Gruntowanie deski do techniki temperowej

• Na deskę naklejamy płótno, żeby grunt nie zniekształcał się (deska jest higroskopijna)

• Klej moczymy tak, żeby spęczniał w przegotowanej zimnej wodzie (1 objętość kleju na 6 objętości wody, najlepiej klej króliczy - nie zawiera zanieczyszczeń); jeśli powstanie mazista ciecz, nie nadaje się do użycia. Gdy woda zostanie wchłonięta odlewamy nadwyżkę (nadmiar wody musi być bezbarwny) i podgrzewamy do 60 stopni, wsypujemy kredę aż przestanie się zatapiać i przecieramy grunt przez sitko. Mieszamy grunt i odsuwamy wierzchni kożuch, żeby uniknąć pęcherzyków - można w tym celu również dodać roztworu amoniaku.

• Nakładamy na ciepło (ale nie gorąco) za pomocą pędzla, szpachelki lub karty.

• Ostatnia warstwa może być gęstsza i na słabym kleju.

• Każdą następną warstwę zakładamy po wyschnięciu poprzedniej.

• Suszyć naturalnie.

• Grunt powinien mieć maksymalnie 2 dni.

• Należy pamiętać o uzupełnianiu wody w gruncie.

• Lakierowane deski należy zeszlifować.

• 8 warstw gruntu przy grawerunku

• deska nie może być świeża

Kleje

Kleje - substancje organiczne lub nieorganiczne składające się z lepiszczy, rozpuszczalników, środków rozpuszczających, utwardzaczy.

Lepiszcza - wielkocząsteczkowe substancje, postacie roztworów koloidalnych, które tworzą na przedmiotach cienkie błonki o dużej spójności wewnętrznej.

Skład chemiczny kleju nie powinien zawierać komponentów, które niszczą inne substancje takie jak farby i spoiwa, powinien być dostatecznie płynny, po związaniu powinien być elastyczny, a okres wiązania możliwie krótki.

Kleje
Pochodzenia zwierzęcego	Pochodzenia roślinnego
glutynowe główny składnik to glutyna, którą otrzymujemy z kolagenu (kolagen przechodzi w glutynę w czasie ogrzewania, która rozpuszcza się w wodzie). właściwości: przy zamrażaniu tracą elastyczność chłoną wilgoć - są higroskopijne przy niewłaściwym stężeniu pękają pęcznienie i galaretowacenie kilka kropli formaliny powoduje, że klej staje się nieodwracalny i nierozpuszczalny najczęściej stosowany to skórny i kostny (ma gorszą jakość, siłę klejenia i elastyczność) sprzedawany w różnej postaci dobry klej ma jasny kolor, jest bezwonny, nie jest tłusty zastosowanie: do przeklejania podobrazi drewnianych i płóciennych do sporządzania gruntów i spoiw malarskich do impregnacji drewna i konserwacji do sporządzania stiuków - mas sztukatorskich żelatyna zawiera prawie 100% glutyny, produkuje się z odpadków rzeźni bardzo łatwo rozpuszcza się w wodzie - najpierw do zimnej, po rozpuszczeniu do łaźni ma dużą siłę klejenia i elastyczność używana jako spoiwo do gruntów, w fotografii, w technice pozłotniczej klej króliczy używany w pozłotnictwie ma mniejszą siłę klejenia jest bardziej elastyczny i higroskopijny klej pergaminowy karuk ma przeciętną siłę klejenia jest bardzo czysty, elastyczny, półprzezroczysty dobrze rozpuszcza się w alkoholu, słabo w wodzie stosowany w pozłotnictwie, w temperze nieglutynowe kazeina białko złożone zawierające kwas fosforowy, właściwości klejących nabiera w reakcji z zasadami. Jest spoiwem nieodwracalnym, jest podatna na pleśnienie, jest świetnym spoiwem do gruntów oraz jako spoiwo malarskie (do tempery). kazeina wapienna na odtłuszczony twaróg działamy wapniem, stosujemy do malowania fresków (przecieramy chudy twaróg przez sitko do mleka wapiennego, wzmacniamy przez dodanie jajka, do malowania na tynku dodajemy wapnia palonego). kazeina boraksowa boraks to drobniutka mączka, którą rozpuszcza się w wodzie i do tej zasady boraksowej dodajemy ser, przecieramy przez sitko. Używamy do malarstwa sztalugowego, ale wymaga plastyfikatorów bo jest krucha. Jest dobrym spoiwem w technice temperowej. sposoby strącania sera - kwasem octowym, kwasem sodowym klej albuminowy białko uzyskane za pomocą odparowania krwi bydlęcej. jest bardzo drogi jest to białko uzyskane za pomocą odparowania krwi bydlęcej jest odporny na wilgoć stosowany przy malarstwie ściennym po wyschnięciu jest bardzo kruchy łatwo pleśnieje i psuje się daje powłoki sztywne i kruche używane jako spoiwo do złotych pigmentów, do malowania miniatur, do klejenia szkła, naczyń glinianych	gumy powstają na pniach w wyniku rozkładu, przypominają żywicę, po rozpuszczeniu w wodzie nabierają właściwości klejących (oprócz gumy traganckiej) guma arabska sprzedawana w różnej postaci im jaśniejsza tym czystsza w zimnej wodzie rozpuszcza się powoli (ok.6 godz.) łatwo pleśnieje każde kolejne podgrzewanie osłabia jej działanie jest krucha, można dodać do żółci wołowej lub gliceryny aby byla mocniejsza stosowana do akryli, gwaszu, plakatówek nie rozpuszcza się w alkoholu, eterze, chloroformie guma tragancka rozpuszcza się w ciepłej wodzie jako jedyna guma rozpuszcza się w alkoholu (!) jest wydajniejsza dobrze przylega do powierzchni gładkiej stosowana była do laserunków na złocenia, do malowania miniatur na kości kleje skrobiowe (klajstry) otrzymywane z mąki głównym składnikiem jest skrobia maja wygląd białej mączki, która pęcznieje w zimnej wodzie, a rozpuszcza się w ciepłej są higroskopijne mniej elastyczne niż zwierzęce są nieodwracalne pęcznieją pod wpływem wilgoci używane do robienia masy papierowej, jako masy dublażowe kleje syntetyczne substancje koloidalne, używane jako kleje i spoiwa do zapraw malarskich. polioctanwinylu (POW) jest to termoplastyczny polimer z polimeryzacji octanu winylu jest to sustancja. bezbarwna, przeźroczysta występuje w postaci stałej (proszki, granulaty) albo jako ciepła dyspersja wodna rozpuszcza się w acetonie, alkoholach, w rozpuszczalnikach organicznych wikole mają konsystencję mętnego mleka, jest pożywką dla grzybów, nie są odporne na wilgoć. polialkohol winylu stosowany do gruntów jest to ciało stałe nie jest żywicą termoplastyczną jest rozpuszczalny i odwracalny w wodzie (na ciepło lepiej) źle się przechowuje jest środkiem powierzchniowo czynnym jest dość słabym spoiwem kleje akrylowe mają dobre właściwości konstrukcyjne odporne na działanie środków chemicznych (kwasy, zasady i sole), na wodę i mikroorganizmy oraz światło dobra przepuszczalność światła rozpuszczalne w acetonie, benzynie, chlorku etylenu termoplastyczne PRIMAL AC33 konsolidacja warstw technologicznych, impregnacja drewna, nieodwracalny metyloceluloza drobny proszek dowoli rozpuszcza się w zimnej wodzie (2%) konserwacja papieru można mieszać z polimerami naturalnymi i sztucznymi podatna na mikroorganizmy stabilizator do farb - spoiwo wzmacniające konsolidacja warstw technologicznych

Spoiwa olejne

Podział ze względu na:

1. pochodzenie

• roślinne

• zwierzęce

• mineralne

2. skład chemiczny

• tłuste

• eteryczne

• węglowodorowe

3. proces wysychania

• schnące

• szybko gęstnieją, twardnieją w temperaturze 18-20^o C w świetle dziennym przy wilgotności poniżej 70%

• olej lniany (schnie 3-4 dni)

• olej makowy (6-7 dni)

• półschnące (10-30 dni)

• olej słonecznikowy

• olej bawełniany

• nieschnące

• olej rzepakowy

• olej oliwkowy

Spoiwa olejne to estry kwasów tłuszczowych nienasyconych (oleinowy, linolowy, linoleowy). Pierwsza warstwa schnie 1-2 dni, druga 3-4 dni. W czasie schnięcia oleje ciemnieją. W fazie pierwszej film (linoksyd) można rozpuścić toluenem itp.

Regulacja czasu schnięcia

1. przyspieszanie - ogrzewanie oleju z dostępem powietrza, z dodatkiem związków metali, wystawienie oleju na słońce, dodatek farb zawierających szybkoschnące pigmenty (ołów, kobalt, mangan, cynk)

2. opóźnianie - dodatek olejów półschnących lub wosku, dodatek pigmentów wolnoschnących (czerń słoniowa, kostna, sadza)

Metody otrzymywania oleju lnianego:

• na zimno - do malowania

• jasnożółty

• przyjemny zapach

• zawiera sporo substancji białkowych, które opóźniają proces schnięcia dlatego trzeba go oczyścić

• na ciepło

• pokosty, mydła

• olej ekstrakcyjny

• uzyskiwany przez ekstrakcję

• nie nadaje się do celów artystycznych

Olej polimeryzowany

• modyfikacja oleju lnianego (podgrzewamy z dostępem powietrza, później 2 razy bez dostępu powietrza i za sprawą polimeryzacji olej zmienia swoją budowę chemiczną)

• nie żółknie

• nie ciemnieje

• dłużej schnie

• odporny na wilgoć i światło

• jest trwalszy

• błona linoksydu jest przeźroczysta, trwała

• bardzo dobry do laserunków

Pokost lniany

• jest to olej lniany podgrzany do 100-150 stopni z dodatkiem żywiczanu kobaltu i manganu

• jest rzadki

• dodany do oleju przyspiesza schnięcie

Olej makowy

• stosowany do podmalówek, gruntów

• łatwo pęka przy wielu warstwach

• jest bezbarwny

• wolniej schnie

• mniej żółknie

• bardzo dobry do malowania alla prima, impastu, sfumato, kryjąco

• błona linoksydu jest miękka, łatwo rozpuszczalna

• mniej odporna na czynniki chemiczne niż ol. lniany

• żółknie w ciemności

• dobry do spoiw żywicznych (1 część oleju makowego i 1 część żywicy damarowej lub mastyksowej)

Sykatywy

Są to związki olejanów lub żywiczanów, które przyspieszają schnięcie olejów. Jeśli sykatywy będzie więcej niż oleju lnianego proces schnięcia będzie wolniejszy. Naczynie ołowiane też pełni funkcję sykatywy.

sykatywa	skraca czas schnięcia do:
kobaltowa manganowa ołowiana	5-6 godzin 10-12 godzin 18 godzin

Żywice

Powstają w procesach biologicznych roślin, w tkankach roślin z balsamów przez odparowanie i utlenianie olejków eterycznych w obecności światła i powietrza - żywice naturalne. Można je również otrzymać przez polimeryzację i destylację balsamów - żywice sztuczne.

głównym składnikiem są kwasy żywiczne o wysokim stopniu kwasowości i rezeny - węglowodory o wysokim ciężarze cząsteczkowym

Cechy :

• zabarwienie od jasno żółtego do ciemno brązowego

• bezpostaciowe, bardzo szkliste

• pod wpływem temperatury miękną i topią się (enkaustyka)

• rozpuszczają się w rozpuszczalnikach, ale nie wszystkie (niektóre tylko pęcznieją)

• topią się przy ogrzewaniu

współczesne	kopalne
Kalafonia Mastyks Damara szelak	bursztyn

twarde	miękkie
Bursztyn i inne kopalne	Kalafonia Mastyks rozpuszczalne w terpentynie Damara Szelak rozpuszczalne w alkoholu Sandarak

Żywice miękkie mają tendencje do matowienia, twardnienia, kruszenia. Nie są trwałe na zmienne temperatury, nie są odporne na promienie UV, mróz i warunki ekstremalne. Zmianom optycznym najmniej ulega żywica damarowa. Najbardziej odporny jest szelak. Można je rozpuszczać na łaźni wodnej (im wyższa temperatura tym lepiej się rozpuszcza). Elastyczność żywic można zwiększyć przez dodanie olejów i balsamów. Dodatek żywicy działa sykatywowo, także podnosi temperaturę topnienia wosku (np. z 60 do 100^o).

1. Kalafonia

• jest to produkt uboczny przy produkcji terpentyny przez oddestylowanie olejków lotnych, pozostałość gotuje się z wodą aż do całkowitego jej wyparowania lub przy destylacji balsamu terpentynowego

• bezpostaciowa

• bardzo krucha o szklistym połysku

• muszlowaty przełom

• zabarwienie jasnożółte po brązowe, im jaśniejsza tym czystsza

• rozpuszcza się w olejku terpentynowym, alkoholu, eterze, benzenie, olejach tłustych i olejkach eterycznych (nie robimy z niej werniksów, powstają nietrwałe błony)

• topi się przy 110-120 st.

• możemy stosować jako dodatek do żywicy mastyksowej i damarowej

• często kalafonią fałszowany szelak

Mastyks

• wyciek żywicy z drzew rosnących nad morzem śródziemnym poprzez nacięcie kory

• żywica pośrednia czyli jako ruga co do ważności

• sprzedawana w postaci „opudrowanych bryłek”

• elastyczna, rozciągliwa

• rozpuszcza się w benzenie, estrach, alkoholu amylowym, etylowym, metylowym, acetonie i częściowo w terpentynie (żeby się rozpuszczał dodaje się kamfory)

• z czasem ciemnieje, mętnieje, żółknie

• elastyczność zwiększa przez dodanie wosku pszczelego (wenza)

3. Damara

• najważniejsza żywica

• najlepsza jest batawska

• otrzymywana z drzew

• postać bezkształtnych kawałków - „opudrowane bryłki”

• rozpuszcza się tylko w olejku terpentynowym

• w alkoholu pęcznieje

• używana do spoiw terpentynowych

• w alkoholu pęcznieje

• daje lepsze błony, bardziej szkliste

• mało odporna na mróz i wilgoć - mętnieje i matowieje

• aby była bardziej krucha dodajemy wosk i olej

• świetna do werniksów

• otrzymujemy na zimno i na ciepło

• rozpuszczamy tylko na łaźni wodnej

Żywice szelakowe

• produkt przemiany materii owadów

• może być naturalny lub syntetyczny

• rozpuszcza się w alkoholu (metylowym lub etylowym), terpentynie, denaturacie, amoniaku, boraksie, w wodzie z dodatkiem zasad (zmydlony szelak, składnik tuszów chińskich)

• można bielić za pomocą związków chloru, jest wtedy bardzo kruchy, nieodporny, przechowywać w ciemnych butelkach

• nie wchodzi w reakcje z warstwą malarską, świetny jako werniks międzywarstwowy

• izolator gruntów malarskich (zmniejsza chłonność)

• nie nadaje się jako werniks końcowy (sztywna, krucha i błyszcząca powłoka)

• nadaje odcień patyny (patynowanie szelakiem, można na to położyć matowy werniks; laserowanie srebra na złoto)

• politura do mebli (najpierw kładziemy słabszy, potem mocniejszy, tamponem, nie pędzlem)

• przy desce izoluje mikstion od gruntu (inaczej mikstion by wsiąkł)

• stosowany do patynowania ram (można dodawać bejcy spirytusowej)

• patynowanie rzeźb gipsowych

• 3 części damary + 1 część terpentyny, rozpuścić w terpentynie i dodać ok.0,80 części rozpuszczonego gęstego szelaku

1. Sandarak

• z drzew iglastych

• żółte lub czerwone laseczki

• rozpuszcza się w alkoholu, acetonie, trudno w terpentynie

• żeby zmniejszyć kruchość dodajemy olejek rycynusowy (nie więcej niż 2%)

6. Gold lac - żywica na bazie alkoholu, do złocenia srebra. Trudne zakładanie.

Żywice twarde

1. Bursztyn

• bardzo twardy - topi się w 360^oC, nawet do 400^oC

• w niczym się nie rozpuszcza

• topi się na gorąco z olejami i daje werniksy tłuste

• po przetopieniu otrzymujemy kalafonie bursztynową (ciemny brąz, do izolacji gruntów na podłożach twardych)

• służy do produkcji lakierów (odporne na czynniki atmosferyczne)

Gumożywice

• pochodzenia roślinnego

• rozpuszczalne w wodzie i alkoholu dając mętne roztwory

Gumiguta

• rozpuszczalna w alkoholu i częściowo w wodzie

• daje mętną emulsję

• stosowana do laserunku i w pozłotnictwie

• jako farba akwarelowa

Olejek terpentynowy

• może być rozcieńczalnikiem farb olejnych (powoduje przyspieszenie schnięcia)

• nie jest spoiwem

• dostępny w aptece, podwójnie destylowany

• bezbarwny i bezwonny

• czynnik stopujący na warstwie malarskiej

• jeśli po wyschnięciu na bibule bibuła jest czysta - nadaje się do użycia

Balsamy - substancje pochodzenia roślinnego natury żywicznej, powstałe na skutek procesów biologicznych (np. przemiana materii, uszkodzenie tkanek); pod względem chemicznym roztwory żywic w olejkach eterycznych. Stosowane jako dodatek do spoiw, plastyfikatory. Duża lepkość, bezbarwne, przezroczyste lub żółtawe.

1. terpentyna balsamiczna

• ostry zapach

• szybko wytrącają się żywice - po miesiącu

• powinna być bezbarwna

• nierozpuszczalna w wodzie

1. terpentyna wenecka

• stosowana do izolacji mas dublażowych

• wolno schnie

• używana jako medium (najlepsza o alla prima)

• ma tendencje do matowienia (zależy od warunków)

• dodana do farb olejnych zwiększa połysk

• medium do spoiw temperowych (np. do tempery żółtkowej)

• z woskiem i żywicami tworzy świetne emulsje

• do kitów woskowo-kredowych (uzupełnienia)

• do farb enkaustycznych

3. balsam kopaiwa (kopajowy)

• otrzymywany z drzew

• używany do zwiększenia warstwy olejnej, lakierów, werniksów

Woski

• estry wyższych kwasów tłuszczowych i alkoholi jednowodorotlenowych

• odporne na czynniki zewnętrzne - do impregnacji drewna

• rozpuszczalny w terpentynie, benzynie

• temperatura topnienia 63-65^oC

• wybielać kilkakrotnie gotując w wodzie

• dodatek do spoiw temperowych

• nie żółknie, nie jełczeje, do pasteli, werniksów, farb akwarelowych, do utrwalania techniki klejowej

Substancje woskopodobne

1. Parafina

• topnienie w temperaturze 40-70^oC

• rozpuszczalna w olejach, tłuszczach

• odporna na czynniki zewnętrzne, chemiczne

• krucha, czasem ciągliwa

Werniksy

Substancje płynne lub półpłynne, przezroczyste, z żywic naturalnych lub syntetycznych, które schnąc dają szybko twardniejącą błonę.

ze względu na żywicę:

• miękkie (damarowy, mastyksowy, szelakowy)

• twarde (kopalowe, bursztynowe)

• syntetyczne (z żywicy akrylowej, policykloheksanowej)

ze względu na rozpuszczalnik:

• chude

• spirytusowe (szelakowy)

• terpentynowe (damarowe, mastyksowe)

• werniksy tłuste (otrzymuje się na gorąco przez stopienie żywicy w oleju)

ze wzg. na zastosowanie

• retuszerskie

• końcowe

ze względu na połysk:

• błyszczące

• matowe

• półmatowe

Werniksy retuszerskie

• stosowane do bardziej matowych miejsc na obrazie w celu wyrównania jego powierzchni lub jako werniks międzywarstwowy

• należy nakładać je cienko

• konsolidują kolejne warstwy technologiczne

Werniksy końcowe

• mocniejsze niż retuszerskie

• z każdego końcowego możemy otrzymać retuszerski przez rozcieńczenie z terpentyną (1 cz. na 2 cz. terpentyny)

Werniksy olejne

• zachodzi w nich reakcja utleniania

• wolniej schną

• powłoka jest elastyczna

• mocno łączą się z warstwą malarską

• żółkną

• trudno je usunąć

• schną od góry do dołu

Werniksy chude

• schną przez odparowanie

• od dołu do góry

Werniksy olejne emulsyjne

• składają się z 2 werniksów, wodnego i tłustego (np. guma arabska + olej lniany)

• to co rozpuszcza werniks olejny nie rozpuszcza werniksów białkowych

• werniksy w rozpuszczalnikach lotnych (chude)

• damara, syden, benzyna ekstrakcyjna

Werniksy alkoholowe (szelakowy)

• chronią malowidło przed czynnikami zewnętrznymi

• można dodawać je do spoiw - zapobiegają schudzaniu farby

Werniksy przeciwdziałają tworzeniu się nabłonków. Malowidła są mniej narażone na procesy zewnętrzne (gazy, powietrze, zanieczyszczenie). Uszkodzenia werniksów dają się łatwo regenerować. Dają barwę, głębię i klarowność. W laserunkach dają głęboki połysk. Każdy werniks powinien być jasny i przezroczysty, szybko schnąć, w momencie nakładania powinien być płynny, po wyschnięciu twardy, bez pęknięć. Nie może być twardszy od powłoki farby bo może spękać. Nie stosuje się werniksów olejnych jako końcowych. Werniksy spirytusowe dają kruche powłoki i łatwo pękają, aby temu zapobiec dodajemy olejek rycynusowy (2-5 %). Werniks retuszerski możemy nałożyć na całą pracę, a później przekryć to końcowym. Werniksy w spreju nakładamy mgiełką, pionowo, najpierw błyszczący później matowy, ale nie wtedy gdy mamy pracę laserunkową. Wszystkie żywice rozpuszczają się w alkoholach. Metanol dobrze rozpuszcza szelak i służy do produkcji politury. Werniksy szelakowe można barwić bejcą spirytusową.

Najbardziej popularnymi są werniksy damarowe (końcowe):

1 część damary + 3 części terpentyny.

Damara ma sporo zanieczyszczeń dlatego wsypujemy damarę do terpentyny i przecedzamy przez pończochę do słoika lub po rozpuszczeniu przecedzamy przez sitko. Jeżeli z błyszczącego chcemy uzyskać matowy dodajemy wosku pszczelego.

Werniks żywiczno-woskowy

stopiona żywica + wosk + terpentyna,

lub

1 cz. damary + 3 cz. terpentyny + 1 lub 2 łyżki stopionego wosku - otrzymamy werniks matowy.

• jest mętny i gęsty więc nakładamy go na ciepło

• nakładamy na siedząco, w czystym pomieszczeniu

• pędzelek musi być nylonowy, płaski i miękki

Werniks mastyksowy robimy jak damarowy.

Paraloid

• do zabezpieczenia złoceń

• do impregnacji drewna (np. B72 do drewna)

Odczynniki:

• benzyna ekstrakcyjna - rozpuszcza woski, żywice, oleje, tłuszcze, żywice damarową

• benzyna lakowa lub terpentyna

• odczynnik topowy

• terpentyna + etanol - do usuwania starych werniksów

• aceton - do odtłuszczana, zwłaszcza przy złoceniach przy technice temperowej na desce

---