340


Derywat synchroniczny - wyraz, który znaczeniowo i formalnie wywodzi się od innego wyrazu, np. mówienie - mówić.

Podstawa słowotwórcza (baza słowotwórcza) - wyraz, od którego wywodzi się derywat.

Człony derywatów

Temat słowotwórczy - część derywatu wspólna z podstawą słowotwórczą.

Formant słowotwórczy - część derywatu różniąca go od bazy.

Derywaty proste - utworzone są od jednego wyrazu, np. domek - dom.

Derywaty złożone - utworzone są od dwóch lub więcej wyrazów, np. bajkopisarz, wiarygodny.

Uniwerbizacje - derywaty znaczeniowo motywowane dwoma wyrazami, ale mającymi odniesienie w swej budowie do jednego wyrazu, np. wiśniówka, żaglówka, starówka.

Rodzaje formantów słowotwórczych

Formant - wykładnik formalny derywacji. W języku polskim formantami są najczęściej morfemy słowotwórcze (afiksy).

Sufiks - występuje po temacie słowotwórczym, np. pal-acz.

Prefiks - występuje przed tematem słowotwórczym, np. arcy-śmieszny.

Interfiks - występuje między dwoma tematami słowotwórczymi, np. bajk-o-pisarz.

Rodzaje derywacji

Derywacja sufiksalna, np. palić - pal-acz.

Derywacja prefiksalna, np. nieść - prze-nieść.

Derywacja interfiksalna, żyw-o-płot.

Derywacja paradygmatyczna, np. bez drogi - bezdroże.

Derywacja alternacyjna: Stach - Staś.

Derywacja ujemna/dezintegracyjna, np. butla - butelka.

Rodzaje derywacji

1. Derywaty transpozycyjne:

Nazwy czynności, np. bieganie, czytanie, chodzenie.

Nazwy cech abstrakcyjnych, np. biel, białość, próżniactwo.

2. Derywaty mutacyjne

Nazwy wykonawców czynności: biegacz, rybak.

Nazwy narzędzi: czerpak, czernidło.

Nazwy nosicieli cech: szarak, cytrynek, rudzielec.

Nazwy miejsc: kartoflisko, kawiarnia, palarnia.

Nazwy zbiorów: cyganeria, ptactwo.

Nazwy mieszkańców: warszawiak, olsztynianin.

Nazwy pokrewieństw: stolarzówna.

3. Derywaty modyfikacyjne

Nazwy żeńskie: studentka, pracownica, dyrektorka.

Nazwy deminutywne: trawka, stolik.

Nazwy augmentatywne: babsztyl, piśmidło, psina, dziecina.

Nazwy istot młodych: kocię, szczenię, źrebię.

4. Derywaty czasownikowe są motywowane przez czasowniki i dwie imienne części mowy: przymiotniki i rzeczowniki. Wykładnikami derywacji są przede wszystkim formanty prefiksalne, charakterystyczne zwłaszcza dla formacji odczasownikowych: przy - lecieć, od - powiedzieć. Ale derywaty typu - głuch - ną - ć [stawać się głuchym].

5. Derywatów aspektowe stanowią człony, tzw. czystych par aspektowych: napisać - pisać. Są one bliskie derywatom modyfikacyjnym; różnią się od nich tym, że formanty nie są wykładnikami nowych predykatów, lecz aktualizują dwa różne stadia akcji telicznych, tj. procesów i działań.

6. Derywaty niepredyspozycyjne (czynnościowe).

Przykłady: dokuczliwy (wiatr), zwycięski (wódz), uprawne (pole), szanowany (obywatel), (papier) ścierny, (leki) wykrztuśne, (dom) poprawczy, (sala) jadalna, pożądliwe (spojrzenie), (mowa) pożegnalna.

7. Derywaty predyspozycyjne:

Potencjalne, np. wymienialna (waluta), poznawalna (rzeczywistość).

Habitualne, np. wywrotna (łódź), marudny (klient).

Oceniające, np. życzliwy (człowiek), bitny (żołnierz).

Kwantytatywne, np. wytrzymały (piechur), chorowite (dziecko).



Wyszukiwarka

Podobne podstrony:
340
340 Manuskrypt przetrwania
opracowania, Mikro JU cw 2, GRZYBY (Zaremba 313-325 + 340 + 335-336 )
340-341
I CSK 340 10 1
340
340
apl minimag 280 i 340
340 Czeresnie
340
340
340 , UCZEŃ PRZEWLEKLE CHORY W SYTUACJI ZAWODU I SZKOŁY
340
Chocim 1673 - 11 listopada 2013 - 340. rocznica wielkiego zwycięstwa pod Chocimiem, ★ Wszystko w Jed
340 i 341, Uczelnia, Administracja publiczna, Jan Boć 'Administracja publiczna'
Dz U 2009 nr 42 poz 340
Organizacje transportowe id 340 Nieznany
20030902194951id$340 Nieznany

więcej podobnych podstron