Antropologia kulturowa: definicje i określenia
I. ANTROPOLOGIA KULTUROWA- dział antropologii zajmujący się człowiekiem jako istotą społeczną wytwarzającą kulturę, w szczególności zajmuje się jej symboliką, postawami oraz wartościami. Obecnie wychodzi się z założenia, że takie podzielenie jest nieuzasadniona, ponieważ kulturę razem ze społeczeństwem powinno się badać w całości, w sposób holistyczny. Ten sposób jest charakterystyczny dla Europy, natomiast amerykanie zajmują się samą antropologią kulturową.
Badając poszczególne kultury a zwłaszcza kulturę społeczeństw pierwotnych jej wytwory materialne i niematerialne a także strukturę społeczną oraz porównując zebrane dane antropologia kultury dąży do skonstruowania uniwersalnej teorii funkcjonowania kultury. Antropologia kultury szczególnie interesuje się problemem kulturowej odrębności i kontaktami kulturowymi społeczeństw tradycyjnych i cywilizacji przemysłowej , relacjami "my" - "oni" dystansem pomiędzy "obcymi" a "nami" i sposobami jego przezwyciężania. .Współczesna antr.kult. kładzie silny nacisk na badania sspołeczeństw nowoczesnych szeroko korzysta przy tym z metod i technik socjologii
PODDYSCYPLINY ANTROPOLOGII Antropologię dzielimy na:
ANTROPOLOGIĘ FIZYCZNĄ - jest nauką o fizycznym zróżnicowaniu człowieka w przestrzeni i w czasie oraz o biologicznym rozwoju gatunku homo sapiens. Ma związek z antropologią kulturową poprzez swój przedmiot zainteresowań musi więc brać pod uwagę wyniki jej badań ( musi liczyć się z rozwojem kultury istniejącej już u gatunków poprzedzających Homo sapiens, musi brać pod uwagę czynnik kulturowy badając proces zmienności budowy fizycznej człowieka). Antropologia fiz. Musi brać pod uwagę fakt że rodzaj ludzki jako jedyny stworzył kulturę która stanowi mechanizm adaptacji.
ANTROPOLOGIĘ KULTUROWĄ- zajmuje się poszukiwaniem cech typowo ludzkich czyli tych które wiążą się z kulturową istotą człowieka. Antropologię kulturową interesują odrębności człowieka wynikające z faktu posiadania kultury.
ANTROPOLOGIA SPOŁECZNA- może być traktowana jako jeden z działów antropologii kulturowej gdyż jej przedmiotem podstawowym są te zjawiska kulturowe które wiążą się ze strukturą i organizacją społeczną. Antropologia kulturowa jest pojęciem szerszym antropologia społeczna staje się jednym z bardzo istotnych jej działów.
ETNOGRAFIA I ETNOLOGIA- dla Levi Straussa etnografia to nauka ściśle opisowa zajmująca się konkretnymi społeczeństwami. Etnologię pojmuje jako naukę porównawczą. Niektórzy uczeni etnografię rozumieją jako naukę o materialnym aspekcie kultury
ANTROPOLOGIA SPOŁECZNOŚCI PIERWOTNYCH podstawową poddyscypliną antropologii jest nauka o społeczeństwach przedpiśmiennych przedpaństwowych nie posiadającej struktury klasowej do niedawna zachowujących wysoki stopień izolacji od innych zbiorowości
ANTROPOLOGIA SPOŁECZNOŚCI CHŁOPSKICH- poddyscyplina ta zajmuje się tak zwaną kulturą ludową. Chłopstwo stanowi część większych strukturalnie rozwiniętych złożonych społeczeństw a jego kultura była przedmiotem zainteresowania folklorystów badaczy obyczajów materialnych form życia ludzkiego i sztuki naiwnej. . W zakres antropologii społeczności chłopskich wchodziłyby więc badania nad ludową literaturą obrzędowością sztukami plastycznymi muzyką a także wzorami współżycia kontrolą społeczną i strukturą wzajemnych zależności w warstwie chłopskiej społeczeństw cywilizowanych
ANTROPOLOGIA SPOŁECZNOŚCI MIEJSKICH-przedmiot badań zazębia się z przedmiotem zainteresowań socjologii jednak sposoby stawiania problemów metody i techniki stosowane w badaniach nad tymi zbiorowościami różnią się
ANTROPOLOGIA HISTORYCZNA- dział antropologii kulturowej który rozwinął się we Francji. Istota polega na zastosowaniu podejścia znamiennego dla antropologii do materiału z którego korzysta historyk. Wzór nauki o społeczeństwie egzotycznym przedpiśmiennym i o prostej strukturze zostaje tu zastosowany do badania dawnych społeczeństw o skomplikowanej strukturze społecznej i zaawansowanej organizacji politycznej. Analizuje się więc systemy wartości modele rodziny kategorie moralne czy wzory estetyczne w dawnych okresach rozwoju cywilizacji europejskiej. Powstają w ten sposób prace dotyczące zarówno europejskiego kręgu kulturowego jak i pozaeuropejskich społeczeństw cywilizowanych
NAUKI POKREWNE ANTROPOLOGII antropologia rozwijała się w bliskim związku z socjologią i historią. Antropologię od historii różni nie tyle przedmiot badań ile metody i techniki które są przystosowane do typu badanych społeczeństw. Charakterystyczne dla socjologii są metody standaryzowane nadające się do analizy społeczeństw dużych złożonych strukturalnie i zróżnicowanych kulturowo w badaniach nad społeczeństwami niewielkimi nie mają zastosowania lub zastosowanie ograniczone.
ANTROPOLOGIA A HISTORIA antropologia w mniejszym stopniu niż historia czy archeologia stawia sobie problem chronologicznego odtworzenia dziejów. W dążeniu do nakreślenia dziejów społeczeństwa pierwotnego antropologia odwołuje się do danych archeologicznych. Antropologia stosuje historyczne metody i techniki tam gdzie jest to niezbędne. Antropologię z socjologią i historią więcej łączy niż dzieli. Dzieli ją zaś od nich właśnie osobliwy koloryt pozostający w związku z tradycyjnym przedmiotem badań którym jest społeczeństwo pierwotne
Wg:
II. Nauka ta zajmuje się filozofią jednostki oraz człowiekiem.
Jeśli chodzi o Europę to występują różne dziedziny, czyli inaczej mówiąc gałęzie naukowe:
- będąca składnikiem nauk biologicznych antropologia fizyczna
- będąca składnikiem nauk filozoficznych antropologia filozoficzna
- będąca składnikiem, jeśli chodzi o nauki społeczne czy socjologiczne oraz dotyczące kultury jest to antropologia społeczna i kulturowa. Etnologia i etnografia pokrywa się z tym typem Antropologii
Nauka zajmująca się opisywaniem pewnych kultur nazywa się Etnografią.
Nauka zajmująca się opisywaniem kultur ( analiza teorii wyjaśniającej) nazywa się Etnologią.
Nauka Antropologii dokonuje opisywania kultury wyjaśnianiem oraz badaniem zjawisk, jeśli chodzi o inne dziedziny naukowe na przykład ekonomia, geografia, polityka, socjologia.
Nauka zajmująca się badaniem nowych cywilizacji (kultura symboliczna) nazywa się Socjologią kultury.
Problemy, którymi zajmuje się antropologia kulturowa; zwrócenie uwagi na podobieństwa i różnice kulturowe.
- logiczna interpretacja, jeśli chodzi o organizację kulturową.
Występuje antropologia społeczna i kulturowa to zróżnicowanie jest spowodowane genezą tej nauki.
Tradycje socjologiczne zrodziły Antropologię społeczną. Zajmuje się ona badaniem społecznego wymiaru, jeśli chodzi o rzeczywistość, zasadami budowania struktur społecznych oraz prawami regulującymi ich funkcjonowanie.
Nauka ta zajmuje się badaniem i analizowaniem kultury, w szczególności zajmuje się jej symboliką, postawami oraz wartościami. Obecnie wychodzi się z założenia, że takie podzielenie jest nieuzasadniona, ponieważ kulturę razem ze społeczeństwem powinno się badać w całości, w sposób holistyczny. Ten sposób jest charakterystyczny dla Europy, natomiast amerykanie zajmują się samą antropologią kulturową.
Wg:
III. Jest to nauka o człowieku, filozofia człowieka.
W Europie dzieli się ona na kilka odrębnych dziedzin (różnych gałęzi nauki):
- antropologia fizyczna(wchodzi w skład biologii)
- antropologia filozoficzna (wchodzi w skład filozofii)
- antropologia społeczna i kulturowa (wchodzi w skład nauk społecznych takich jak socjologia i nauki o kulturze. Antropologia ta pokrywa się częściowo z etnologią i etnografią)
Etnografia - zajmuje się opisem (jakiejś) kultury
Etnologia - dokonuje opisu kultury inaczej studia teoretyczno-wyjaśniające
Antropologia - opisuje kulturę, wyjaśnia i bada zjawiska innych dziedzin nauki (ekonomii, geografii, polityki, socjologii)
Socjologia kultury - zajmuje się kulturą społeczeństw cywilizowanych, nowoczesnych (czyli kulturą symboliczną)
Zadania antropologii kultury : - analiza podobieństw i różnic kulturowych,
- analizowanie logicznej organizacji kultury.
Geneza antropologii spowodowała jej rozbicie na antropologię społeczną i kulturową.
Antropologia społeczna wywodzi się z tradycji socjologicznych . Bada ona społeczny wymiar rzeczywistości , zasady budowy struktury społecznej i prawa regulujące jej funkcje.
Antropologia kultury bada kulturę a przede wszystkim wartości, symbole i postawy.
Współcześnie uważa się, że ten podział jest nieuzasadniony bo kultura i społeczeństwo to całość, bo badać je należy całościowo, czyli holistycznie. Taka tendencja istnieje w Europie, w Ameryce istnieje tylko antropologia kultury.
E. Leach (czyt. Licz) powiedział tak: „antropologia jest badaniem systemu różnorodności ludzkiej”. Dlaczego mówimy i działamy w tak wielu odmiennych językach? Konieczne jest odkrycie ogólnej gramatyki kultury - tzn. dlaczego ludzie są zarazem tak podobni a tak odmienni.
Do niedawna antropologia badała tylko społeczności niewielkie, przedpiśmienne, niecywilizowane. DO XIX wieku zajmowano się tylko badaniem kultury europejskiej i stąd wzięło się zainteresowanie innymi kulturami.
Nowoczesna antropologia zrodziła się na początku XX w, a jej geneza sięga połowy XIX w. Dlaczego?
1. Nastąpił wtedy rozwój nauk a w szczególności nauk przyrodniczych, pojawiła się praca Darwina „O pochodzeniu gatunku”.
2. Rewolucja techniczna, która pociągnęła za sobą rozwój techniki, co pociągnęło rozwój geograficzny.
Tak zrodziła się antropologii i przyjęła założenie, że kultura europejska jest tylko jednym ze sposobów życia ludzi, ale są jeszcze inne.
Antropologia orzekła, że nie ma kultur lepszych i gorszych, są kultury różne.
Wszyscy wywodzimy się z tych samych źródeł.
Antropolodzy zarzucali innym naukowcom pochopność w formułowaniu tez opartych tylko na kulturze europejskiej. Trzeba brać pod uwagę inne kultury żeby ocenić ludzkość.
Antropologia interesowała się społeczeństwem pierwotnym, prostym. Dlaczego? Bo to one dostarczają najlepszej wiedzy do poznania zróżnicowania kulturowego. A dlaczego są takie w tym dobre? Bo są małe i odizolowane od kultury europejskiej.
Początkowo antropolodzy byli zdumieni wielością kultur i opisywano je w najprostszy sposób ich życie.
Potem zaczęto interesować się subiektywnym aspektem zjawisk kulturowych, tzn. interpretacje własnej kultury przez ich uczestników.
Antropologia zajmuje się nowym przedmiotem badań - akulturacją, czyli przemianami w społeczeństwie pierwotnym pod wpływem zderzenia się z cywilizacją zachodnią.
Antropologia w sposób całościowy patrzy na człowieka i jego kulturę. Dlaczego?
1. Bo zajmuje się wszystkimi specyficznymi ludzkimi aspektami życia człowieka (aspektami: społecznym, kulturowym, psychologicznym, fizycznym),
2. Bo społeczeństwa małe były na tyle małe że można było każdy aspekt człowieka zbadać. Opisywano techniki produkcji, wytwory materialne, kontrole społeczne, obrzędowość, sztukę, wiedzę o przyrodzie, typ fizyczny danej zbiorowości, czyli wszystkie te aspekty którymi .....
Antropologia to całościowo nauka o człowieku.
Antropologia kulturowa, a antropologia biologiczna i filozoficzna -zakres problematyki.
Antropologia zajmuje się fizycznym, społecznym, kulturowym i językowym rozwojem człowieka, oraz produktami tego rozwoju. Bada wszystkie te aspekty życia od czasów prehistorycznych do dzisiaj, niezależnie również od miejsca czy kultury. Zarówno z punktu widzenia przedmiotu jak i metody wyróżnia się dwie zasadnicze gałęzie antropologii: antropologia biologiczna zajmuje się fizycznym rozwojem człowieka na przestrzeni wieków. Jego adaptacji do zmieniających się warunków, rozwój mózgu, czy zmiany w organizmie człowieka, które doprowadziły do wydłużenia czasu życia. antropologia filozoficzno-etnologiczna zajmuje się badaniem duchowego i kulturowego rozwoju człowieka. Tak pojmowana Antropologia stawia sobie dwa zasadnicze pytania: czy i w jaki sposób możliwe jest poznanie innych kultur niż ta, w której żyje jednostka badająca. W tym względzie można wyróżnić dwa podejścia do antropologii: antropologię kognitywną i symboliczną. Antropologia kognitywna jest zdania, że Kultura to zestaw reguł i zasad, które zostały wytworzone przez członków danej wspólnoty i znajdują się w jej umysłach. Celem zaś antropologa jest przyswojenie we własnym umyśle owych zasad i reguł, możliwe do wykonania poprzez wniknięcie w badaną kulturę. Takie wniknięcie nazywane jest obserwacją uczestniczącą i daje możliwość bardzo dobrego zrozumienia nie tylko samych zasad, ale i ich źródeł i motywów. Główny problem antropologii kognitywnej to umiejętne przełożenie języka danej kultury na inny. Zrozumieć bowiem nie oznacza jeszcze umieć wytłumaczyć innym. Antropologia symboliczna przyrównuje antropologię do etnologii twierdząc, iż ma ona za zadanie jedynie dokonać subiektywnego opisu innej kultury. Opis ten powinien być dokonany przez Pryzmat kultury odbiorcy opisu, a nie próbować przełożyć daną kulturę na inną, gdyż przełożenie takie jest niemożliwe. Antropologia symboliczna twierdzi, że Kultura jest jedynie zestawem symboli, a nie tkwi w umysłach ludzi i opis kultury powinien opierać się na zastanawianiu się, co mieli na myśli używając takich a nie innych symboli. Niezależnie jednak od podejścia antropologowie podkreślają, że ideałem mądrości antropologicznej jest szacunek dla wierzeń, praktyk i Wartości innych kultur. Współczesna Antropologia, w odróżnieniu od dawniejszej odeszła całkowicie od europocentryzmu i stara się odrzucać wszelkie porównania z "wysoko cywilizowaną" kulturą zachodnioeuropejską.
Antropologia biologiczna(fizyczna)
• Bada biologię człowieka w kontekście ewolucji
• Kładzie nacisk na interakcje pomiędzy biologią a kulturą
• Zajmuje się zróżnicowaniem rodzaju ludzkiego i adaptacją
Antropologia - biologiczna nauka porównawcza o człowieku, jego pochodzeniu (antropogeneza), rozwoju osobniczym i rodowym oraz zróżnicowaniu rasowym. Nazwę antrpologia wprowadził lekarz i teolog niemiecki Magnus Hundt. Antropologia posługuje się narzędziami takimi jak reszta nauk porównawczych, a do najważniejszych z nich należą: antropometria, genetyka, statystyka.
To dział antropologii, który zajmuje sie zmiennością cech anatomicznych i fizjologicznych człowieka w czasie i przestrzeni. Antropologia fizyczna rozpatruje zatem stanowisko człowieka w świecie istot żywych, zwłaszcza wśród ssaków. Naukami pomocniczymi tego działu antropologii są: anatomia opisowa i porównawcza, fizjologia, genetyka, ekologia, psychologia i psychiatria, patologia i inne. Przy ich pomocy antropologia bada budowę ciała ludzkiego, jego kształty, proporcje, powstanie, rozwój, rozród i wymieranie, a takze normalne i anormalne funkcjonowanie ciała ludzkiego, narządów, mięśni, zmysłów, mózgu, w różnych fazach i wieku, u obu płci.
Antropologia fizyczna bada zatem różnoraką zmienność gatunku ludzkiego:
* zmienność między sąsiednimi populacjami, obserwowaną w tym samym czasie
* zmienność całego gatunku w czasie jego ewolucji (zagadnienia genezy gatunku * zmienność osobniczą w czasie życia jednej osoby.
Nauka ta zajmuje się problemami m.in. etnogenezy i rasogenezy.
Antropologia filozoficzna
Antropologia filozoficzna (filozofia człowieka) - dział filozofii. Antropologia filozoficzna podejmuje określenie tego, co ogólnoludzkie (natury człowieka) i wyjaśnienia miejsca człowieka w przyrodzie i społeczeństwie.
Została stworzona przez niemieckich filozofów w latach 20-ych i 30-ych XX w. Do jej twórców należeli: Helmuth Plessner, A. Gehlen i Max Scheler. Jej zamiarem było pogodzenie podejścia empirycznego (czyli naukowego, obiektywnego, biologicznego) i humanistycznego do kwestii „czym jest człowiek?”.
W znacznej mierze opierała się ona na XVIII-wiecznej filozofii J. G. Herdera, który w swoim „Eseju o pochodzeniu języka” określił człowieka, jako „istotę wybrakowaną”, byt niedoskonały. Człowiek jest biologicznie słaby i dlatego jest wyróżniony ze świata zwierząt; jego instynkty są niedookreślone i człowiek nie wie, czego chce, więc ciągle poszukuje czegoś nowego. Natura niewystarczająco wyposażyła człowieka (Herder nazywa ją „złą macochą”) by umożliwić mu samodzielne przeżycie, także potrzebuje on (ze swojej natury) kultury, aby przeżyć w naturze. Natura jest źródłem braku, który musi ulec kompensacji ze strony kultury, aby człowiek mógł przeżyć w świecie naturalnym. Ten nurt zakłada wzajemną relację natury i kultury, ich „współpracę”, a nie „odwieczną walkę”, jak chciały inne nurty.
Antropologia fizyczna, na czele z Plessnerem, nawiązywała do tego nurtu, wchodząc w środek trwającego wówczas konfliktu między empirią a humanistyką.
Człowiek - „zwierze ludzkie” - rodzi się za wcześnie i nie jest gotowy żyć samodzielnie zaraz po urodzeniu, jak zwierzęta - wymaga długiej opieki rodzicielskiej nim się w pełni ukształtuje. I dlatego natura ukierunkowuje go na rozwój kulturowy, przez co człowiek jest bardziej elastyczny i nie ogranicza swego życia do „czystej biologii”.
Człowiek, jak i zwierzęta, ma poczucie własnych granic i własnego centrum, ale w odróżnieniu od nich ma też samoświadomość. Jest ona możliwa dzięki wyprojektowaniu własnego centrum na zewnątrz ciała - czyli spojrzeniu na siebie z zewnątrz i ujrzeniu własnego obrazu. Człowiek więc ze swej natury jest „ekscentrykiem” („ex-centrykiem” - od „ex”, czyli „na zewnątrz”). Ten ogląd siebie z zewnątrz, czyli samoświadomość właśnie (świadomość siebie), jest możliwy dzięki temu, że człowiek od początku jest obiektem intensywnych zabiegów rodzicielskich i jest wynikiem spojrzenia nań własnych opiekunów - jest to swoiste „wchodzenie w oko matki” (człowiek uczy się oglądać siebie oczami innych). Człowiek „samouprzedmiotawia” siebie - uczy się swojej tożsamości na podstawie tego, jak sam siebie widzi. Tożsamość zatem nie tkwi w naturze człowieka, ale jest to efekt identyfikacji z własnym obrazem. Ta identyfikacja jest aktem nietrwałym i zmiennym - podlega ciągłej rekonstrukcji i dlatego właśnie możliwa jest kultura.
Kultura tworzy się jako system autoidentyfikacji - oko człowieka nie tylko „widzi”, ale również jest twórcze - konstruuje obraz, z którym się utożsamia, albo i nie - wtedy tworzy następne obrazy i widzi się inaczej niż dotychczas. Kultura to seria obrazów i w swej istocie jest nietrwała, jak i te obrazy - ulega ciągłym przemianom, tak jak i ciągle zmienia się autoidentyfikacja. Kultura więc nie jest, jak natura, czymś stałym i niezmiennym. Kultura musi z istoty swojej ewoluować.
Wszystko co tworzy kultura ma na celu dopasowanie człowieka do życia w naturze. Ale nie jest to proces skończony i zawsze pozostanie jakiś element niedookreślenia. Właśnie w tym niedopasowaniu tkwi źródło kulturowej dynamiki. Człowiek nigdy do końca nie jest zadowolony ze swojego obrazu (obrazu siebie), gdyż obraz ten nie jest (i nie może być) naturalny. I tutaj różnią się poglądy Plessnera (podejście konserwatywno-liberalne), który uważał, że człowiek może i zmienia kulturę, od Gehlena (podejście tradycjonalistyczne i konserwatywne), który uważał, że człowiek nie może zmieniać kultury, bo jest do niej przypisany. Kultura jest absolutem, który rządzi życiem człowieka i jest on wobec niej bezsilny. Wszelka próba „majsterkowania” przy niej jest bezsensowna, bo prowadzi do zagrożenia - życia w nieznanym świecie, do którego nie jesteśmy przystosowani. Jednak w obu tych podejściach kultura jest niezbędna do życia - jest „naturalnym światem człowieka”.
Zadania antropologii filozoficznej
-poznanie prawdziwe
-najogólniejsza prawda o człowieku (podst zadanie)
-musi przetrwać z dorobku nauk szczegółowych i opierać się na doświadczeniach indywidualnych.
-antrop. filozoficzna prawdę osiąga dokonując syntezy wszelkiego doświadczenia człowieka. Powinna to być krytyczna, logiczna całość. To doświadczenie indywidualne jest ważne, że nigdy synteza osiągnięć szczegółowych nauk nie może być pełna. Czynnik subiektywny jest bardzo ważny, szczególnie w nurcie sokratejskim.
-integracja wiedzy o człowieku. Antrop. Fil. wyjaśnia związki różnych teorii, zestawia, integruje. Ta integracja różnych teorii polega na tym, że się wypracowuje założenia wielu teorii. Zintegrowanie wyraża się tym, że mają wyraźne założenia.
Zadania: poznawcze i integracyjne.
Zadania aksjologiczne. Antrop. filozoficzna zwykle łączy tezy teoretyczne. Tezy teoretyczne przepisowe przeplatają się z tezami aksjologicznymi (z innego źródła- tradycja filozoficzna albo religia, jakiś światopogląd funkcjonowania w społeczeństwie). W antrop. mamy podpis człowieka, ale też mamy podniesienie do Boga, pewnych wartości. Jak człowiek ma się ustosunkować do tych wartości.
Powołanie, sens życia, wolność, odniesienie do wartości. Aspekt aksjologiczny trudno oddzielić od aspektu teologicznego.