17. Ironia romantyczna - omów pojęcie, odwołując się do wybranego utworu Norwida.
*Zaznaczam, że aby się nie powtarzać, napiszę trochę o samej ironii romantycznej, bo o ironii Norwida doskonale jest opracowane zagadnienie 63.
Ironia romantyczna - koncepcja postawy artysty wobec świata, ukształtowana przez filozofię i estetykę niemieckiego romantyzmu (F. Schlegel, J. G. Fichte).
Cechy:
Absolutna przewaga czynnika podmiotowego nad przedmiotowym, subiektywnego nad obiektywnym, Ja nad nie-ja, snu nad jawą, twórczej fantazji nad rzeczywistością etc.;
Traktowanie twórczości jako gry ujawniającej przeciwieństwa rządzące bytem i sztuką, a pozwalające na uzyskanie wobec nich dystansu;
Igranie utrwalonymi w tradycji konwencjami literackimi i wartościami estetycznymi, łączenie pierwiastków sprzecznych i dysonansowych, tragicznych i komicznych, wzniosłych i niskich, realistycznych i fantastycznych (-> groteska), literackich i ludowych, moralistycznych i libertyńskich;
Eksponowanie dominacji artysty nad dziełem, a bohatera nad światem przedstawionym.
Charakterystyczna też dla ironii jest kategoria udania, niepowagi, iluzji, ale też sztuka pedagogiki - ironia ma za cel nauczać.
Maria Żmigrodzka: eironea wywodzi się od słowa eiron, które oznacza niezbyt szacowną postać podstępnego kpiarza, który z czasem staje się typem bohatera komediowego.
Friedrich Schlegel: ironia jako postawa obok szaleństwa, niezbędna do odniesienia artystycznego sukcesu. Podstawowe funkcji ironii wg Schlegla:
Spajanie nowoczesności i pierwotności;
Zespalanie idei i faktu;
Uczynienie z niej kategorii poetyckości;
Przekraczanie przez artystę jego własnej kondycji.
Stwarzanie dzieła przez artystę czyni z niego twórcę - Boga.
Stefan Kawyn: dla ironii jako elementu wyrazowego właściwa jest sprzeczność. Autor, posługując się ironią, powinien próbować uchwycić paradoksy bytów.
Koncepcje mają szczególnie znaczący wyraz w twórczości G. Byrona, A. de Musseta, J. P. Richtera, Novalisa, H. Heinego, A. Puszkina, J. Słowackiego, C. Norwida.
Michał Głowiński: ,,Ironia Norwida nie mieści się w tych kanonach, które wypracowali teoretycy i praktycy ironii romantycznej, aczkolwiek bez niej w tej konkretnej postaci prawdopodobnie nie byłaby możliwa.”
Ironia Norwida jest czymś więcej niż środek artystyczny - jest to rodzaj światopoglądu, rodzaj istnienia.
61. Tradycja szlachecka w Pamiątkach Soplicy Rzewuskiego i Panu Tadeuszu Mickiewicza.
Pamiątki Soplicy
Pierwsze krajowe wydanie - 1845 r., Wilno (1839 r. Paryż pierwsze dwa tomy, 1841 r. - kolejne dwa).
Gatunek literacki - gawęda. Bezpośrednio związana jest z kulturą szlachecką. Opowieść była snuta bez uwzględnienia reguł kompozycyjnych; zapisywana była tak, jakby była wypowiadana, stąd liczne dygresje i zwroty opowiadacza do słuchacza. Mówiła o obyczajowości szlachty, jej poglądach politycznych, o mentalności, kontaktach ze szlachtą zagraniczna, etc.
Narrator i główny bohater utworu, Seweryn Soplica, jest przywiązany do środowiska, do którego należy. Swoje życie postrzega takie, jakie musiałoby być. W gawędach opowiada o pozytywnych stronach życia szlachty, często opowiada o jej poczuciu równości. Są jednak historie, które zaprzeczają jego słowom, ukazując szlachtę jako społeczność zhierarchizowaną i walczącą między sobą nieustannie o stanowisko. W gawędzie Pan Zborowski, gdy Leon Zborowski obraża księcia Radziwiłła, cała szlachta stawia się po stronie księcia z woli przypodobania się mu, bo od niego otrzymali wszystkie dobra i od niego też idą ewentualne kary za sprzeciwianie się mu.
Szlachta to przede wszystkim mistrzowie w zachowywaniu form i tradycji. Są konserwatywni i z wszelkich nowinek zwyczajnie szydzą (np. czytanie Woltera w gawędzie Pan Azulewicz).
Pod wpływem pierwszych opowiadań Rzewuskiego, Mickiewicz stworzył postać Jacka Soplicy.
Pan Tadeusz
Rok wydania - 1834.
Gatunek literacki - powieść szlachecka, którą z biegiem czasu zaczęto uważać za epopeję. Mickiewicz jednak, ilekroć w korespondencji coś pisał na temat Pana Tadeusza, nigdy nie określał go mianem epopei.
,,Bo Sędzia w domu dawne obyczaje chował
I nigdy nie dozwalał, by chybiano względu
Dla wieku, urodzenia, rozumu, urzędu;
«Tym ładem, mawiał, domy i narody słyną,
Z jego upadkiem domy i narody giną».”
Tradycja szlachecka w domu Sędziego była swoistym światopoglądem.
Przykłady tradycji szlacheckiej:
Zajmowanie miejsc przy stole zależało od wieku i zajmowanego urzędu; mężczyzn obowiązywało prowadzenie rozmowy z obok siedzącymi kobietami, a także usługiwanie im, zmiana talerzy, itd.
Konserwatywność w poglądach, wyśmiewanie przesadnej fascynacji kulturą francuską (Ważna Sędziego nauka o grzeczności).
Umiłowanie ojczyzny, pilne zajmowanie się jej sprawami, gotowość czynu wedle jej dobra, politykowanie, granie Mazurka Dąbrowskiego.
Wychowywanie dziewcząt w domu, wprowadzenie ich do towarzystwa w wieku kilkunastu lat (Telimena - Zosia).
Między liczną służbą była też kawiarka - specjalna osoba, która przygotowywała i podawała kawę.