9. Nauczanie ortografii
E. Polański, Dydaktyka ortografii i interpunkcji, rozdz. Formy ćwiczeń
ortograficznych; Błędy ortograficzne;
FORMY ĆWICZEŃ ORTOGRAFICZNYCH
PRZEPISYWANIE bo:
- ćwiczona jest pamięć wzrokowa ( istotne u młodszych dzieci, dla których jest to pierwsze zetknięcie z wyrazem)
- istnieje prawo psychologiczne mówiące o tym, że łatwiej zapamiętujemy te elementy, które się wyróżniają, należy więc stosować zaznaczanie, podkreślanie danych liter;
-aby zapobiec znudzeniu, łączymy przepisywanie z innymi zadaniami np. analiza semantyczna
PISANIE Z PAMIECI bo:
- uczy samokontroli i umiejętności skupienia;
- początkowo stosujemy zapis na tablicy, który uczniowie powielają, a potem zapisywanie z pamięci ( wzbogaceniem mogą być teksty na karteczkach);
- istotny jest dobór i stopniowanie trudności tekstów;
PISANIE ZE SŁUCHU:
- nie wolno nadużywać, bo dawniej była to forma represji;
- jest to umiejętność, która przyda się w późniejszym czasie np. robienie notatek ze słuchu;
- to istotna funkcja kontrolna;
-jeżeli przeprowadzamy dyktanda wprowadzające do nowego materiału to nie mogą być one oceniane stopniem!
- dyktanda utrwalające;
wzrokowe: uczeń porównuje zapisany przez siebie tekst z poprawnym bezbłędnym
tekstem;
słuchowe: uczeń mówi lub nauczyciel pyta, które wyrazy nastręczają trudności
( w klasach starszych );
DYKTANDA:
- swobodne, twórcze: uczeń ma możliwość zmieniania tekstu m.in.
styl, poprawne zastosowanie synonimów etc., czasem uczniowie sami mogą układać dyktando:- uczniowie zmieniają gramatyczną formę danego tekstu;
- tworzą jakąś formę pisemnej wypowiedzi np. opowiadanie, z użyciem określonej ilości trudnych wyrazów;
- samodzielne dopisywanie wyrazów;
AUTODYKTANDO: pisane z pamięci z możliwością sprawdzenia z bezbłędnym tekstem;
DYKTANDO:
-sprawdzające;
- zapobiegawczo-sprawdzające;
JAK POSTĘPOWAĆ: nie pomagać uczniom poprzez nienaturalną, sztuczną wręcz artykulację wymawianych wyrazów, po napisaniu należy omówić trudności;
PISANIE Z KOMENTOWANIEM:
Jest to dyktando z jednoczesnym omawianiem pojawiających się trudności ortograficznych, trudności objaśnia uczeń;
Jego warianty:
- pełne wyjaśnienie całego dyktanda;
- wydzielone grupy wyrazów; omawiane są pojedyncze wyrazy;
- omawianie wybranych wyrazów;
INNE FORMY CWICZEŃ:
1. Rozbiór ortograficzny:
a) różnica między mową a pisaniem;
b) opis i istota zjawiska;
c) ukazanie poprawnej formy;
2. Oparcie się na analizie gramatycznej: zadania nie mogą być zbyt łatwe;
3. Gry dydaktyczne;
4. Inne wymyślone ćwiczenia;
BŁĘDY ORTOGRAFICZNE:
Błędy zakłócają proces komunikacji, jakie są przyczyny takiego stany rzeczy:
- zakłócenie funkcji percepcyjno-motorycznych: obniżenie percepcji wzrokowej, brak umiejętności działania na literach czy cyfrach; zaburzenia kierunkowe, czyli mylenie np. m-w;
- zakłócenia percepcji słuchowej: pojawiają się trudności i problemy przy pisaniu ze słuchu;
- lateralizacja + zaburzenia orientacji przestrzennej + niska sprawność manualna;
- zaburzenia mowy:
a)zewnątrzpochodne czyli brak podniet do mówienia, nadmiar bodźców słuchowych, niepożądane wzorce, nieodpowiednia reakcja otoczenia na pierwsze wypowiedzi dziecka;
RODZAJE ZABURZEŃ:
a) dysglosja czyli zniekształcenie dźwięków mowy spowodowane złą budową narządów;
b) dysartria czyli również zniekształcenie dźwięków mowy, ale z powodu niewydolności dróg unerwiających narządy mowy;
c) dyslalia czyli opóźnienie w przyswajaniu języka, spóźnione kształtowanie struktur w mózgu;
d) afazja czyli utrata znajomości języka;
e) jąkanie;
f) nerwice mowy;
g) oligofazja czyli niedokształcenie mowy u osób opóźnionych umysłowo;
h) schizofazja czyli problemy z mową u osób z zaburzeniami psychicznymi;
Zaburzenia obwodowe nie mają wpływu na ortografię, wpływ na nią mają natomiast zaburzenia pochodzenia centralnego.
TRUDNOŚCI W CZYTANU I PISANIU wg Ireny Styczek
1 wady wymowy- pisownia pokrywa się z wymową;
2 niezależnie od wymowy- dysgrafia i dysleksja właściwa;
3 dysortografia;
PERSEWERACJA: gdy jesteśmy zmęczeni, powtórzenie: liter, sylab, wyrazów, znaków; niekiedy przyczyna takich błędów mogą być czynniki środowiskowe np. gwara;
PROFILAKTYKA:
- sygnalizujemy ile jest błędów w danym tekście, uczeń ma za zadanie sam je odnaleźć;
- różne metody np. zapisywanie na marginesie wyrazów sprawiających nam trudność, podkreślanie na kolorowo;
- nie wolno obarczać uczniów problemem, w którym mogą się pojawić trudność ortograficzna;;
- nie wolno pokazywać uczniom błędów jakie popełniają bo mogą się do nich przyzwyczaić;
- zakreślamy cały wyraz, który sprawia nam trudność;
Sugestia, aby nad wyrazem źle zapisanym umieszczać zapis poprawny w celu utrwalenia zapisu.
Zapisywanie dyktanda ołówkiem by błędy można było wymazywać i uczeń samodzielnie wpisuje poprawną formę.
Po pewnym czasie należy powtórzyć i utrwalić dane zagadnienie ortograficzne.
OCENA PRAC PISEMNYCH:
Propozycje błędów zasadniczych:
- ó, u, ż, rz, h, ch;
- nie z formami czasownikowymi, przymiotnikowymi etc.;
- przyimek w połączeniach;
- wielka i mała litera;
W praktyce różne kryteria oceniania:
-podział na wypracowania, testy, dyktanda;
- poziom klasy i rodzaj szkoły;
- stan emocjonalny ucznia;
- stan psychiczny ucznia;
- długość pracy;
Przy stopniu należy zamieścić pisemną ocenę, recenzję, opracować punktację, analiza jakościowa i ilościową.
2