Język polski
|
Godność, honor i powinność wobec kraju, są jednym z głównych haseł Polski, Polaków, narodu polskiego. Z tak historią, tak bogatą w przeróżne wojny, powstania i zabory, Polacy można powiedzieć mają we krwi te chęć obrony państwa przed najeźdźcami ze wszystkich stron. Owe powinności wobec kraju zwane są inaczej postawą patriotyczną. Dla nas powinnością jest walka o wolny, wyzwolony z jakiejkolwiek niewoli kraj, wprowadzanie zmian do metod rządzenia, aby je ulepszyć, udoskonalić. Godność, to szacunek wobec kraju. Patriotyzm, jest jednym z najbardziej charakterystycznych tematów polskiej literatury. Literatura polska jest prawdziwą szkołą uczuć patriotycznych, bo niemal od początku swego istnienia wyrażała głęboką troskę o losy ojczyzny, tworzyła wzorce osobowe prawdziwego patrioty i obywatela. Zmiany wprowadzać chciano głównie w dobie Renesansu, kiedy to Mikołaj Rej pisze:
"A niechaj narodowie wżdy postronni znają, Autor krytykował wadliwą gospodarkę finansową, rozpusty i pijaństwa szlachty, przekupstwa w sądach, nieudolności sejmów, kler zaniedbujący swe obowiązki duszpasterskie. ("Krótka rozprawa między trzema osobami Panem, Wójtem a Plebanem"). Ojczyzna, patriotyzm, sprawy kraju zajmowały w twórczości Jana Kochanowskiego bardzo ważne miejsce. Odzwierciedlone jest to w wielu utworach tego wybitnego człowieka epoki Odrodzenia. Wśród fraszek możemy odnaleźć fraszkę "Na sokalskie mogiły", w której tekst wygłaszany jest przez duchy bohaterów, walka o ojczyznę powinna być obowiązkiem każdego obywatela, poeta ustami obrońców kraju wyraża pogląd, iż umrzeć za Ojczyznę to śmierć najbardziej szczytna i mężna. Wśród pieśni, natomiast możemy wyróżnić Pieśń V (O spustoszeniu Podola)" i Pieśń XII. Ta pierwsza pieśń zawiera skargę i lament po klęsce Polaków poniesionej podczas napadu Tatarów na Polskę w 1575 r., obrazy tej klęski to: zrabowana ziemia i ludzie (kobiety i dzieci) uprowadzeni przez wroga. Poeta odwołuje się do tych, którzy czują jeszcze miłość do ojczyzny, żądając zemsty, rozwagi w działaniu i przygotowaniu finansów dla wojsk. Należy myśleć o kraju, a nie o prywacie. Pieśń kończy się ostrzeżeniem:
"Cieszy mie ten rym: 'Polak mądr po szkodzie' Pieśń XII" jest pieśnią opiewającą cnotę i prawość człowieka, który swoje życie poświęca ojczyźnie. Takich ludzi, którzy są patriotami nagradzać będzie po śmierci Bóg. Słynny cytat z tej pieśni powiada:
"A jeśli komu droga otwarta do nieba, W "Odprawie posłów greckich" Jan Kochanowski posłużył się kostiumem literackim. Akcja tragedii rozgrywa się w starożytnej Troi, lecz problemy w niej poruszane są aktualne dla czasów pisarza. Bohaterowie dramatu przeżywają dylemat czy oddać Helenę posłom i uchronić ojczyznę od krwawej wojny, czy pozostawić ją w Troi i narazić ojczyznę na wojnę. Autor ukazuje uniwersalny problem przedstawiania interesów prywatnych nad sprawy kraju. Wymowne mogą być słowa jednego z posłów greckich: "O nieszczęsne królestwo i zginienia bliskie, gdzie ani prawa waza, ani sprawiedliwość ma miejsce, ale wszystko złotem kupić można." Można tu dostrzec wiele podobieństw między starożytnym państwem, a XVI wieczną Polską. Np. król Priam wykazuje podobieństwo do Zygmunta Augusta (jest jak i on chwiejny w decyzjach), rada królewska obraduje na wzór polskiego sejmu, także tu marszałkowie stukają laskami o ziemię, Troje jest przenośnią Rzeczpospolitej. Andrzej Frycz Modrzewski w pięciu księgach swego dzieła O poprawie Rzeczypospolitej" daje obraz proponowanych reform, jakie powinny objąć Rzeczpospolitą, aby zapanował ład. Obyczaje podstawą praworządnego kraju, państwo jako dobrowolna organizacja społeczna powstała dla zapewnienia członkom spokojnego i szczęśliwego życia. Król elekcyjny (wybierany również przez chłopów), urzędy nie dziedziczne, awans ze względu na umiejętności. Reforma sądownictwa dotyczyłaby m.in. równości wszystkich wobec prawa (tak jak równi wobec Boga). A także uniezależnienie państwa od papiestwa, które reprezentuje obce krajowi interesy, reforma szkolnictwa, wojskowości. Jednym z najpopularniejszych patriotycznych dzieł jest Hymn do miłości ojczyzny" Ignacego Krasickiego, w którym autor nakazuje czcić i kochać ojczyznę, cz powinno przejawiać się w gotowości do bezgranicznych poświęceń.
"Święta miłości kochanej ojczyzny, Tytułowy bohater "Konrada Wallenroda" Adama Mickiewicza zmuszony jest kroczyć drogą podstępu i zdrady dla ratowania Litwy. Posuwa się nawet do zabicia prawdziwego Konrada Wallenroda, bo wie, że w otwartej walce Litwini nie mają szans z Krzyżakami. W tym przypadku cel uświęcał środki i Konrad stał się wzorem do naśladowania dla uczestników powstań narodowych. Główny bohater Dziadów" cz.III jest wzorem patrioty, bo jak Prometeusz jest gotów zginąć za ojczyznę i swój lud.
"Ja kocham cały naród (...) Kordian tytułowy bohater utworu Juliusza Słowackiego po okresie młodzieńczych poszukiwań, wahań i rozterek staje się romantycznym kochankiem i bojownikiem o wolność narodu. Autor jednak bardziej krytycznie patrzy na naród polski niż Mickiewicz i nie pozwala swemu bohaterowi osiągnąć celu (morderstwo cara), gdyż Kordian jest zbyt słaby psychicznie (nie umniejsza to jednak jego patriotyzmu). Poza tym nie można zbrukać polskiego tronu krwią. W "Grobie Agamemnona" Słowacki mówi, że Polacy nie mają prawa stanąć nad grobem Spartan pod Termopilami, bo nie zginęli w walce lecz pozwolili sobie założyć kajdany. Krytyka szlachty i wiara w powstanie nowej, silnej Polski. Treścią utwór przypomina poetę- Słowackiego oraz losy Polski. Podróżny poeta wstępuje do grobu Agamemnona. Duma tam o historii swojego narodu, istocie powołania poetyckiego. Chciałby móc, niczym Homer, pisać wierszem bohaterskim o chwale swego narodu, ale nie może, gdyż jest poetą narodu ujarzmionego. Jego losem jest siadać na grobowcach, do nich bowiem należą losy narodu. Jest twórcą niezrozumianym, porzuconym, wygnańcem. By oczyścić swą duszę, by zdobyć się na wielkość przedstawia się jako jeźdźca, rycerza. Odkrywa z bólem, że nie jest godzien zatrzymać swego konia na Termopilach - symbolu chwały dawnej Grecji. Symbolem upadku jest natomiast Cheronea, przypomina o niechwalebnych momentach jej historii. Poeta odkrywa, że nie może utożsamiać się z chwałą Grecji, lecz z jej niewolą. Mamy tu wyraźną aluzję do uczestników powstania listopadowego - walczyli jak Grecy pod Cheroneą. Te dwa wydarzenia łączy poeta z dwoma wyobrażeniami ojczyzny - realnym - utożsamianym przez Cheroneę i idealnym - Termopile. Symbolem realnym jest "czerep rubaszny" - symbol tradycji sarmackiej. Póki ojczyzna będzie miała związek z kulturą sarmacką, póty nie odzyska niepodległości. Ojczyzna oczyszczona z tej tradycji wybije się i osiągnie upragniony cel. Poeta oskarża realną ojczyznę za jej służalczość. Do tej ojczyzny poeta się zwraca, tą osądza - pragnie być krytykiem narodu, pragnie mówić prawdę i ma świadomość, że mówi rzeczy niepochlebne, bolesne, tragiczne, lecz ojczyzna niewolnicza nie ma moralnej siły sądzić swego syna. Ojczyźnie zbywa nie wielkości serca, lecz rozumu. Pamiętnik z powstania warszawskiego" Mirona Białoszewskiego to bodaj jedyna książka o tym wydarzeniu napisana przez cywila, nie biorącego bezpośrednio udziału w walkach partyzanckich na terenie miasta. Na tym polega szczególność tego dzieła i odpowiedzialność autora. Musiał on ukazać "najprawdziwszą prawdę" po to, by nie zostać posądzonym o degradowanie heroicznego czynu. "Wybór" Krzysztofa Kamila Baczyńskiego przedstawia obraz walki, ludzie dokonując wyboru walki biorą także na siebie jej ciężar moralny. Deklaracja postawy czynnej, poczucie patriotycznego obowiązku. Sam autor nie był człowiekiem czynu, ale podnosi karabin, wie, że musi walczyć, tym samym marnując swoje życie. W "Z głową na karabinie" - stworzył oryginalną poezję, która zapowiadała wielki talent poetycki, lecz wybrał inną drogę życiową, pragnął walczyć i zginął. Dramatyczny spór z losem, dialog z samym sobą. W czasie swej młodości poeta zamiast żyć będzie musiał walczyć. "A ja prześpię czas wielkiej rzeźby z głową ciężką na karabinie" Przed katastrofą wrześniową (początek II wojny światowej), która wydawała się nieuchronna, Broniewski wystosował apel do narodu w wierszu "Bagnet na broń".
"Kiedy przyjdą podpalić dom, Obowiązek walki ma każdy obywatel - nawet poeta powinien rzucić pióro i chwycić za broń. Ten apel podjęło także wielu poetów młodego pokolenia, którzy ginęli na barykadach powstańczej Warszawy. Wśród nich był Krzysztof Kamil Baczyński, który zginął 4 sierpnia w okolicach pałacu Blanka. W tym samym nurcie mieści się wiersz "Mazowsze". W czasie wojny i zaniku wszelkich norm moralnych jedyną szansę ocalenia człowieczeństwa upatrywał poeta w postawie patriotycznej. Mówi o tym wyraźnie w wierszu "Wiatr". Baczyński czynem potwierdził słuszność idei, o których pisał. Należałoby także wspomnieć o Julianie Ursynie Niemcewiczu, który bawiąc odbiorców swą polityczną komedią "Powrót posła" miał bardzo konkretne cele. Jego utwór był wydany na krótko przed planowanymi wyborami do sejmu i Niemcewicz chciał wpłynąć na opinię publiczną by poparła zwolenników radykalnych reform. A także o bajkach i satyrach Krasickiego np. satyra "Do Króla" jest mistrzowską formą obrony Stanisława Augusta i krytyką jego przeciwników. Gdyby pokolenia wcześniejsze nie myślały o powinnościach wobec narodu, o godności, honorze to nie wiadomo, czy nasz kraj, nasz naród w ogóle by istniał. W tym, że tu teraz jesteśmy, że mówimy w naszym pięknym języku, bez wątpienia jest też po części zasługą wszystkich pisarzy, artystów, którzy ten temat podejmowali, nie bali się wzywać ludzi w walki. Ogromną zasługę mają także nasi dziadkowie, ich ojcowie, ojcowie ich ojców, którzy jednak wysłuchali apeli zawartych w licznych utworach literackich. |