TADEUSZ ŻELEŃSKI-BOY SŁÓWKA
WSTĘP: BN(Tomasz Weiss)
I GEZEZA KABARETU:
Kabaret- widowisko estradowe o charakterze kameralnym. Trzon kabaretu stanowią piosenki, a także wiersze lub inne teksty, bardzo często o wymowie politycznej, lecz głownie
o charakterze rozrywkowym;
Geneza Słówek Boya pozostaje w ścisłym związku z kabaretem, który rozpoczął swoją działalność w Jamie Michalika(Kraków, Floriańska) w 1905 roku.
Widowisko kabaretowe ma ludową genezę, należy też do nurtu sowizdrzalskiego.
Kabarety francuskie:
W latach 50. i 60. XIX wieku powstają w Paryżu tzw. kluby, skupiające ludzi sztuki. Początkowo miały charakter kameralny, szybko jednak zaczęły przyciągać rzesze widzów spragnionych kontaktu z barwnym światem bohemy.
Najbardziej popularny kabaret francuski, powstały ok. 1880 roku, nosi nazwę: Chat Nor(Czarny Kot).
Początki kabaretów w Polsce:
Ostrym krytykiem zjawisk kabaretowych w Polsce był Zenon Przesmycki(Miriam). Swoje poglądy(a właściwie ostre ataki) zamieścił w 1901 roku w Chimerze. Działalność kabaretową uważano za symptom kapitulacji w toczącej się walce z naciskiem demokratycznego tłumu żądnego niewybrednej rozrywki. W imię misji prawdziwej sztuki i jej godności odżegnywano się od kabaretu jako od miejsca, w którym sztuka traci swą godność.
Pierwsze kabarety w Warszawie i Krakowie:
Nałkowska notuje w swoim Dzienniku(1902), że kilkakrotnie uczestniczyła w posiedzeniu cabaretu. Z jej zapisków po raz pierwszy dowiadujemy się o istnieniu polskiego kabaretu literackiego. Powstał prawdopodobnie z inicjatywy i pod egidą Cezarego Jellenty.
W Krakowie nie działo się właściwie nic szczególnego, aż do czasu powstania….
…Zielonego Balonika
Pomysłodawcami tego kabaretu byli: Edward Żeleński, Stanisław Kuczborski i Jan August Kisielewski.
Obok pokaźnej grupy malarzy i plastyków do animatorów spotkań należała również spora grupa urzędników! Podaje tu parę znanych nazwisk: Rudolf Starzewski, Zenon Pruszyński, Feliks Jasieński, Leon Schiller, Teofil Trzciński, Karola Rostworowskiego. W kabarecie mało był literatów! ZB był raczej kabaretem artystycznym(nie literackim)
II TEORIA KABARETU
Pierwszą zasadą funkcjonowania kabaretu jest niepisana umowa, gra z wspólną wiedzą publiczności i kontakt na tej wiedzy oparty. Na podstawie swojej wiedzy publiczność może odkryć, wydobyć na jaw aluzję, podtekst, ukryty sens.
Dominujący typ informacji w kabaretowych tekstach określa typ, rodzaj kabaretu. Jeśli dominuje polityka, kabaret będzie miał charakter polityczny itp. Z powyższego(i nieco prymitywnego) stwierdzenia wynika istotna konsekwencja. Rodzaj, charakter informacji nie ujawnionych wprost, sugerowanych, zakładających wiedze odbiorcy, określa stopień elitarności kabaretu. Elitarność tkwi bowiem w założeniu, że nieujawnione informacje zostaną uzupełnione przez odbiorców.
Specyficzną właściwość sztuki kabaretowej stanowi jej antyiluzjonistyczność. Nie dotyczy to jednak przedstawiania Szopek. Ten szczególny polski gatunek sztuki kabaretowej podlegał wszystkim prawom iluzji teatralnej.
Kabaret musi być przeciw czemuś. Nie istnieje kabaret aprobujący. Prawdziwy kabaret nieustannie ryzykuje konfliktwystąpienie przeciwko czemuś/komuś musi być połączone ze śmiechem.
Środki kabaretowego działania: trawestacja, parodia, karykatura, demaskacja.
III CHARAKTER I DZIEJE ZIELONEGO BALONIKA. DOBÓR UCZESTNIKÓW SPOTKAŃ.
ZB był kabaretem elitarnym. Elitarności pilnie strzeżono, nie wszyscy mieli wstęp na przedstawienia. Wstęp do Michalika musiał się łączyć z posiadaniem zaproszenia. O tym, komu je wręczano decydowała specjalna komisja zwana sanhedrynem.
Historia ZB
Inauguracyjne spotkanie odbyło się 7 X 1905 roku.
Właścicielem lokalu był Jan Apolinary Michalik, stąd Jama Michalika. Ściany zdobiły satyryczne rysunki i obrazy np. pijana brama floriańskato mój ulubiony!
Archiwum tekstów ZB(gromadzone przez E. Żeleńskiego) uległo zniszczeniu podczas II wojny. Dziś znamy niewielki procent tego dorobku, w dużej mierze za sprawą Boya. Publikował on pisane przez siebie(dla ZB) teksty: Piosenki i fraszki ZB(1908), Igraszki kabaretowe(1908), Nowe piosenki(1910). Zawartość tych tomików złożyła się potem na Słówka oraz Szopki(wspólnie z Noskowskim).
Szopki
Szopka satyryczna wywodzi się z szopki ludowej. Cechy szopki: dramatyczne uformowanie, fabularność, aktualna w ujęciu satyrycznym tematyka, teksty szopkowe przeznaczone są najczęściej do śpiewania, występuje w nich galeria postaci współczesnych(potraktowanych karykaturalnie). Szopki wystawiano na ogół w okresie karnawału.
Proces przekształcania się widowiska obrzędowego w satyryczny gatunek literacki rozpoczął się w połowie XIX wieku. W 1849 roku, Teofil Lenartowicz opublikował swoją Szopkę o takim właśnie charakterze. Widowisko nawiązujące do tradycji szopki stworzył także Lucjan Rydel w 1906- Betlejem Polskie. Tekst Rydla stanowił bezpośrednią inspirację dla Boya i Noskowskiego.
Główny temat Szopek ZB to szeroko rozumiane aktualności krakowskie. Tylko 2 Szopki ukazały się w całości drukiem(z roku 1911 i 1912).
IV SŁÓWKA:
Tematyka: na plan pierwszy wysuwa się sposób traktowania przez Boya erotyzmu. Boy przeprowadził jego demistyfikację, sprowadził go do wymiarów, dających się określić w kategoriach biologicznych(jest to polemika z modernistyczną mistyką płci). Boy wystąpił także przeciw pruderii;
Utwory o charakterze/tematyce erotycznej: Abecadło, Stefania , Franio, Z nastrojów wiosennych.
Słówka mają jednak też i drugie oblicze: miłość obdarta z drażniącego Boya swym fałszem sentymentalizmu, idealnego otocza, zbanalizowana, nie tylko nie wyklucza pytań metafizycznych, ale do takich pytań prowadzi. S. zawierają wiele smutnych i melancholijnych fragmentów, stanowiących dowód, że pod maską racjonalisty i humorysty, krył się poeta, smutny człowiek, tęskniący za wartościami absolutnymi. Przykłady takich wierszy: Wszystko jest głupie, Znowum wrócił, Majową, cichą nocą
Wstęp omawia szczegółowo poszczególne utwory Boya. Bliżej zainteresowanych odsyłam do BN-ki
SŁÓWKA
OD AUTORA:
Jest to króciutki wstęp na pisany przez Boya. Przybliża w nim atmosferę Krakowa ,okoliczności powstania ZB, swój udział w jego legendzie, etc. Całość tekstu zaprawiona jest specyficznym poczuciem humoru Boya, jego urokiem i gawędziarskim stylem. Co tu dużo pisać, daję próbkę tekstu:
Miałem już trzydziestkę, kiedy zbłądziłem do Balonika; byłem od lat kilku lekarzem, asystentem kliniki, mordowałem się nad pracą habilitacyjną, jako że szanujący się człowiek nie mógł zostać w Krakowie czym innym jak profesorem uniwersytetu. Gdyby nie Balonik, męczyłbym się z pewnością całe życie w fałszywie obranym zawodzie, nigdy nie dowiedziałbym się o swym istotnym powołaniu.
Sterowane wierszyki ze Słówek są do odbioru u mniewybaczcie, ale nie będę ich przepisywała.
1