Urbanista

Kod klasyfikacji: 214104

Rozdział klasyfikacji: Budownictwo i architektura

Klasa klasyfikacji: Architektura

Zadania i czynności

Urbanista przez sporządzanie i nadzorowanie planów zagospodarowania porządkuje przestrzeń skupisk ludzkich, czyli miast, osad, osiedli.

Celem jego pracy jest stworzenie w przestrzeni zamieszkanej przez ludzi takiego ładu, który uczyni tę przestrzeń wygodną, zdrową, użyteczną człowiekowi i piękną, a jednocześnie nie zaprzepaści istniejących wartości historycznych i kulturowych.

W tym celu urbanista sporządza w określonej skali projekt planu. Używając języka symboli graficznych, na dużej płachcie specjalnej kalki technicznej zawierającej już geodezyjną mapę stanu istniejącego (wszystkie domy, drogi, drzewa), urbanista wyznacza swoje decyzje dotyczące organizacji przestrzeni.

Jest to praca bardzo odpowiedzialna, wielomiesięczna. Plan dzieli teren na różne części np. obszary zabudowy mieszkaniowej z określeniem zasad zabudowy, układ komunikacji, tereny przemysłowe i usług, z określeniem rodzaju i wielkości, zasięg stref zielonych, stref szczególnie chronionych itd. Opracowując plan, urbanista musi też ściśle sprecyzować, kto jest właścicielem poszczególnych fragmentów terenu. Musi dopilnować, żeby ustalenia planu były zgodne z przyjętym programem, tzw. kartą programową. Przed opracowaniem projektu planu urbanista gromadzi jak najwięcej wiadomości o terenie. W tym celu współpracuje ze specjalistami z różnych dziedzin (geodeci, geolodzy, hydrografowie, demografowie, inżynierowie środowiska, inżynierowie komunikacji i tzw. inżynierii miejskiej. Ma obowiązek dokonania uzgodnień z Urzędem Miasta. Niejednokrotnie musi pojechać w teren, by wszystko dokładnie obejrzeć, czyli dokonać wizji lokalnej. Przez cały czas trwania pracy projektowej koordynuje pracę innych specjalistów przy projekcie planu. W trakcie pracy nad projektem jest on wykładany razem z prognozą jego skutków do wglądu publicznego. Urbanista przeprowadza wiele dyskusji z mieszkańcami, inwestorami, przekonuje, uzgadnia. Często się zdarza, że w trakcie uzgadniania plan trzeba zmieniać i poprawiać. Dla całej gminy lub miasta opracowuje się studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego. Następnie dla wyznaczonych w studium obszarów lub terenów, w których procesy urbanizacyjne będą się nasilać, sporządza się projekty planów miejscowych. Plany miejscowe, po ich uzgodnieniu i uchwaleniu przez Radę Gminy (Miasta), stają się prawem lokalnym. Na ich podstawie wydaje się decyzje o warunkach zabudowy i zagospodarowania terenu.

Czynności urbanisty-projektanta to także ostateczne wykreślenie projektu planu i dopracowanie graficzne. Tę czynność wykonują najczęściej, pod nadzorem projektującego, urbaniści, którzy jeszcze nie zdobyli uprawnień urbanistycznych.

Czynności urbanistów - właścicieli prywatnych pracowni urbanistycznych - zawierają w sobie wszystkie obowiązki urbanistów zatrudnionych jako projektantów oraz elementy reklamy, działalności menadżerskiej i kierowniczej. Warunkiem przystąpienia do pracy projektowej nad miejscowymi planami zagospodarowania jest wygranie przetargu ogłaszanego przez zarząd zainteresowanych gmin. W związku z tym przygotowanie odpowiedniej oferty staje się znaczącym zadaniem urbanisty. Równocześnie więc urbanista-właściciel prywatnej pracowni projektowej pełni rolę menadżera. Musi zabiegać o znalezienie zamówień projektowych oraz właściwie kierować pracą zatrudnionych ludzi.

Do zatwierdzenia planu jest uprawniona Rada Gminy, w obradach której uczestniczy również urbanista (zatrudniony w administracji samorządowej). Sprawdzenie, czy uchwalony plan lub poszczególne decyzje są zgodne z prawem, należy do urbanistów zatrudnionych w administracji rządowej (w urzędach wojewódzkich). Lista obowiązków i czynności urbanistów zatrudnionych w administracji rządowej i samorządowej jest naturalnie znacznie dłuższa. Należy do nich przede wszystkim czuwanie nad tym, by wszystkie dokonania urbanistyczno-architektoniczne odbywały się zgodnie z obowiązującym planem zagospodarowania przestrzennego. Celem jego pracy jest zgodna z prawem realizacja obowiązującego planu przestrzennego. Do jego zadań należy wydawanie pisemnych decyzji o warunkach zabudowy i zagospodarowania terenu, udzielanie wyjaśnień, negocjowanie, szukanie tematów wymagających opracowania w przyszłym planie, nadzór w terenie.

Urbanista często jeździ w teren kontrolować skuteczność wydawanych decyzji. Decyzje wydane w gabinecie urbanisty gminnego (bądź wojewódzkiego) mogą np. pozwolić zlokalizować duży supermarket, ale mogą też nakazać wyburzenie domu postawionego bez zgody urzędu (czyli decyzji lokalizacyjnej). Urbanista - urzędnik precyzuje też informacje dla ludzi, którzy chcą zbudować jakiś obiekt w określonym miejscu. Czyni to na ich wniosek i oczywiście zgodnie z treścią obowiązującego planu. Do obowiązków urbanistów urzędów wojewódzkich należy również przygotowywanie analizy możliwości rozwoju dla poszczególnych obszarów, tzw. studium kierunkowego.

Jest jeszcze zespół zadań bardzo istotnych dla przyszłości zawodu urbanisty: praca urbanisty - naukowca i dydaktyka. Zajmuje się on kształceniem przyszłych urbanistów oraz opracowywaniem teoretycznych podstaw pracy urbanisty. Wykłada, uczy, koryguje projekty studialne, a jednocześnie analizuje i bada współczesne i historyczne procesy przestrzenne. Od jego trafności wnioskowania zależy w dużym stopniu, jak będą wyglądały nasze miasta i osiedla. W większości urbaniści - naukowcy są równocześnie autorami projektów urbanistycznych lub pracownikami administracji publicznej.

Środowisko pracy

materialne środowisko pracy

Praca urbanisty odbywa się w różnych miejscach: w budynkach (pracowniach, salach wykładowych, biurach, urzędach, salach posiedzeń) i na wolnym powietrzu (w terenie miejskim, terenach dróg, terenach podmiejskich). Istnieją pewne możliwości związane z koniecznością wyjazdu w teren bez względu na warunki atmosferyczne, ale na żadnym stanowisku pracy urbanisty taka konieczność nie jest częsta. Przy desce kreślarskiej i komputerze jest wykonywana praca urbanistów- projektantów. Natomiast urbaniści zatrudnieni na pozostałych stanowiskach pracują nie tylko nad deską, ale także przy biurku, a nierzadko przy stole obrad. Miejscem pracy urbanistów zatrudnionych na stanowiskach naukowo-badawczych są również sale wykładowe.

warunki społeczne

Praca urbanisty jest pracą zespołową. Na każdym stanowisku urbanista pracuje samodzielnie w sensie ostatecznej realizacji powierzonych mu zadań. Natomiast metody i sposoby wykonywania pracy są (poza pracą naukową) zrutynizowane, usystematyzowane przepisami i normatywami oraz mniej (praca dydaktyczna) lub bardziej (praca projektowa i pracownika administracji) nadzorowane.

Praca dydaktyczna, a zwłaszcza naukowa, pozwala na w miarę samodzielne działanie. Praca w biurze projektów, we własnej pracowni, pozwala na sterowanie tematyką wykonywanych projektów, lecz tylko w zakresie istniejącego zapotrzebowania społecznego i wiąże się z koniecznością podporządkowania przepisom prawnym. Ma charakter zespołowy, wymagający współpracy z innymi ludźmi. W czasie pracy urbanista działa jako szef lub członek zespołu. Ma stały kontakt z ludźmi. Ten kontakt jest niezbędny do wykonania czynności zawodowych. W wypadku urbanisty zatrudnionego jako pracownik administracji rządowej lub samorządowej kontakty z ludźmi niosą ze sobą duże ryzyko powstawania konfliktów. Wydając decyzje, sterując realizacją planów, czuwając nad przestrzeganiem obowiązujących przepisów prawnych urbanista - pracownik administracji zyskuje prestiż społeczny, lecz równocześnie może stać się obiektem ataków prasy i krytyki bezpośredniej.

Urbanista - projektant negocjując w czasie spotkań z właścicielami nieruchomości jest również narażony na sytuacje konfliktowe.

Najmniej konfliktogenne są warunki społeczne pracy urbanisty - naukowca i dydaktyka. Jego praca polegająca na szerzeniu wiedzy, znajdowaniu właściwych rozwiązań, zyskuje też największy prestiż społeczny.

warunki organizacyjne

Urbanista zatrudniony jako projektant w biurze projektów oraz jako pracownik administracji rządowej lub samorządowej pracuje 6 do 9 godzin dziennie i pozostaje w ścisłej zależności organizacyjnej od instytucji zatrudniającej. Obowiązki związane ze stanowiskiem pracy (konsultacje, dyskusje, narady, posiedzenia, terminy zleceń) stwarzają też konieczność pracy poza ustalonym wymiarem godzin.

Urbanista - właściciel pracowni pracuje bez zależności organizacyjnych, sam reguluje czas pracy stosownie do otrzymanych zleceń, ale z powodu szukania nowych zleceń i dokonywania uzgodnień czas jego pracy jest także związany z funkcjonowaniem urzędów.

Urbanista-naukowiec i dydaktyk pracuje 3 do 6 godzin dziennie. Jego harmonogram pracy jest wyznaczony przez plan zajęć uczelni, terminarz konferencji i zjazdów naukowych oraz terminy ukończenia prac naukowych. Równocześnie sam ustala rytm tej części swej pracy, która prowadzi do osiągania coraz wyższych stopni naukowych.

Praca urbanisty jest zrutynizowana. Efekty pracy urbanisty -przedstawiciela administracji rządowej i samorządowej są ściśle nadzorowane. Natomiast na pozostałych stanowiskach pracy nadzorowany jest wybór głównych celów i zadań, a w wypadku urbanisty projektanta proces zatwierdzania projektu.

Wymagania psychologiczne

Urbanista swoje decyzje planistyczne ujmuje w słowach, opisuje, a przede wszystkim opracowuje w formie graficznej. W tym zawodzie istotna jest umiejętność dobrego komunikowania się z innymi, słowami i znakami graficznymi. Ale nie jest to najważniejsza cecha, jaką powinien odznaczać się urbanista.

Zważywszy długotrwałość realizacji oraz często nieodwracalność decyzji urbanistycznych, najważniejsza w tym zawodzie wydaje się zdolność do trafnego przewidywania zachodzących lub nadchodzących procesów społecznych i gospodarczych, a co za tym idzie - przestrzennych.

Ta cecha wiąże się niewątpliwie z umiejętnością logicznego rozumowania, uzdolnieniami projektowymi oraz, najogólniej mówiąc, z dociekliwością, ciekawością wiedzy z różnych dziedzin: historii, prawa, socjologii, demografii, nauk inżynierskich, ekologii.

Urbanistę powinny interesować sprawy ludzi i otaczający świat, życie bieżące w jego kształcie przestrzennym. Wiąże się to często z zainteresowaniem fotografią jako hobby.

Urbaniście potrzeba nie tylko wszechstronnej wiedzy, ale też dużo wyobraźni przestrzennej, by właściwie przewidzieć skutki podejmowanych decyzji.

Myślenie urbanistyczne jest trochę jak strategia, logiczna gra w przestrzeni. Ulokowanie jednego elementu warunkuje dalsze ruchy, np. decyzja budowy fabryki pociąga za sobą konieczność zbudowania osiedla mieszkaniowego lub tras komunikacyjnych dla ludzi dojeżdżających do pracy, zwiększenia liczby sklepów, różnych usług, szkół, przedszkoli, stworzenia przestrzeni zielonych i terenów rekreacji. Aby w sieci powiązań i sprzecznych celów nie zatracić idei ładu przestrzennego, urbanista musi wykazać wiele niezależności myślenia, przy jednoczesnej zdolności przekonywania i umiejętności porozumiewania się z ludźmi.

Współdziałając w pracy z ludźmi z różnych specjalności, dyskutując i negocjując urbanista powinien mieć dobrą pamięć, łatwość koncentracji uwagi przy jednoczesnej umiejętności przerzucania się z jednej czynności do drugiej.

Z drugiej strony urbanistę powinny charakteryzować wytrwałość i cierpliwość, gdyż praca w urzędzie oraz okres mozolnego “wykreślania” i opisywania planu obfituje sytuacje wymagające tych cech.

Urbanista-uprawniony projektant musi dobrze organizować swoją pracę i sprawnie kierować pracą zespołu, gdyż jest to warunek terminowego wykonywania zleceń. Pracując jako przedstawiciel administracji rządowej lub samorządowej urbanista, mówiąc najprościej, pilnuje, by przepis prawny, jakim jest plan, był przestrzegany. Dlatego powinien odznaczać się szacunkiem dla prawa i poczuciem odpowiedzialności.

Dzieło urbanisty - miasto, osada, zespół miast realizowane jest bardzo powoli. Wielu lat trzeba, by zainspirowana myślą twórcy idea przestrzenna przybrała konkretny kształt. Dlatego urbanistę powinna cechować ogromna dojrzałość i niekonwencjonalność myślenia. Urbanista musi niejako wyprzedzać swój czas, by to, co stworzy, nie było przestarzałe, zanim skończy się czas realizacji. Ta cecha jest szczególnie ważna dla urbanistów-projektantów i zajmujących się pracą naukową.

Wymagania fizyczne i zdrowotne

Praca urbanisty należy do prac bardzo lekkich. Jedynie w wypadku urbanisty projektanta występuje, przy opracowywaniu rysunków o dużych wymiarach, konieczność wielogodzinnego stania przy desce w niewygodnej pochylonej pozycji, a także zwiększony wysiłek fizyczny w czasie wykonywania inwentaryzacji urbanistycznej w terenie.

Niewątpliwie w zawodzie tym niezbędna jest sprawność wzroku, zwłaszcza widzenie stereoskopowe i rozróżnianie barw. Daltoniści i ludzie widzący płasko nie potrafią sporządzić rysunku urbanistycznego ani odczytać go, nie mogą też czynić obserwacji w terenie. Nie bez znaczenia jest kondycja fizyczna, brak skłonności do chorób kręgosłupa (praca przy desce kreślarskiej). Przydatna jest też zręczność rąk, a także koordynacja wzrokowo-ruchowa. Problemy stwarzać mogą wady wymowy (udział w dyskusjach, rozmowy z interesantami, itp.), także utrudnieniem jest także wada dysgrafii (opisywanie planu oraz pisanie decyzji).

W związku z rozwijającym się zastosowaniem metod komputerowych w projektowaniu oraz przystosowywaniem miejsc pracy dla osób niepełnosprawnych pojawiła się szansa pracy w urbanistyce osób z dysfunkcją kończyn dolnych, a nawet na wózku inwalidzkim.

Warunki podjęcia pracy w zawodzie

Do podjęcia pracy w zawodzie urbanisty niezbędne jest wyższe wykształcenie, ukończenie studiów magisterskich na wydziale architektury i urbanistyki. Zgodnie z ostatnio ustaloną drogą kształcenia przyszłych urbanistów, lepiej jest już w czasie studiów decydować się na specjalizację urbanistyczną i ostatecznie wykonać pracę dyplomową o charakterze urbanistycznym. Umożliwia to rozpoczęcie pracy projektowej pod kierunkiem uprawnionego urbanisty w pracowni urbanistycznej i skraca drogę do otrzymania własnych uprawnień specjalistycznych.

Na określonych stanowiskach jako urbaniści mogą podjąć pracę również fachowcy, których zawód jest związany z funkcjami miasta, np.: z tzw. inżynierią miejską, komunikacją, architekturą krajobrazu, ale muszą uprzednio ukończyć odpowiednie dodatkowe wykształcenie.

Drogą do zawodu mogą być również studia na innych wydziałach politechnik lub na innych uczelniach wyższych w wypadku powołania w nich odpowiedniego kierunku studiów.

Możliwości awansu w hierarchii zawodowej

Urbaniści zatrudnieni w pracowniach projektowych mają możliwość awansu w hierarchii organizacyjnej (aż do uzyskania stanowiska szefa pracowni). Na stanowiskach pracy związanych z nauką i dydaktyką awans uzależniony jest od zdobywania kolejnych stopni naukowych. W administracji państwowej i samorządowej istnieje możliwość awansu aż do stanowisk wyższych urzędników państwowych.

Właściciel pracowni urbanistycznej może zyskiwać coraz lepszą opinię w środowisku zawodowym.

Możliwości podjęcia pracy przez dorosłych

Dla osób mających dyplom szkoły wyższej, najlepiej - architekta (lub pokrewny) zainteresowanych zawodem urbanisty istnieje możliwość podjęcia pracy w tym zawodzie w późniejszym okresie, pod warunkiem zdecydowania się na ukończenie odpowiedniego studium urbanistycznego i odbycia odpowiedniej praktyki w projektowej pracowni urbanistycznej. W każdym wypadku samodzielna praca w zawodzie urbanisty jest związana ze zdobyciem uprawnień (zdanie dwuetapowego egzaminu).

Nie istnieje granica wieku w podjęciu pracy w tym zawodzie. Ograniczenia wynikają raczej z predyspozycji twórczych (które są cechą indywidualną) oraz stanu zdrowia. Poza tym szczególnie w zawodzie urbanisty zatrudnienie osób dojrzałych, już doświadczonych zawodowo, osób, które już pracowały na różnych stanowiskach pracy związanych z urbanistyką, jest pożądane, gdyż zawód ten wymaga dojrzałości i wszechstronności.

Polecana literatura

Wejhert K., Elementy kompozycji urbanistycznej, Arkady, Warszawa 1974.

Ostrowski W ., Urbanistyka Współczesna Arkady, Warszawa 1975.

Kwartalnik Architektury i Urbanistyki „Teoria i historia”,(wyd. od 1950 r.)

Źródło danych: Przewodnik Po Zawodach, wyd. II, MPiPS

1

---