Suplementy diety są to środki spożywcze, których celem jest uzupełnienie normalnej diety, będące skoncentrowanym źródłem witamin lub składników mineralnych lub innych substancji wykazujących efekt odżywczy lub inny fizjologiczny, pojedynczych lub złożonych, wprowadzanych do obrotu w formie umożliwiającej dawkowanie, w postaci: kapsułek, tabletek, drażetek i w innych podobnych postaciach, saszetek z proszkiem, ampułek z płynem, butelek z kroplomierzem i w innych podobnych postaciach płynów i proszków przeznaczonych do spożywania w małych odmierzonych ilościach jednostkowych, z wyłączeniem produktów posiadających właściwości produktu leczniczego w rozumieniu przepisów prawa farmaceutycznego.
Istnieje wiele substancji, które mogą występować w suplementach diety. Największą grupę stanowią produkty witaminowo-mineralne. Składnikami suplementów:
6 kategorii (poza witaminami i skł. min)
prebiotyki i probiotyki - inulina, Lactobacillus acidophilus, Bifidobacterium species, drożdże;
niezbędne nienasycone kwasy tłuszczowe - kwas gamma-linolenowy, olej rybi (DHA/EPA), olej lniany (Linum usitatissimum), olej z nasion ogórecznika (Borago officinalis);
składniki roślinne - aloes (Aloe vera), ginkgo (Ginkgo biloba), ginseng (Panax ginseng), czosnek (Allium sativum), ekstrakt zielonej herbaty (Camellia sinensis), ekstrakt Garcinia cambogia, ekstrakt guarany (Paullinia cupana);
inne substancje, jak: likopen, luteina, koenzym Q10, tauryna, karnityna, inozytol, glukozamina, chitosan, spirulina, izoflawony sojowe
Suplementy diety wprowadzane na rynek muszą być bezpieczne i odpowiednio znakowane. Szczegółowe regulacje prawne dotyczące suplementów diety są określone w ustawie o bezpieczeństwie żywności i żywienia oraz w rozporządzeniu Ministra Zdrowia z dnia 9 października 2007 r. w sprawie składu oraz oznakowania suplementów diety.
Poziom witamin i składników mineralnych w zalecanej przez producenta dziennej porcji spożywanego suplementu diety powinien uwzględniać:
górne bezpieczne poziomy witamin i składników mineralnych ustalone na podstawie naukowej oceny ryzyka
spożycie witamin i składników mineralnych wynikające z innych źródeł diety;
zalecane spożycie witamin i składników mineralnych dla populacji
Produkty i ich składniki nie stosowane w znacznym stopniu do żywienia ludzi w państwach członkowskich Unii Europejskiej przed 15.05.1997 r. traktowane są jako nowa żywność i powinny przejść procedurę dotyczącą nowej żywności (autoryzacji lub notyfikacji).
Suplementy diety mogą być wykorzystywane w celu uzupełnienia witamin i składników mineralnych w diecie, jeżeli z różnych powodów trudno jest zapewnić dietę pokrywającą wszystkie potrzeby żywieniowe konsumenta. Droga ta winna być jedną z alternatyw prawidłowego żywienia.
Niektóre grupy osób odżywiają się nieracjonalnie, co wynika z uwarunkowań fizjologicznych, psychologicznych i socjo-ekonomicznych. Prowadzi to do niedoborów pokarmowych, bądź nadkonsumpcji, a co za tym idzie do nasilenia występowania chorób dietozależnych. W celu zmniejszenia ryzyka wystąpienia tych chorób można rozważyć zastosowanie suplementów diety. Jednak naukowcy wyrażają pogląd (prezentowany w zaleceniach dla ogólnej populacji), że najważniejszym sposobem utrzymania zdrowia oraz zmniejszenia ryzyka chorób (m.in. układu krążenia, nowotworów złośliwych, otyłości, cukrzycy i innych) jest zbilansowana dieta zawierająca niezbędne składniki odżywcze w odpowiednich proporcjach oraz aktywność fizyczna.
W oparciu o obecny stan wiedzy można uznać, iż suplementy diety mogą być stosowane w następujących grupach osób:
Osoby dorosłe spożywające poniżej 1600 kcal dziennie, gdyż istnieje małe prawdopodobieństwo pokrycia zapotrzebowania na witaminy i składniki mineralne z żywności.
Kobiety w ciąży (i planujące ciążę) suplementy zawierające kwas foliowy, oraz w uzasadnionych przypadkach jod i inne składniki mineralne. Kobietom w ciąży spożywającym małe ilości ryb i innych źródeł kwasu dokozaheksaenowego (DHA) rekomenduje się suplementy dostarczające 500 mg DHA dziennie już od pierwszego miesiąca ciąży.
Osoby starsze mogą wymagać suplementacji witaminami i składnikami mineralnymi, zwłaszcza gdy dieta jest nieracjonalna i poniżej 1500 kcal dziennie.
Osoby stosujące diety z ograniczeniami, bądź eliminacją niektórych składników pokarmowych. Przykładem mogą być weganie lub osoby eliminujące wszystkie produkty mleczne, co utrudnia pokrycie zapotrzebowania między innymi na wapń i witaminę D.
Kobiety po menopauzie - obniżenie stężenia estrogenów wiąże się z utratą masy kostnej, co w konsekwencji prowadzi do osteoporozy. Przy niedostatecznym dowozie wapnia i witaminy D (niezbędna do wchłaniania wapnia) wskazana jest suplementacja.
Wobec wyników badań epidemiologicznych wskazujących na powszechne niedobory witaminy D opublikowane zostały w 2013 roku Wytyczne suplementacji witaminy D dla ogólnej populacji.
W praktyce stosowaniu suplementów często towarzyszy wiele błędów, które mogą stwarzać ryzyko zaburzeń stanu zdrowia. Często suplementacja nie jest stosowana przez osoby, które najbardziej tego potrzebują. Natomiast traktowane jako produkty prozdrowotne popularne są wśród osób dbających o swoje odżywianie, które włączają do diety produkty wzbogacane i różne suplementy.
Niewłaściwe stosowanie suplementów diety (np. przyjmowanie zbyt dużych dawek, nieuzasadniona suplementacja), brak rzetelnej informacji na etykiecie dotyczącej przeciwwskazań do stosowania, możliwości interakcji z innymi składnikami żywności lub lekami oraz stosowanie dwóch lub większej ilości suplementów diety jednocześnie może wiązać się z ryzykiem wystąpienia niekorzystnych działań na organizm człowieka.
Bezpieczeństwo-interakcje:
Preparaty z wapnia należy przyjmować wraz z magnezem, ponieważ wówczas dochodzi do wzajemnego uzupełniania się substancji,
Witaminy z grupy B powinny być stosowane kompleksowo, ponieważ uzupełniają się wzajemnie i przyjmowanie tylko jednego rodzaju z tej grupy witamin może prowadzić do zachwiania równowagi między tymi składnikami,
Preparaty żelaza mogą utrudniać wchłanianie cynku, zbyt duże dawki żelaza utrudniają wchłanianie witaminy E
β-karoten i wit. E: u osób palących papierosy suplementacja β-karotenem w dawkach 20 - 50 mg dziennie zwiększa ryzyko występowania raka płuc. Inne badania wskazują, że jednoczesne stosowanie witaminy E i leków przeciwzakrzepowych (np. warfaryna) może nasilać działanie przeciwzakrzepowe i zwiększać ryzyko krwawień
Wykazuje właściwości hamujące agregację płytek krwi, także może wchodzić w interakcję m.in. z lekami przeciwzakrzepowymi, np. z kwasem acetylosalicylowym (z aspiryną).
Zmniejszenie agregacji płytek krwi wiąże się z możliwością wystąpienia krwotoków wewnątrzczaszkowych.
Ryzyko krwawień jest zwiększone przy łącznym stosowaniu witaminy E.
Jednoczesne stosowanie przez długi czas miłorzębu japońskiego i niesteroidowych leków przeciwzapalnych (np. ibuprofenu) nasila działanie drażniące błonę śluzową żołądka i może spowodować krwawienie z przewodu pokarmowego
Żeń-szeń: może m.in. wzmagać działanie leków przeciwcukrzycowych (np. insuliny), nasilając hipoglikemię (obniżenie poziomu cukru we krwi), niwelować działanie leków przeciwnadciśnieniowych i wpływać na ciśnienie krwi, wzmagać działanie leków przeciwzakrzepowych, co zwiększa ryzyko krwawień
Tłuszcze zawarte w posiłku wpływają na zwiększone wchłanianie leków o dużej lipofilności (skłonność cząsteczek chemicznych do rozpuszczania się w tłuszczach)
mogą narażać na wystąpienie zaburzeń rytmu serca, tachycardii, hipotonii, bólów głowy oraz zaburzeń snu.
Błonnik: duża zawartość błonnika może spowodować zmniejszenie wchłaniania niektórych leków na skutek zmniejszonego wchłaniania leku dochodzi do obniżenia jego stężenia we krwi, co naraża pacjenta na brak działania terapeutycznego leku przyjmowanie preparatów naparstnicy (leczenie niewydolności krążenia i zaburzeniach rytmu serca) tuż przed, w czasie lub po spożyciu posiłku bogatobłonnikowego powoduje obniżone ich wchłanianie co może doprowadzić do zaostrzenia niewydolności krążenia lub wystąpienia powikłań zatorowych (np. udar mózgu
Wapń w pożywieniu: przyjmowanie na przykład niektórych antybiotyków stosowanych często w leczeniu zakażeń dróg oddechowych i moczowych w czasie spożywania potraw czy produktów o dużej zawartości wapnia (naleśniki z serem, twarogi, zupy mleczne) może zmniejszyć o ok. 50% ich stężenie we krwi
Kofeina: Aspiryna, leki zawierające kofeinę - synergistyczne działanie. W konsekwencji dochodzi do ryzyka wystąpienia objawów niepożądanych takich jak ból głowy, zaburzenia koncentracji uwagi, przyspieszenie czynności serca, wystąpienie dodatkowych skurczów nadkomorowych .
Sok grejpfrutowy: Może spowodować zaburzenie metabolizmu niektórych leków w wątrobie lub/i jelicie cienkim, a w konsekwencji wzrost ich stężenia we krwi, co może prowadzić do poważnego, nawet zagrażającego życiu zatrucia lekiem. Za wzrost stężenia leku we krwi odpowiedzialne są zawarte w soku grejpfrutowym niektóre flawonoidy. Spożycie soku grejpfrutowego lub grejpfrutów w przypadku przyjmowania na przykład leków nasercowych (Isoptin) może narażać pacjenta na wystąpienie hipotonii ortostatycznej i bólów głowy.
Megadawki - działanie (przykłady):
Witamina A (retinol) - uszkodzenie wątroby
Witamina D - w określonych warunkach może spowodować miażdżycę tętnic, uszkodzenie wątroby i nerek
Niacyna (kwas nikotynowy)- czasem uszkadza wątrobę
Witamina B6 - może wywołać nieodwracalne uszkodzenia nerwów
Witamina A (retinol0 - uszkodzenie wątroby
Witamina D - w określonych warunkach może spowodować miażdżycę tętnic, uszkodzenie wątroby i nerek
Niacyna (kwas nikotynowy)- czasem uszkadza wątrobę
Witamina B6 - może wywołać nieodwracalne uszkodzenia nerwów
Decyzja o zażywaniu suplementów, jako sposobie wspomagania farmakoterapii lub profilaktyki chorób cywilizacyjnych powinna być skonsultowana z lekarzem i/lub dietetykiem. Przed zaleceniem suplementacji należy przeprowadzić wywiad dotyczący sposobu żywienia, stanu zdrowia, chorób, stosowanych leków, stylu życia, aktywności fizycznej, palenia tytoniu. Należy rozważyć korzyści i zagrożenia związane z ewentualnym stosowaniem suplementu, rozpatrując każdy przypadek indywidualnie. Zgodnie z obecnym stanem wiedzy, należy zalecać racjonalny sposób żywienia, zapewniający pokrycie zapotrzebowania na wszystkie potrzebne składniki pokarmowe, na przykład na witaminy antyoksydacyjne, poprzez spożywanie warzyw i owoców.
|