Teoria anomii społecznej
Definicje anomii społecznej
1) Emil Durkheim:
anomia to stan, w ktorym system normatywny traci koherencję i zamienia się w chaos. Drogowskazy działania - celów i środków - stają się nieostre, niejednoznaczne. Ludzie tracą poczucie, co jest dobre, a co złe, co godne, a co niegodne, do czego należy dążyć, a czego unikać, jakie metody są dozwolone a jakie zakazane.(P. Sztompka, 2007, s. 275)
2) Robert K. Meron:
Anomia to nie każdy chaos normatywny. Lecz raczej specyficzna rozbieżność między afirmowanymi w danym społeczeństwie wartościami, a postulowanymi normami mającymi służyć osiągnięciu tych wartości. (P. Sztompka, 2007 s. 275)
stan świadomości członków wykorzenionego moralnie człowieka, który zamiast norm posiada już tylko niezorganizowane popędy, który pozbawiony został poczucia ciągłości wspólnoty, obowiązku. Człowiek anomijny stał się wyjałowiony duchowo, zorientowany jest wyłącznie na samego siebie, przed nikim nie odpowiada. Wartości innych są przedmiotem jego drwiny i lekceważenia.
Elementy struktury społecznej
Spośród wielu elementów struktury społecznej i kulturowej możemy wymienić tu dwa, które mają dla nas znaczenie bezpośrednie.:
1) Element pierwszy składa się z kulturowo zdefiniowanych zamierzeń i zainteresowań wytyczonych jako usankcjonowane cele dla wszystkich lub różnie umiejscowionych członków społeczeństwa. Cele są mniej lub bardziej zintegrowane - stopień integracji jest zagadnieniem empirycznym - i z grubsza uporządkowane w jakąś hierarchię wartości. Cele dominujące stanowią układ odniesienia aspiracji, z różnym natężeniem angażując emocje i znaczenie.
2) Drugi element określa, reguluje i kontroluje przyjęte sposoby zdążania do owych celów. Każda grupa nieodmiennie kojarzy swe cele kulturowe z zakorzenionymi w obyczajach bądź instytucjach przepisami, wyznaczającymi dozwolone sposoby zmierzania do tych celów. Takie regulatywne wzorce nie muszą być tożsame z normami określającymi formę lub skuteczność działania.
Typy indywidualnego przystosowania
1)Konformizm (sytuacja, gdy ludzie postępują zgodnie z regułami, które ich dotyczą, czyli akceptacja norm, jak i związanych z nimi wartości)( P. Sztompka, 2007, s. 280, 286)
Konformizm wobec celów kulturowych, jak i zinstytucjonalizowanych środków - jest reakcją najbardziej typową i szeroko rozpowszechnioną. Gdyby tak nie było, równowaga i ciągłość społeczeństwa nie mogłaby zostać utrzymana.
2)Innowacja ( to akceptacja celów dyktowanych przez rozpowszechnione wartości, ale szukanie nowych sposobów ich realizacji, różnych od normatywnie przepisanych)( P. Sztompka, s. 280)
Wśród tych, którzy w pełni zinternalizowali wartości instytucjonalne, podobna sytuacja prowadzi jednakże częściej do innej reakcji: cel zostaje porzucony, ale utrzymuje się konformizm wobec obyczajów.
3)Rytualizm (kurczowe trzymanie się pewnych tradycyjnych sposobów postępowania, a więc gorliwe przestrzeganie norm, przy zupełnym abstrahowaniu od celów, które miały być w ten sposób realizowane, czyli z ignorowaniem odpowiednich wartości)( P. Sztompka, 2007, s. 287)
Rytualizm nie uważa się zazwyczaj za problem społeczny, ponieważ przystosowanie jest, w gruncie rzeczy, decyzją subiektywną i ponieważ zachowanie to jest instytucjonalnie dozwolone, choć kulturowo nieocenione.
3)Wycofanie (odrzucenie przez jednostkę całej przepisanej w kulturze procedury, zarówno zawartych w niej norm, jak i wartości)( P. Sztompka, 2007, s. 287)
Ludzie, którzy się w ten sposób przystosowują ( lub nie przystosowują), pozostają - ściśle rzecz biorąc - w społeczeństwie, ale do niego nie należą. Z socjologicznego punktu widzenia to autentyczni obcy. Nie podzielając wspólnego systemu wartości, mogą być uznani za członków społeczeństwa jedynie w sensie formalnym.
4)Bunt (odrzucenie obowiązujących procedur, z całym bagażem norm i wartości, ale zarazem zaproponowanie procedur alternatywnych: nowy sposób życia realizujących nowe normy i nowe wartości)( P. Sztompka, 2007, s. 285)
Ten rodzaj przystosowania wyprowadza ludzi na zewnątrz otaczającej struktury społecznej, aby tworzyli wizję i próbowali realizować strukturę nową, to znaczy zupełnie przekształconą. Zakłada to wyobcowanie z panujących celów i wzorców, które uznawane są za czysto arbitralne.
BIBLIOGRAFIA
R.K. Merton, Teoria anomii społecznej. W: H. Mielicka (oprac.), Socjologia wychowania. Wybór tekstów. Kielce 2007, s.207-212.
P. Sztompka, Socjologia. Analiza społeczeństwa. Wydawnictwo Znak 2007.
T. Paleczny, Kontestacja: Formy buntu we współczesnym społeczeństwie, Kraków 1997.