Najwyższa Izba Kontroli
Najwyższa Izba Kontroli jest jedną z najstarszych instytucji państwowych, powołaną jeszcze w okresie II Rzeczpospolitej, niespełna 3 miesiące po odzyskaniu niepodległości, 7 lutego 1919 roku. Inicjatorem jej powołania był Naczelnik Państwa Józef Piłsudski. NIK od początku była naczelnym organem kontroli państwowej, uprawnionym do wszechstronnej kontroli dochodów i wydatków państwa oraz wszystkich instytucji i przedsiębiorstw korzystających z funduszy publicznych. NIK może przeprowadzać kontrolę we wszystkich instytucjach państwowych, jednostkach administracji rządowej i samorządowej oraz w tych podmiotach gospodarczych i organizacjach pozarządowych, które realizują zamówienia publiczne lub korzystają z rządowych dotacji i gwarancji.
Według obecnych uregulowań prawnych NIK podlega Sejmowi, który za zgodą Senatu powołuje Prezesa NIK na 6-letnią kadencję. Warto zauważyć, że kadencja prezesa Najwyższej Izby Kontroli nie pokrywa się z kadencją parlamentu, co w praktyce uniemożliwia podporządkowanie tej instytucji jednej tylko opcji politycznej. Prezesa NIK chroni też immunitet, podobny do immunitetu poselskiego - bez zgody Sejmu nie można go aresztować lub postawić w stan oskarżenia. Obecnie funkcję prezesa NIK pełni Mirosław Sekuła, wybrany na to stanowisko przez Sejm poprzedniej kadencji.
Najwyższa Izba Kontroli prowadzi kontrolę poprzez departamenty i delegatury. Podział na departamenty jest odzwierciedleniem zakresu spraw podlegających kontroli, w NIK działają więc takie departamenty, jak:
· Administracji Publicznej,
· Budżetu i Finansów,
· Gospodarki, Skarbu Państwa i Prywatyzacji,
· Komunikacji i Systemów Transportowych,
· Nauki, Oświaty i Dziedzictwa Narodowego,
· Obrony Narodowej i Bezpieczeństwa Wewnętrznego,
· Pracy, Spraw Socjalnych i Zdrowia,
· Środowiska, Rolnictwa i Zagospodarowania Przestrzennego.
Podział na delegatury związany jest z podziałem terytorialnym kraju. NIK ma 16 delegatur, tyle ile jest województw.
NIK prowadzi postępowanie kontrolne z własnej inicjatywy, na zlecenie Sejmu lub jego organów (np. Marszałka Sejmu), na wniosek Prezydenta RP lub Premiera. Szczególnym przedmiotem działalności Najwyższej Izby Kontroli jest badanie rzetelności wykonania budżetu państwa i założeń polityki pieniężnej oraz opinia w sprawie udzielenia absolutorium Radzie Ministrów.
Najwyższa Izba Kontroli współpracuje z podobnymi instytucjami w krajach Unii Europejskiej, z Europejskim Trybunałem Obrachunkowym (ETO), Międzynarodową Radą Audytorów NATO (IBAN) oraz urzędami obrachunkowymi krajów EŚiW, Czech, Słowacji, Rosji i Węgier.
W ramach tej współpracy we wrześniu br. złożył wizytę w Polsce Sir John Bourn, Kontroler i Audytor Generalny Wielkiej Brytanii, szef brytyjskiego Narodowego Urzędu Kontroli. Głównymi obszarami współpracy między obiema instytucjami są: kontrola w zakresie obronności, przemytu i ochrony środowiska, wykorzystanie technik informatycznych w kontroli, tzw. próbkowanie statystyczne i przygotowanie NIK do członkostwa w UE.
Najwyższa Izba Kontroli współpracuje też z europejskimi partnerami w ramach EUROSAI - Europejskiej Organizacji Najwyższych Organów Kontroli (European Organisation of Supreme Audit Institutions), która jest jedną z ośmiu grup regionalnych INTOSAI - Międzynarodowej Organizacji Najwyższych Organów Kontroli (International Organisation of Supreme Audit Institutions).
EUROSAI zrzesza 42 instytucje kontrolne z całej Europy i zajmuje się m.in. kontrolą przestrzegania konwencji międzynarodowych dotyczących Morza Bałtyckiego, Morza Północnego i Morza Czarnego. NIK bezpośrednio koordynuje kontrolę Konwencji Helsińskiej, w której biorą udział najwyższe organy kontroli dziewięciu krajów leżących nad Bałtykiem. W ramach działalności grupy, wspólnie z norweskim Urzędem Kontroli w 2001 r. zostało zorganizowane dla zainteresowanych instytucji szkolenie dotyczące międzynarodowych standardów kontroli ochrony środowiska
Najwyższa Izba Kontroli jest naczelnym organem kontroli państwowej i podlega Sejmowi. Podstawowym zadaniem NIK jest kontrolowanie działalności organów administracji rządowej, Narodowego Banku Polskiego, państwowych osób prawnych i innych państwowych jednostek organizacyjnych. Najwyższa Izba Kontroli może kontrolować także w węższym zakresie działalność organów samorządu terytorialnego, komunalnych jednostek organizacyjnych. Wreszcie inne jednostki organizacyjne i podmioty gospodarcze mogą być kontrolowane w takim zakresie, w jakim wykonują zadania zlecone przez państwo, wykonują zamówienia publiczne na rzecz państwa lub samorządu terytorialnego, organizują prace interwencyjne, roboty publiczne, rozporządzają mieniem państwowym, korzystają z pomocy państwa oraz wywiązują się ze zobowiązań finansowych, przede wszystkim podatkowych wobec państwa.
NIK podejmuje kontrolę na zlecenie Sejmu lub jego organów, na wniosek Prezydenta, Prezesa Rady Ministrów oraz z własnej inicjatywy.
Jednostki państwowe i działalność samorządu terytorialnego kontrolowane są pod względem legalności, gospodarności, celowości i rzetelności. W odniesieniu do łych jednostek NIK sprawdza nie tylko to, czy prowadzą one działalność zgodnie z przepisami, ale czy ich działalność jest prowadzona dobrze i celowo, czy osiągają najlepsze wyniki kosztem możliwie małego nakładu sił i środków, czy właściwie wykorzystują przydzielone im mienie i fundusze, czy eliminują ze swej działalności złą organizację, nieporządek, niegospodarność. Kontrola działalności innych jednostek organizacyjnych i podmiotów gospodarczych, w szczególności prywatnych firm przeprowadzana jest pod względem legalności i rzetelności.
NIK przedkłada Sejmowi analizę wykonania budżetu państwa i założeń polityki pieniężnej. Ma obowiązek przedstawić Sejmowi wynikające z kontroli zarzuty, dotyczące działalności członków Rady Ministrów, kierowników urzędów centralnych, prezesa NBP i osób kierujących instytucjami wskazanymi przez ustawę.
Prezes Najwyższej Izby Kontroli może występować do Trybunału Konstytucyjnego z wnioskami o stwierdzenie zgodności ustawy z konstytucją, albo innego aktu normatywnego z konstytucją lub ustawą.
Najwyższa Izba Kontroli przedkłada Sejmowi:
1. analizę wykonania budżetu państwa i założeń polityki pieniężnej,
2. opinię w przedmiocie absolutorium dla Rady Ministrów.
3. informacje o wynikach kontroli, wnioski i wystąpienia, określone w ustawie.
4. coroczne sprawozdanie ze swojej działalności.
Podstawa prawna
W dniu 23 grudnia 1994 roku, Sejm uchwalił - obowiązującą do dziś - ustawę o Najwyższej Izbie Kontroli. Stosownie do przepisów Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej z 2 kwietnia 1997 r. Najwyższa Izba Kontroli jest naczelnym organem kontroli państwowej, podlega Sejmowi, a Prezes NIK powoływany jest, za zgodą Senatu, przez Sejm na 6-cio letnią kadencję.
Zarys historyczny
Początki NIK sięgają czasów odzyskania niepodległości przez Polskę. W dniu 7 II 1919, naczelnik państwa Józef Piłsudski podpisał dekret o Najwyższej Izbie Kontroli Państwa.
Zgodnie z tym dekretem owa instytucja była władzą podległą bezpośrednio Naczelnikowi Państwa, samodzielną i powołaną do stałej a wszechstronnej kontroli dochodów i wydatków państwowych, prawidłowości administrowania majątkiem państwa oraz gospodarki instytucji, zakładów, fundacji i funduszów, tudzież jednostek samorządowych i miast. Poza tym Najwyższa Izba Kontroli Państwa kontrolowała wykonanie budżetu. Była to wszechstronna kontrola finansów publicznych.
Natomiast według uchwalonej w 1921 r. Konstytucji Marcowej NIK była powołana do kontroli całej administracji państwowej pod względem finansowym, przedstawiania corocznie Sejmowi wniosku o udzieleniu bądź odmówieniu rządowi absolutorium. Została oparta na zasadzie kolegialności i niezależności sędziowskiej członków jej kolegium zaś Prezes NIK za sprawowanie swego urzędu odpowiedzialny jest bezpośrednio przed Sejmem.
Uchwalona 3 VI 1921 r. ustawa o kontroli państwowej potwierdziła niezawisłość NIK i jej współdziałanie z parlamentem.
W PRL w roku 1949 Sejm Ustawodawczy powołał NIK. Prezesa NIK powoływał i odwoływał Sejm i przed Sejmem ponosił on odpowiedzialność. Prezes NIK był członkiem Rady Państwa.
W 1952 r. zlikwidowano niezawisłość NIK od administracji i zależności jedynie od parlamentu poprzez powołanie w miejsce NIK Ministerstwa Kontroli Państwowej.
W 1957 r. przywrócono NIK i podporządkowano ją ponownie Sejmowi. Prezesa NIK powoływał i odwoływał Sejm. NIK przedstawiała wnioski w sprawie absolutorium dla rządu i przedstawiał coroczne sprawozdanie ze swej działalności.
W 1976 r. zmieniono ustawę o NIK przekształcając ją w organ administracji i poddając nadzorowi Prezesa Rady Ministrów. Ponownie uniezależniono NIK od administracji i usytuowano ją przy Sejmie mocą ustawy z 8 X 1980 r.
W 1994 r. Sejm uchwalił ustawę o NIK i stosownie do przepisów Konstytucji RP z 2 IV 1997 r. NIK jest naczelnym organem kontroli państwowej podlegającym Sejmowi, działającym na zasadzie kolegialności a Prezes NIK powoływany jest za zgodą Senatu przez Sejm.
Podmioty i przedmioty zakresu kontroli
NIK ma prawo kontrolować działalność organów administracji rządowej, NBP, państwowych osób prawnych innych państwowych jednostek organizacyjnych, organów samorządu terytorialnego, samorządowych osób prawnych i innych komunalnych jednostek administracyjnych. Może także kontrolować działalność innych jednostek organizacyjnych i przedsiębiorstw pod względem wykorzystania majątku i środków państwowych lub komunalnych oraz czy wywiązują się ze zobowiązań na rzecz państwa a także działalność innych podmiotów wykonujących zadania z zakresu powszechnego ubezpieczenia zdrowotnego.
Kontroli NIK podlega wykonanie budżetu, gospodarka finansowa i majątkowa samorządów terytorialnych, kancelarii prezydenta RP, kancelarii sejmu, Trybunału Konstytucyjnego, Sądu Najwyższego, Rzecznika Praw Obywatelskich, KRRiT, NSA,
Państwowej Inspekcji Pracy, Generalnego Inspektora Ochrony Danych Osobowych, IPN, Krajowego Biura Wyborczego.
Kontrole te NIK może przeprowadzać na zlecenie Sejmu, na wniosek Prezydenta, Senatu, Prezesa Rady Ministrów oraz z własnej inicjatywy.
NIK przeprowadza kontrole pod względem legalności, gospodarności, celowości i rzetelności, natomiast działalność samorządu terytorialnego kontroluje pod względem legalności, gospodarności i rzetelności, zaś przedsiębiorstwa i jednostki organizacyjne-pod względem legalności i gospodarności.
Regulamin Sejmu określa tryb wykonywania przez NIK obowiązków wobec Sejmu i jego organów. Do tych obowiązków należy przedkładanie Sejmowi:
- analizy wykonania budżetu państwa i założeń polityki pieniężnej
- opinii w przedmiocie absolutorium dla Rady Ministrów
- informacji o wynikach kontroli zleconych przez Sejm lub jego organy, przeprowadzonych na wniosek Prezydenta RP, Prezesa Rady Ministrów oraz innych ważniejszych kontroli
- wynikających z kontroli zarzutów dotyczących działalności osób wchodzących w skład Rady Ministrów, osób kierujących innymi instytucjami (art. 4 ust1)
- sprawozdania ze swojej działalności w roku ubiegłym.
Informacje o wynikach kontroli NIK przedkłada także Prezydentowi RP i Prezesowi RM.
Organizacja NIK
Pracami NIK kieruje Prezes NIK. Odpowiada on także przed Sejmem za jej działalność.
Prezesa NIK na wniosek Marszałka Sejmu lub grupy posłów ( co najmniej 35) powołuje Sejm bezwzględną większością głosów za zgodą Senatu. Kadencja Prezesa NIK trwa 6 lat od dnia złożenia przez niego przysięgi i nie może trwać dłużej niż 2 kadencje czyli 12 lat. Kadencja Prezesa wygasa w razie jego śmierci, orzeczenia przez Trybunał Stanu utraty zajmowanego stanowiska lub odwołania.
Sejm odwołuje Prezesa NIK jeżeli zrzekł się on stanowiska, uzna że stał się trwale niezdolny do pełnienia obowiązków na skutek choroby, został skazany prawomocnym wyrokiem sądu za popełnienie przestępstwa bądź Trybunał Stanu orzekł w stosunku do niego zakaz zajmowania kierowniczych stanowisk. Prezes NIK nie może należeć do żadnej partii politycznej.
Prezes NIK może występować do Trybunału Konstytucyjnego z wnioskiem o stwierdzenie zgodności:
ustaw i umów międzynarodowych z konstytucją,
ustaw i przepisów prawa z ratyfikowanymi umowami międzynarodowymi
z konstytucją celów i działalności partii politycznych
a także o rozstrzygnięcie sporów kompetencyjnych między centralnymi organami
konstytucyjnymi.
Prezes NIK bierze także udział w posiedzeniach Sejmu i ma prawo uczestniczyć w posiedzeniach Rady Ministrów. Na jego wniosek Marszałek Sejmu powołuje i odwołuje wiceprezesów NIK (może ich być od 2 do 4), dyrektora generalnego NIK a także członków kolegium (3 lata trwa kadencja).
W skład Kolegium NIK wchodzą: Prezes NIK jako przewodniczący, wiceprezesi i dyrektor generalny NIK oraz 14 członków Kolegium (7 przedstawicieli nauk prawnych lub ekonomicznych i 7 dyrektorów jednostek organizacyjnych NIK spośród których Prezes NIK wyznacza sekretarza). Kolegium NIK zatwierdza analizę wykonania budżetu państwa i założeń polityki pieniężnej, sprawozdania z działalności NIK w roku ubiegłym. Uchwala: opinię w sprawie absolutorium dla Rady Ministrów , wystąpienia zawierające wynikające z kontroli zarzuty, okresowe plany pracy NIK, projekt statutu NIK, projekt budżetu NIK, a także pełni funkcje opiniujące.
Statut NIK określa jej organizacje wewnętrzną na którą składają się departamenty i delegatury. Jest on nadawany w drodze zarządzenia przez Marszałka Sejmu na wniosek Prezesa NIK.
NIK po przeprowadzeniu kontroli w zakresie przewidzianym przez ustawę przekazuje kierownikowi jednostki kontrolowanej a w razie potrzeby kierownikowi jednostki nadrzędnej oraz właściwym organom państwowym lub samorządowym wystąpienia pokontrolne. Wystąpienia te zawierają oceny kontrolowanej działalności a także uwagi i wnioski jak usunąć stwierdzone nieprawidłowości. W razie uzasadnionego podejrzenia popełnienia przestępstwa lub wykroczenia NIK zawiadamia organ powołany do ścigania przestępstw lub wykroczeń. W/w organy mają obowiązek zawiadomić o wynikach postępowania.
Zarówno ustawa o NIK z 1994 r. jak i Konstytucja RP z 1997 r. określają NIK jako organ kontroli państwowej niezależny od władzy wykonawczej a podlegający Sejmowi RP. Niezależność ta a także przyznany przez obowiązujące akty prawne zakres uprawnień pozwala NIK na skuteczne funkcjonowanie i wykonywanie swoich obowiązków co nie było by możliwe przy innym usytuowaniu NIK w strukturze organów państwowych.
BIBLIOGRAFIA
· Konstytucja RP
· Ustawa z dnia 23 grudnia 1994 o Najwyższej Izbie Kontroli
Praca pochodzi z serwisu www.e-sciagi.pl <<<>>> Zacznij zarabiać http://partner.e-sciagi.pl