Pszenica Triticum: obejmuje kilkadziesiąt gatunków. Systematyka oparta jest na 2 cechach: morfologicznych (łamliwość osadki kłosowej, osypywanie się ziarna), genetycznych (liczba chromosomów).
Gatunki uprawne oplewione nie wymładzające się o łamliwej osadce kłosowej: Triticum monococcum- samopsza, Triticum dicoccum- płaskurka, dwuziarnowa 28n, Triticum aestivum ssp. pelta- orkisz 56n.
Pszenice o niełamliwej osadce kłosowej, ziarna wygładzające się 28n: Triticum durum- twarda, makaronowa, Triticum turgidum- angielska, Triticum polonicum- polska, Triticum persicum- perska.
Pszenice heksaploidalne: Triticum aestivum ssp. vulgare- miękka, Triticum aestivum ssp. compactum- zbitokłosa, Triticum aestivum ssp. sphaerococcum- indyjska.
Pszenica zwyczajna: duże bogactwo odmian botanicznych, różnią się na podstawie: ościstości kłosa (ościste, bezostne), omszenia plew, barwa kłosa (biała, czerwona, czarna), barwa ziarniaków (biała, czerwona).
Odmiany botaniczne: Varietas salvidum (bezostna, nie omszona, ziarniaki i plewy białe), Varietas lutescens (bezostna, nie omszona. Plewy białe, ziarniaki czerwone), Varietas milturum (bezostna, nie omszona, plewy czerwone, ziarniaki czerwone), Varietas ferugineum (bezostna, nie omszona, plewy czerwone, ziarniaki czerwone).
Węzeł krzewienia- zawiązuje się z 1 węzła, nie jest wrażliwy na osiadanie gleby. Słabo się krzewi, normy wysiewu są większe nawet 300kg.
Źdźbło- nie przekracza 100cm, uszka są silnie owłosione, korzystne jak najdłuższe zachowanie zdolności do fotosyntezy liścia flagowego. Można przedłużyć wegetację przez deszczowanie, ochrona przed szkodnikami.
Choroby: mączniak właściwy, rdze, czerń zbożowa.
Kwiatostan: kwiat zróżnicowany zbitością, kłosek (3-5 kwiaty ale tylko 2 z nich zawiązują ziarniaki, są samopylne).
Plewa składa się z barku i ząbka.
Triticum monococcum- samopsza. Kłos mały, silnie spłaszczony, zbity, ościsty. Plewy zakończone 2 wyraźnymi ząbkami. Ziarniak jest drobny, wąski, silnie wygrzbiecony, koloru białego lub czerwonego.
Triticum dicoccum- płaskurka. Źdźbło przeważnie wypełnione, zwłaszcza w górnych międzywęźlach. Kłos ościsty, zbity i płaski o łamliwej osadce. Plewy otaczające kłosek są wypukłe, zakończone ostrym ząbkiem. Kłoski 3 kwiatowe wykształcają 2 ziarniaki. Ziarniaki są drobne, dobrze wypełnione o silnie wykształconej bruzdce i wysokiej zawartości białka.
Triticum durum- twarda. Przeważnie jako forma jara. Źdźbło może być wypełnione. Kłos ościsty o długich i ząbkowanych ościach. Kłoski 5-kwiatowe wykształcają 3-4 ziarniaki. Ziarniaki z boku są spłaszczone. Mają słabo wykształconą bruzdkę i wyraźnie zaznaczony zarodek.
Triticum turgidum- szorstka zwana angielską. Pięterka osadki kłosowej są owłosione. Słoma jest twarda i elastyczna. Kłos gruby o wydętych i grzebieniastych plewach. Kłoski są 2-3-kwiatowe. Ziarniaki pękate, silnie mączyste. Do wyrobu krochmalu.
Triticum polonicum- polska. Gatunek jary. Kłos spłaszczony, luźny. Duże, wiotkie i wydłużone plewy. Ziarniaki wąskie, spłaszczone i długie.
Triticum persicum- perska. Kłos ościsty o nieowłosionej osadce. Kłosy mogą być czarne lub białe. 5-kwiatowe kłoski wykształcają 2-3 ziarniaki lekko spłaszczone po bokach o wyraźnym zarodku i słabo zaznaczonej bródce.
Triticum aestivum ssp. spelta- pszenica orkisz. Mała plenność. Łamliwa osadka kłosowa. Plewy słabo grzebieniaste, tępo ościste. Kłoski 2-3-kwiatowe z których wykształcają się 2 nie wypadające z plewek ziarniaki.
Triticum aestivum ssp. compactum- zbitokłosa zwana kolczatka lub jeżatką. Krótka słoma. Kłos krótki, zbity. Kłoski 5-kwiatowe wykształcają 3 ziarniaki.
Triticum aestivum ssp. sphaerococcum- okrągłoziarnowa zwana indyjską. Słoma krótka odporna na wyleganie. Kłosy zbite bezostne. Plewy półokrągłe, wydęte. Wielokwiatowe kłoski wykształcają 2-3 ziarniaki.
Triticum aestivum ssp. vulgare- zwyczajna zwana miękka. Podczas kiełkowania wykształca 3-5 korzeni zarodkowych. Źdźbło jest grube i puste. Składa się z 5-6 międzywęźli. Najczęściej kłoski 5-kwiatowe wykształcają 2-4 ziarniaki. Ziarniaki nie oplewione, baryłkowate, owalne, jajowate. Barwa od żółtej do ciemnoczerwonej. Wyraźna bródka.
Pszenżyto Triticale
Mieszaniec międzyrodzajowy ze skrzyżowania pszenicy i żyta. Więcej odmian ozimych bo lepiej plonują. Na 3 miejscu pod względem powierzchni uprawy.
Cechy morfologiczne: roślina dnia długiego. Liczba korzeni zarodkowych zależy od genomu (3 u zbliżonych do pszenicy, 1-7 u zbliżonych do żyta). Węzeł krzewienia głębiej osadzony (2-3cm, bronowanie wiosną). Kłoszenie przypada na III dekadę V, a kwitnienie 10-15 dni później. Kłosy ościste lub bezostne, czerwone lub białe. W kłosków jest 5 kwiatków (płodne 3 dolne). Ziarniaki kształtem przypominają żyto ale są grubsze. Posiadają bródkę. MTZ u jarych 39-40g, u ozimych 40-45g. Zawartość białka u jarych 13-18%.
Choroby: mączniak, rdza, choroby podstawy źdźbła.
Wadą jest największa skłonność ziarniaków do kiełkowania na pniu, bo kłosy mają duże plewy i plewki w których dłużej zatrzymuje się woda.
W Polsce uprawia się najwięcej pszenżyta.