną i metodyczną o skutecznym działaniu pedagogicznym,
rozumienia potrzeby i umiejętności różnicowania projektów działania w zależności od dokonanych diagnoz, podmiotowych możliwości ucznia,
realizowania założeń edukacji integracyjnej,
posługiwania się podstawowymi elementami warsztatu pracy nauczyciela w kształceniu i wychowaniu,
umiejętności opracowania własnego programu zintegrowanej edukacji wczesnoszkolnej,
rozumienia procesów ewaluacji szkolnej oraz umiejętności opracowania i posługiwania się różnymi technikami kontroli osiągnięć uczniów.
Oprócz analizowanych wcześniej kompetencji pedagogicznych nauczyciela istotną rolę w jego aktywności zawodowej pełnią kompetencje informatyczno-medialne. Wyrażają się one umiejętnością wykorzystania technologii informacyjnej i komunikacyjnej w doskonaleniu procesów edukacyjnych. W zakresie tych kompetencji nauczyciela nauczania początkowego wskazuje na:
umiejętność obsługi komputera, wideo i innego sprzętu technicznego,
umiejętność wykorzystania nowoczesnej technologii do wspomagania procesu nauczania-uczenia się,
umiejętność tworzenia autorskich programów edukacyjnych i udostępniania ich w sieci Internet.