Składniki herbat w zapobieganiu chorób układu krążenia

Components of the teas in the prevention of cardiovascular diseases

Katedra Ekonomiki i Organizacji Konsumpcji, Wydział Nauk o Żywieniu Człowieka i Konsumpcji, SGGW w Warszawie
Kierownik Katedry: dr hab. Wacław Laskowski

Summary
Tea, after water is the second most popular drink in the world. In the last years we can observe a strong growth of interest an different sorts of tea. It happens because of the significant content of polyphenols showing strong antioxidant properties. They play big role in the prevention of non-communicable diseases like cardiovascular diseases which are the major reason of mortality in Poland. Researches prove that drinking of tea infusions can decrease the risk of hypertension.

Key words: polyphenols, flavonoids, antioxidants, cardiovascular diseases.

Napary herbat są drugim po wodzie, najpopularniejszym napojem na świecie. Herbata jest napojem bezkalorycznym. Dokładnie nie wiadomo skąd pochodzi herbata, ale za jej ojczyznę podaje się Chiny. W Chinach herbata jest napojem narodowym i wiąże się ze specjalnym ceremoniałem parzenia. Obecnie herbatę uprawia się również poza Chinami i Japonią - w Indiach, Indonezji, Południowej Afryce, Malezji, Sri Lance i in.

Ze względu na sposób obróbki wyróżniamy herbaty:

- niefermentowane - zielone, białe,

- lekko fermentowane - czerwone i żółte,

- fermentowane - czarne.

Na polskim rynku w ostatnim czasie powstało wiele herbaciarni i sklepów oferujących szeroki asortyment herbat. Również w zakładach gastronomicznych konsumenci mogą znaleźć szeroki asortyment herbat. Popularne również stało się serwowanie naparów herbaty w postaci mrożonej.

Herbaty różnią się między sobą walorami smakowymi, zapachowymi, kolorem naparu oraz właściwościami przeciwutleniającymi. Głównie właściwości przeciwutleniające decydują o dużej wartości zdrowotnej naparów z herbaty i cieszą się dużym zainteresowaniem badaczy.

Związki polifenolowe oraz związki garbnikowe występują w herbatach w ilości od 13 do 30% w przeliczeniu na suchą masę. Związki te kształtują aromat, nadają charakterystyczny gorzkawy smak, ale przede wszystkim wykazują silne właściwości przeciwutleniające.

Polifenole mogą oddziaływać na kilka sposobów (1):

- jako substancje redukujące,

- jako związki blokujące wolne rodniki,

- tworząc kompleksy z metalami katalizującymi reakcje utleniania (polifenole mogą wiązać metale przejściowe, takie jak Cu i Fe),

- zapobiegając reakcjom powodowanym przez pojedynczy aktywny atom tlenu,

- hamując aktywność enzymów utleniających, np. lipooksygenaz,

- zmiatając wolne rodniki, np. alkilowy, ponadtlenkowy, hydroksylowy, azotowy.

Związki polifenolowe łatwo oddają wodór grupy hydroksylowej, ulegają utlenianiu i działają jako przeciwutleniacz (ryc. 1).

Ryc. 1. Schemat reakcji blokowania rodników nadtlenowych przez kwercetynę (2).

Redukują one nadtlenki i wodorotlenki oraz unieczynniają wolne rodniki (ryc. 2).

Ryc. 2. Schemat blokowania wolnych rodników przez kwercetynę (2).

Polifenole reagując z wolnymi rodnikami przerywają fazę propagacji w reakcji łańcuchowej. Poprzez grupy funkcyjne flawonoidy mogą tworzyć kompleksy z metalami. Hamują one w ten sposób zdolność metali ciężkich do katalizowania reakcji utleniania i proces powstawania wolnych rodników (ryc. 3).

Ryc. 3. Schemat tworzenia kompleksów kwercetyny z metalami (2).

Badania wskazują, że herbata może odgrywać istotną rolę w zapobieganiu miażdżycy.

Związki polifenolowe występujące w herbacie, tj. katechiny i jej pochodne, przeciwdziałają powstawaniu blaszek miażdżycowych w ścianach naczyń krwionośnych, poprzez hamowanie utleniania LDL. Porównanie działania przeciwutleniającego różnych herbat wykazało, że najsilniej działa herbata czerwona, następnie zielona i czarna (3). W badaniach in vitro stwierdzono, że herbata zielona ma 6-krotnie wyższą aktywność przeciwutleniającą w porównaniu do herbaty czarnej (4).

Badania in vivo wskazują, że aktywność przeciwutleniająca we krwi, bezpośrednio po wypiciu herbaty czarnej i zielonej jest porównywalna, a najwyższą aktywność obserwowano po 30-50 minutach od spożycia. Epigallokatechina (EGCG), przeciwutleniacz znajdujący się w herbacie zielonej, jest conajmniej 100 razy bardziej aktywna niż witamina C i 25 razy bardziej aktywna niż witamina E pod względem ochrony komórek i DNA.

Omawiany przeciwutleniacz działał dwa razy silniej przeciwutleniająco niż resveratrol znajdujący się w czerwonym winie. Swoiste korzyści wynikające z picia herbaty zielonej przejawiają się w zmniejszeniu nadciśnienia poprzez hamowanie angiotensyny II, obniżeniu poziomu glukozy i cholesterolu we krwi (5).

Badacze amerykańscy wykazali, że picie zarówno herbaty czarnej, jak i zielonej wydłuża czas przeżycia osób po zawale serca. W badaniach, przeprowadzonych z udziałem 1 900 osób po zawale serca w wieku 60 lat wykazano, że wypijanie 19 lub więcej filiżanek herbaty w ciągu tygodnia zmniejszało ryzyko zgonu w następnych 3-4 latach o 44%, natomiast umiarkowane picie herbaty (mniej niż 14 filiżanek herbaty tygodniowo) zmniejszało ryzyko zgonu o 28% (6).

Badania prowadzone na młodych szczurach, którym podawano herbatę zieloną i czarną oraz wodne wyciągi z herbat, wykazały obniżenie poziomu glukozy i triglicerydów w surowicy krwi. Herbata zielona obniżała poziom glukozy o 23% i triglicerydów o 33%, a herbata czarna obniżała poziom glukozy o 23%, triglicerydów o 25%. A zatem obie herbaty w jednakowym stopniu obniżały u zwierząt poziom glukozy, przy czym herbata zielona zdecydowanie silniej obniżała poziom triglicerydów w porównaniu do herbaty czarnej. Z kolei herbata czarna silniej wpływała na aktywność dysmutazy ponadtlenkowej (wzrost o 117,6%) niż herbata zielona (wzrost o 90,8%). Badania dowiodły, że zarówno herbata zielona, jak i czarna, obniżały ryzyko chorób sercowo-naczyniowych (7).

W badaniach przeprowadzonych w Japonii z udziałem 3625 zdrowych osób powyżej 40 roku życia (2254 kobiet i 1371 mężczyzn) wykazano, że zwiększone spożycie herbaty zielonej (powyżej 10 filiżanek dziennie), obniżało poziom cholesterolu całkowitego i triglicerydów oraz zmniejszało stosunek HDL do LDL i VLDL. Odnotowano również zmniejszenie indeksu miażdżycowego. Na tej podstawie badacze wywnioskowali, że napar z herbaty zielonej zapobiega chorobom sercowo-naczyniowym (8).

Flawonoidy wykazują działanie przeciwmiażdżycowe, zapobiegają utlenianiu LDL cholesterolu i w ten sposób nie dopuszczają do powstawania złogów zwężających światło naczyń krwionośnych. Są one odpowiedzialne za zmniejszenie wytwarzania tromboksanu, który jest czynnikiem wpływającym na zlepianie się płytek krwi, a tym samym powstawanie zakrzepów. W ten sposób obniża się ryzyko zamknięcia światła naczyń i wystąpienia zawału serca bądź udaru. Udowodniono, że wiele spośród flawonoidów działa ochronnie w stosunku do lipidów w surowicy krwi (9). Zawartość związków flawonoidowych w różnych typach herbat podano w tabeli 1.

Tabela 1. Zawartość związków flawonoidowych w różnych typach herbat w (mg/100 g) (wg www.usda.gov).

Związki polifenolowe		Typy herbat
				Zielona (niefermentowana)	Czerwona (ulung - częściowo fermentowana)	Czarna (fermentowana)
Flawanole	epikatechina epigallokatechina katechina teaflawina	8,5 17,1 2,7 0,2	2,6 6,0 0,2 0,0	2,3 10,4 1,5 0,0
Flawony	apigenina luteolina	0,2 0,2	0,0 0,0	0,0 0,0
Flawonole	kemferol myrycetyna kwercetyna	1,4 1,1 2,7	0,9 0,5 1,3	1,3 0,5 2,1

W badaniach in vitro stwierdzono, że związki polifenolowe mogą hamować utlenianie LDL przez komórki śródbłonkowe, makrofagi i jony Cu²⁺. Efekt ten może być wynikiem przeciwutleniających właściwości polifenoli lub wynikać z regeneracji przez polifenole witaminy E w cząsteczce LDL i/lub zdolności wiązania białka LDL. Badania na zwierzętach wskazują, że spożycie polifenoli zwiększa oporność LDL na utlenianie. Badano zwierzęta, które miały genetyczną podatność na choroby naczyniowe oraz zwierzęta, które celowo karmione były dietą wysoko miażdżycogenną i wywnioskowano, że polifenole zmniejszały uszkodzenia w arteriach. Konsumpcja czerwonego wina (kwercetyny i katechiny) zmniejszała uszkodzenia miażdżycowe w 31-52% u myszy, a konsumpcja zielonej herbaty zmniejszyła o 31% uszkodzenia naczyniowe u królików z hipercholesterolemią (10).

Oksydacyjne uszkodzenie białek może inicjować procesy chorobowe. W badaniach Nakagawy i wsp. (11), stwierdzono, że wyciąg z zielonej herbaty wykazuje in vitro działanie ochronne przed uszkodzeniem białek przez wolne rodniki.

Oprócz niewątpliwych zalet, picie herbaty w nadmiarze, to jest powyżej 10 szklanek dziennie, może mieć negatywne skutki. Miedzy innymi picie bardzo dużych ilości herbaty może ograniczać wchłanianie żelaza i zmniejszać przyswajalność białka.

Wnioski

W podsumowaniu można stwierdzić, że związki polifenolowe zawarte w naparach różnych herbat mają właściwości przeciwutleniające. Z badań wynika, że najsilniejsze właściwości przeciwutleniające ma herbata czerwona częściowo fermentowana, a najsłabsze herbata czarna - fermentowana. Większość badań przeprowadzonych przez naukowców wskazuje na skuteczność związków polifenolowych zawartych w herbatach w walce z chorobami układu krążenia. Mogą one zapobiegać miażdżycy, chorobom serca, udarom mózgu. Należy jednak pamiętać, że do pełni zdrowia potrzebne jest przestrzeganie zasad zdrowego żywienia i odpowiedni styl życia. Napary z różnych herbat niewątpliwie są dobrym elementem racjonalnie zbilansowanej diety.

Polecane książki z księgarni medycznej BORGIS:

Piśmiennictwo

1. Oszmiański J.: Polifenole jako naturalne przeciwutleniacze w żywności. Przem. Spoż. 1995, Nr 3, 94. 2. Yanishlieva-Maslarova N.V.: Groupe Polyphenols. Biol. Pharm. Bull. 1984, 12, 470. 3. Kolanowski W.: Herbata - korzystny składnik diety. Żywn. Żyw. Zdr. 1997, Nr 4, 353. 4. Matyska E.: Antyoksydacyjne właściwości zielonej i czarnej herbaty. J. Clin. Nutr, 1996, 50, 28. 5. Webb T.: Green tea experiments in lab. clinic yield mixed results. J. Nat. Cancer Inst. 2000, 92, 1038. 6. Green tea health news: behind green teas´s faint color and mild taste, lie powerful health benefits. Am. Fitness 2004, Nr 1-2. 7. Vinson J.A.: Flavonoids in food as in vitro and in vivo antioxidant. Adv. Exp. Med. Biol. 1998, 439, 151. 8. Imai K., Nakachi K.: Papers-cross sectional study of effects of drinking green tea on cardiovascular and liver diseases. BMJ 1995, 310, 693. 9. Remont L., Gozzelino M.T., Fraichi M.P.:Dietary flavonoids reduce lipid peroxidation rats fed polyunsaturated or monounsaturated fat diets. J. Nutr. 1998, 128, 1495. 10. Duthie G.G., Duthie S.J., Kyle J.A.: Plant polyphenols in cancer and heart disease: implications as nutritional antioxidants. Nutr. Res. Rev. 2000, 13, 79. 11. Nakagawa T., Yokozawa T., Teresawa K. i wsp.: Protective activity of green tea against free radical and glucose mediated protein damage. J. Agr. Food Chem. 2002, 50, 2418.

---