Edukacja (5 źródeł)

• podstawowe pojęcie w pedagogice, obejmujące ogół wielowymiarowych działań oraz procesów służących wychowaniu i kształtowaniu osób czy grup społecznych. W zależności od przesłanek teoretycznych i uwarunkowań społeczno-politycznych edukacja traktowana jest jako:

• proces permanentnego uczenia się człowieka przez całe życie;

• prawo, a zarazem obywatelska powinność człowieka, oraz imperatyw społeczny;

• instrument władzy politycznej do realizacji określonych interesów i celów społecznych partyjnych, związkowych, narodowych, kulturowych;

• obszar samoregulacji społecznej, główny czynnik rozwoju ludzkiego kapitału, jakości życia społeczeństwa czy organizacji;

• typ przemocy symbolicznej nawiązującej…. grupy dominującej przedstawicielom innych grup społecznych, tym samym czynnik stratyfikacji społecznej, która generuje mechanizmy i zasady…. Społecznego oraz selekcji i marginalizacji;

• ekran kultury tłumaczący złożoność jej pola znaczeń i symboli

• typ normatywnego dyskursu, przedstawiającego określoną perspektywę myślową, a umożliwiające opowiedzenie się po jednej ze stron konfliktów światopoglądowych, ideologicznych czy moralnych

„Encyklopedia Pedagogiczna XX wieku, t.1”, W-wa 2003, Wydawnictwo Akademickie Żak

• edukacja permanentna (= kształcenie ustawiczne) - stałe odnawianie i doskonalenie kwalifikacji ogólnych i zawodowych; współcześnie model edukacji, zgodnie z którym kształcenie nie ogranicza się do okresu nauki w szkole, lecz trwa, w różnych formach, przez całe życie; koncepcje edukacji permanentnej podważa tradycyjny pogląd o podziale życia ludzkiego na okres przygotowawczy i okres dojrzałej aktywności społeczno-zawodowej, w którym zostają spożytkowane rezultaty uprzedniej nauki; szkoła jest - w myśl tej koncepcji - jedynie pierwszym ogniwem procesu kształcenia, przygotowującym jednostkę do dalszej, stałej aktywności edukacyjnej; w wielu krajach dokonywane są zmiany modelowe w oświacie podporządkowane założeniom edukacji permanentnej, polegające m.in. na tworzeniu nowych zinstytucjonalizowanych form kształcenia dorosłych.

„PWN. Leksykon. Pedagogika” - pod red. B. Millerskiego i B. Śliwerskiego, W-wa 2000, str. 55

• społeczne działanie, którego celem jest wprowadzenie człowieka w wartościowe życie poprzez kształcenie

„Encyklopedia Popularna”, Wyd. Kluszczyński, Kraków 1997, str. 234

• ogól procesów oświatowo-wychowawczych obejmujących kształcenie i wychowanie oraz szeroko pojmowanej działalności oświatowej

„Encyklopedia Popularna PWN”, Wyd. Naukowe PWN, W-wa 1998, str. 200

• ogół procesów i oddziaływań, których celem jest zmienianie ludzi, przede wszystkim dzieci i młodzieży, i dostosowywanie do panujących w danym społeczeństwie ideałów i celów wychowawczych; znaczenie terminu „edukacja” było zmienne: jedni kojarzyli go z wykształceniem (wg W. Doroszewskiego - „Słownik języka polskiego”), inni z wychowaniem; obecnie upowszechnia się szerokie rozumienie tego terminu jako: ogół procesów oświatowo-wychowawczych, obejmujące kształcenie i wychowanie oraz szeroko pojmowaną oświatę;

„Mały słownik pedagogiczny”, Wincenty Okoń, W-wa 2001, Wyd. Akademickie Żak, str. 87 i 88

• ogół oddziaływań międzygeneracyjnych służących formowaniu całokształtu zdolności życiowych człowieka czyniących z niego istotę dojrzałą, świadomie realizującą się, „zadomowioną” w danej kulturze, zdolną do konstruktywnej krytyki i refleksyjnej afirmacji;

„PWN. Leksykon. Pedagogika” - pod red. B. Millerskiego i B. Śliwerskiego, W-wa 2000, str. 54

Kształcenie (3 źródła)

• ogół czynności i procesów umożliwiających człowiekowi poznanie świata i sposobów jego przekształcania, przez kształcenie rozumie się nauczanie i uczenie się; rozróżniamy kształcenie ogólne (podstawowe i średnie), kształcenie zawodowe, kształcenie dorosłych, kształcenie równoległe, kształcenie ustawiczne, kształcenie specjalne i inne.

„Encyklopedia popularna”, Wyd. Kluszczyński, Kraków 1997, str. 476

• pojęcie wieloznaczne, może zatem oznaczać zjawisko, czynność, proces, a także stan pożądany, czyli cel kształcenia lub wynik, stan końcowy (wykształcenie); najogólniej można powiedzieć, że kształcenie to ogół zjawisk i procesów stwarzających warunki dla wszechstronnego rozwoju umysłowego człowieka; oznacza to nabywanie przez niego wiedzy, poglądów, przekonań na temat ludzi, ich dzieł, świata w którym żyję, możliwości zmieniania otaczającej go rzeczywistości oraz samego siebie, gotowości do podejmowania działań intelektualnych i praktycznych, a także dążenie do rozwijania swoich zainteresowań, zamiłowań, zdolności i uzdolnień.

„Encyklopedia pedagogiczna XXI w., t. 2”, W-wa 2003, Wyd. Akademickie ŻAK, str. 858

• ogół czynności i procesów umożliwiających ludziom uzyskanie orientacji w otaczającej rzeczywistości przyrodniczej i społecznej oraz udział w jej przekształceniu, a także osiągnięcie możliwie wszechstronnego rozwoju sprawności fizycznej i umysłowej, zdolności i zainteresowań.

„Encyklopedia popularna PWN”, W-wa 1998, Wyd. Naukowe PWN, str. 420

Pedagogia

• termin używany dawniej i częściowo zapomniany; wg S. Staszica „pedagogia” to nauka najtrudniejsza, bo „nauka szukania najgłośniejszego sposobu dla udzieleń w krótkim czasie swych wiadomości innym ludziom”; radził on, aby tej trudnej sztuki uczyć się przez teorię (tj. przez prawidła powszechnie w pedagogii przyjęte), przez „widok przykładu” i przez własne doświadczenie

Również S. Karpowicz przyjmował, że pedagogia jest „sztuką wychowania”, podczas gdy pedagogika jest umiejętnością teoretyczną;

„Nowy słownik pedagogiczny”, Wincenty Okoń, W-wa 2001, Wyd. Akademickie ŻAK, str. 285

Pedagogika

• nauka o wychowaniu; jej przedmiotem jest wychowanie jak proces wyposażania społeczeństwa, zwłaszcza młodego pokolenia, w wiedzę i sprawności, system wartości, postaw i przekonań, początki pedagogiki jako nauki wiążą się z działalnością J. A. Komeńskiego (XVIII w.), w pedagogice wyodrębnia się wiele działów m.in. pedagogikę ogólną, dydaktykę, teorię wychowania i pedagogikę społeczną, porównawczą, specjalną; jako odrębne dziedziny rozwinęły się: socjologia wychowania, historia oświaty i wychowania, ekonomika oświaty; współcześnie pedagogika obejmuje wszystkie fazy życia człowieka

„Encyklopedia popularna PWN”, W-wa 1998, Wyd. Naukowe PWN, str. 626

Nauki Pedagogiczne

• grupa nauk zajmująca się zagadnieniami wychowania, kształcenia i oświaty; podstawowa grupa nauk pedagogicznych obejmuje: pedagogikę ogólną, dydaktykę ogólną, teorię wychowania, historię wychowania; z każdej z tych nowych dyscyplin zaczęły się wyłaniać nowe nauki pedagogiczne; i tak obok pedagogiki ogólnej powstały - metodologia pedagogiczna, pedagogika społeczna, pedagogika dorosłych, pedagogika specjalna; obok dydaktyki ogólnej - dydaktyki szczegółowe (przedmiotowe), dydaktyka szkoły wyższej, dydaktyka szkoły zawodowej, dydaktyka wojskowa i technologia dydaktyczna. Teoria wychowania rozwinęła się w teorię wychowania moralnego i estetycznego i filozoficznego wychowania w rodzinie, w przedszkolu, w domu dziecka, w organizacji młodzieżowej; wreszcie obok historii wychowania pojawia się - historia oświaty i szkolnictwa, jak również historia pedagogiki (historia myśli pedagogicznej).; niezależnie od tych czterech podstawowych grup zaczęły wyrastać nowe nauki pedagogiczne, jak pedagogika porównawcza, nauka o systemach szkolnych, pedagogika opiekuńcza, ekonomika oświaty czy teoria kształcenia ustawicznego. Te nowe nauki są na ramie In statu nascendi, mimo ,że niektóre z nich zdobyły dużą popularność.

„Nowy Słownik Pedagogiczny”, Wincenty Okoń Wyd. Akademickie Żak W-wa 2001 str. 257/258.

Wychowanie (7 źródeł)

1. całokształt zjawisk zwianych z oddziaływaniem środowiska społeczno-przyrodniczego na człowieka, kształtujących jego osobowość; w pedagogice - zamierzone i świadome podejmowanie działania, których celem jest wszechstronny rozwój osobowości wychowanka i przygotowanie go do życia w społeczeństwie; określone funkcje wychowania spełniają: szkoła, rodzina, wspólnota religijna, instytucje wychowania pozaszkolnego, zakład pracy, organizacja; jest procesem o charakterze społecznym, jego cele i treści zmieniają się wraz z rozwojem społeczeństw i kultury.

„Encyklopedia popularna PWN”, Wyd. Naukowe PWN, W-wa 1998, str. 958

2. jeden z głównych, obok nauczania, element procesu kształcenia, w wymiarze indywidualnym to proces formowania i rozwoju osobowości jednostki w dialogu z zastanymi normami; w perspektywie społecznej, jedno z podstawowych narzędzi reprodukcji kultury danej wspólnoty, oparte na tradycji wzoru zachowań

„Encyklopedia popularna”, Wyd. Kluszczyński, Kraków 1997, str.974

3. świadomie zorganizowana działalność społeczna, oparta na stosunku wychowawczym między wychowankiem a wychowawcą, której celem jest wywoływanie zamierzonych zmian w osobowości wychowanka; zmiany te obejmują zarówno stronę poznawczo-instrumentalną, związaną z poznawaniem rzeczywistości i umiejętności oddziaływania na nią, jak i na stronę emocjonalno-motywacyjną, która polega na kształtowaniu stosunku człowieka do świata, ludzi i jego przekonań i postaw, układu wartości i celu życia i jest warunkowany wieloma czynnikami; wiąże się przede wszystkim ze zrozumieniem przez jednostkę określonych norm społeczno-moralnych oraz nadaniem tym normom - w zależności od jej uprzednich doświadczeń i gry motywów - znaczenia osobistego; na jakość i głębokość zmiany składa się m.in. jakości norm, klarowności ich przekazu, stopień dokładności odbioru, zgodność lub niezgodność z dotychczasowymi przekonaniami jednostki, siła i trwałość przeżycia osobistego tych norm oraz ich życiowe zastosowanie (…); do podstawowych składników wychowania tradycyjnie zalicza się: składniki umysłowe, składniki moralne, składniki religijne, składniki obywatelskie (społeczne), składniki estetyczne, składniki fizyczne; pedagogika współczesna zalicza tu ponadto kształcenie politechniczne; ze względu na ogromne znaczenie aktywności własnej wychowanka należałoby całość wychowania pojmować jako wychowanie przez własną działalność umysłową, społeczną, wytwórczą (pracę) artystyczną i zdrowotną

„Nowy Słownik Pedagogiczny”, Wincenty Okoń Wyd. Akademickie Żak W-wa 2001 str. 445 (fragmenty)

4. z punktu widzenia religii - jest to pomoc udzielana człowiekowi w realizacji jego człowieczeństwa, w nadaniu życiu człowieka dostatecznego sensu rozumianego na ogół jako zjednoczenie człowieka z Bogiem poprzez praktykowanie miłości bliźniego

„Encyklopedia Pedagogiczna”, Fundacja Innowacja, W-wa 1993, str. 913

5. z punktu widzenia świeckiego - w wąskim jego sensie - świadome, celowe, specyficzne pedagogiczne działanie osób z reguły występujących w ich różnych zbiorach (rodzinnych, szkolnych i innych), dokonywane głównie przez słowo (i inne postaci interakcji, zwłaszcza przez przykład osobisty), zmierzające do osiągnięcia względnie trwałych skutków (zmian) w rozwoju fizycznym, umysłowym, społecznym, kulturowym, i duchowym jednostki ludzkiej

„Encyklopedia Pedagogiczna”, Fundacja Innowacja, W-wa 1993, str. 917

6. Wychowanie - w szerszym jego sensie, oddziaływanie całokształtu specyficznych, pedagogicznych bodźców i doświadczeń ogólnospołecznych i grupowych, indywidualnych, profesjonalnych i nieprofesjonalnych, przynoszących względnie trwałe skutki w rozwoju jednostki ludzkiej w jej sferze fizycznej, umysłowej, społecznej, kulturowej i duchowej.

„Encyklopedia Pedagogiczna”, Fundacja Innowacja, W-wa 1993, str. 915

7. Wychowanie - całokształt zjawisk związanych z oddziaływaniem środowiska społecznego i przyrodniczego na człowieka, kształtujących jego osobowość; w pedagogice: zamierzone i świadome podejmowanie działań, których celem jest wewn. rozwój osobowości i przygotowanie do życia w społeczeństwie; określone funkcje wychowania spełniają, np. rodzina, zakład pracy, organizacja. Przez wychowanie rozumie się oddziaływanie na pewne strony osobowości (np. moralne, społeczne, estetyczne)

„Encyklopedia Popularna PWN”, Łękowski R. (red), W-wa 1982 r.

Kształcenie ustawiczne

1. proces stałego uzupełniania i doskonalenia kwalifikacji ogólnych i zawodowych, jest następstwem dynamiki przeobrażeń w społeczeństwie, kulturze i ekonomice. Szkoła stanowi pierwsze ogniwo tego procesu i przygotowuje do dalszej, stałej aktywności edukacyjnej, która może być realizowana przez studia podyplomowe, kursy, staże naukowe, lub zawodowe, samokształcenie.

„Encyklopedia Popularna PWN” Wyd. Naukowe PWN W-wa 1998, str. 420

2. edukacja permanentna - stałe odnawianie i doskonalenie kwalifikacji ogólnych i zawodowych, współcześnie model edukacji, zgodnie, z którymi kształcenie nie ogranicza się do okresu nauki w szkole, lecz trwa. W różnych formach, przez całe życie, koncepcje edukacji permanentnej podważa tradycyjny pogląd o podziale życia ludzkiego na okres przygotowawczy i okres dojrzałej aktywności społeczno - zawodowej, w którym zostają spożytkowane rezultaty uprzedniej nauki, szkoła jest w myśl tej koncepcji jedynie pierwszym ogniwem procesu kształcenia, przygotowującym jednostkę do dalszej, stałej aktywności edukacyjnej. W wielu krajach dokonywane są zmiany modelowe w odmianie podporządkowane są założeniom edukacji permanentnej, polegające m.in. na tworzeniu nowych, zinstucjonalizowanych form kształcenia dorosłych.

„PWN Leksykon Pedagogika”, pod red. B. Millerskiego i B. Śliwerskiego, str. 55

3. edukacja ustawiczna = edukacja permanentna - określając najogólniej - jest to edukacja nadążająca za rozwojem i służąca potrzebom rozwoju. W dokumencie pt. „Rozwój oświaty dorosłych” uchwalonym przez UNESCO w 1976r. kształcenie dorosłych określano jako „całokształt procesów kształcenia formalnych i nieformalnych zależnie od treści, metod i poziomów stanowiących przedłużenie lub dopełnienie się kształcenia uzyskanego w szkole, a także kształcenie praktyczne, dzięki któremu dorośli członkowie społeczeństwa rozwijają swoje umiejętności, wzbogacając wiedzę, doskonaloną technicznie i zawodowe kwalifikacje, albo uzyskują nowe kwalifikacje, wzbogacając życie osobiste i uczestnictwo w socjalnym, ekonomicznym i kulturalnym rozwoju społeczeństwa.”

„Encyklopedia Pedagogiczna”, Wyd. Fundacja Innowacja (red) W. Pomykało, W-wa, str. 173, 176.

Praca

1. ujęcie socjologiczne - w większości kontekstów słowo to jest synonimem pracy najemnej; w marksizmie jednak często rozważa się konflikt interesów pracy i „kapitału”; ta pierwsza kategoria oznacza tutaj proletariat i odsyła do teorii wyzysku siły roboczej przez klasę kapitalistyczną czyli burżuazję; niekiedy, jak np. w antropologicznych rozważaniach funkcji „pracowania” czy w socjologicznych analizach pracy w gospodarstwie domowym, termin ten sugeruje szerszy zakres czynności użytecznych niż bardziej określona kategoria płatnego zatrudnienia

„Słownik socjologii i nauk społecznych”, W-wa 2004, wyd. PWN, pod red. G. Marshalla, red. nauk. polskiego wydania M. Tabin

2. ujęcie ekonomiczne - układ różnorodnych czynności wykonywanych przez ludzi w procesie produkcji, mający na celu wytwarzanie przedmiotów służących do zaspokajania potrzeb ludzkich; ponieważ czynności określone mianem pracy są stale powtarzane, mamy do czynienia z procesem pracy, co umożliwia wykrywanie prawidłowości przejawiających się w tym procesie, odnoszących się do pracy w ogólności i do jej poszczególnych rodzajów

„Uniwersalny Słownik Ekonomiczny”, W-wa 2004, Fundacja Innowacja, red. J. Główczyński Wyższa Szkoła Społeczno-Ekonomiczna

3. ujęcie psychologiczne - a) aktywność fizyczne lub intelektualna, której wymaga społeczeństwo lub którą narzuca się sobie w określonym celu; wykonywana samorzutnie i chętnie praca może wzbogacić osobowość człowieka; jednak wykonywana pod przymusem, a zwłaszcza gdy maszyna wymaga od robotnika jedynie ściśle odmierzonych ruchów, praca może stać się źródłem udręki i głębokiego niezadowolenia; najczęściej jej wykonywanie daje człowiekowi poczucie przynależności do społeczeństwa, dowartościowuje go w porównaniu z innymi podobnymi i umożliwia mu osiągnięcie samodzielności finansowej; w teorii chorób psychicznych dobrowolna praca (terapia zajęciowa), pozbawiona tego co w niej jest źródłem frustracji, zajmuje znacząca pozycję (ergoterapia); by uczynić pracę dostępną dla chorych - niepełnosprawnych fizycznie i umysłowo, których integracja w normalnym środowisku jest niemożliwa, ułatwia się technikę pracy i zwalnia jej tempo; ten rodzaj zajęcia nazywa się pracą chronioną; stanowi ona stadium pośrednie między rekonwalescencją a normalnym życiem, jest użytecznym, jeśli nie wręcz niezbędnym etapem na drodze rehabilitacji zawodowej byłych chorych (wyleczonych), ale jeszcze niewystarczająco dostosowanych do normalnego życia społecznego

„Słownik psychologii”, wyd. Książnica 1994, Norbert Sillami

ujęcie psychologiczne - b)społecznie zorganizowana działalność człowieka, w procesie której przekształca on przedmioty przyrody w celu zaspokojenia swych potrzeb; rozróżnia się 3 rodzaje pracy: a) produkcyjną, b) usługową oraz c) pracę zawartą immanentnie w procesie uczenia się

„Słownik psychologiczny” pod red. W. Szewczyka, wyd. II, wyd. Wiedza Powszechna, W-wa 1985

4. ujęcie pedagogiczne - zbiorowa lub jednostkowa działalność której celem jest uzyskanie jakiegoś wytworu materialnego bądź niematerialnego; ze względu na znaczenie tego wytworu dla jednostki czy dla społeczeństwa oraz na niezbędne wydatkowanie sił; procesowi pracy na ogół towarzysz przekonanie o jej pożytku, ale zarazem przymus wewnętrzny tj. narzucony sobie przez jednostkę lub zewnętrzny tj. narzucony przez społeczne warunki życia zbiorowego

„Nowy słownik pedagogiczny”, W. Okoń, W-wa 2001, Wyd. Akademickie ŻAK

5. ujęcie prakseologiczne

Prakseologia - nauka o sprawnym i skutecznym działaniu lub szerzej mówiąc - nauką o dobrej robocie; posługuje się ona dwiema grupami terminów - terminami służącymi do opisu techniki działania (sprawca, czyn, impuls, cel, tworzywo, środek, metoda, wytwór, dzieło i inne) oraz terminami służącymi do oceny sposobów działania pod względem sprawności (skuteczność, wydajność, oszczędność, działalność, prostota); oceny prakseologiczne działań są ściśle utylitarna i mówią tylko o walorach działania, dodatnich lub ujemnych, charakteryzujących to działanie wyłącznie z punktu widzenia sprawności i skuteczności

ujęcie prakseologiczne - pedagogikę pracy interesuje nade wszystko osiąganie powodzenia zawodowego, a warunek podstawowy sprowadza się do skutecznego działania

„Podstawy pedagogiki pracy”, Z. Wiatrowski, str. 53-54

---