STEREOTYPY

Stereotyp to schemat reprezentujący grupę lub rodzaj osoby wyodrębnionych z uwagi na jakąś łatwo zauważalną cechę określającą ich społeczną tożsamość, jak płeć, rasa, narodowość, religia, pochodzenie społeczne, zawód. Schemat taki jest zwykle nadmiernie uproszczony, nadogólny, niepodatny na zmiany w wyniku nowych informacji oraz społecznie podzielany, stanowiąc element kultury jakiejś społeczności.

Urzedzenie czyli negatywny (rzadziej pozytywny) stosunek do członków jakiejś grupy utrzymywany z tego powodu, że są jej członkami. Najczęstsze postaci uprzedzeń te etnocentryzm - odrzucenie osób należących do grup kulturowo i lub rasowo odmiennych, a akceptowanie osób kulturowo podobnych, rasizm, nacjonalizm.

Dyskryminacja to wrogie, niesprawiedliwe zachowanie wobec osób należących do steroetypizowanej grupy - na podstawie samej przynależności do grupy, a nie indywidualnych właściwości danego człowieka.

Stereotyp jest zatem zbiorem sądów na temat członków jakiejś kategorii osób, uprzedzenie to stosunek emocjonalny, zaś dyskryminacja to zachowania.

Stereotyp spiskowy - istotą stereotypu spiskowego jest przeświadczenie, że określona grupa obca dąży do zapanowania nad naszą grupą przez niejawne i podstępne działania. Grupa ta widziana jest więc jako dążąca do władzy i panowania nad światem za pomocą skrytych, choć dobrze skoordynowanych działań, zaś jej członkowie widziani są jako egoistyczni, popierający siebie nawzajem i bezwolni wykonawcy celów grupy.

Tego rodzaju stereotypy powstają w przypadku długotrwałego konfliktu dużych grup społecznych (narodowościowych i religijnych) o zasoby ekonomiczne, władzę czy terytorium. Stanowią poręczne wyjaśnienie niepożądanych zjawisk społecznych, jak załamanie gospodarcze czy klęska „naszego obozu politycznego”. Stanowią też przewodnik po rekonstrukcji przeszłości i podstawę planowania przyszłych wydarzeń, a także dostarczają moralnego uzasadnienia dyskryminacji i dehumanizacji grupy obcej.

Źródła i funkcje.

Większość stereotypów (a także uprzedzeń i skłonności do dyskryminacji) jest przejmowana przez jednostkę z jej otoczenia społecznego.

Ważnym pośrednikiem w przekazywaniu stereotypów jest język. Zarówno w najprostszej warstwie znaczeniowej, jak i dzięki subtelnemu zróżnicowaniu sposobów posługiwania się językiem do opisu różnych grup. Przykładem tego ostatniego jest wykryta przez Annę Maass międzygrupowa asymetria językowa, polegająca na abstrakcyjnym opisie zachowań i zdarzeń stawiających w dobrym świetle członków grupy własnej, a w złym świetle członków grup obcych. Opisem abstrakcyjnym jest zwykle opis w kategoriach trwałych cech, które mogą się ponownie przejawiać w przyszłości i w innych sytuacjach. Opis konkretny to zwykle opis w kategoriach specyficznych zachowań i epizodów, które powtórzyć się nie muszą.

Twarzyzm - przedstawianie wizerunku mężczyzny jako zdominowanego przez twarz, zaś wizerunku kobiety jako zdominowanego przez ciało.

Stereotypy i uprzedzenia mają charakter społeczny nie tylko w tym sensie, że dotyczą obiektów społecznych, ale że są społecznymi konstrukcjami, wytworami pewnego konsensusu co do tego, jacy są członkowie rożnych grup i kategorii społecznych. W tym sensie stereotypy pełnią funkcję depozytu i przekaźnika wiedzy społecznej o różnych grupach i rodzajach osób.

Teoria rzeczywistego konfliktu interesów zakłada, że uprzedzenia powstają wtedy, kiedy różne grupy społeczne współzawodniczą o trudno dostępne lub skąpe dobra i stają się wrogami rozgrywającymi grę o sumie zerowej, tj. taką, gdzie wygrana jednej ze stron to przegrana drugiej strony.

Teoria konfliktu nie wyjaśnia jednak uprzedzeń w stosunku do grup, z którymi się nie rywalizuje, czy nawet nie ma żadnego konfliktu.

Teoria przeniesienia agresji zakłada, że uprzedzenia powstają wtedy, kiedy ludzie przenoszą na grupy mniejszościowe agresję wywołaną frustracją, której sprawca nie może być zaatakowany, gdyż jest abstrakcyjny, nieznany lub zbyt silny.

Teoria kategoryzacji społecznych wyjaśnia raczej genezę stereotypów zakładając, iż są one ubocznym skutkiem skądinąd normalnego funkcjonowania ludzkiego umysłu - dzielenia napotykanych osób na kategorie i gromadzeniu o nich wiedzy. Dzięki temu nie trzeba każdej osoby „uczyć się” od nowa i oddzielnie, można wykorzystać zgromadzoną już wiedzę o rodzajach ludzi, można wyjść „poza dostarczone informacje” oraz można automatycznie przetwarzać informacje o innym człowieku, oszczędzając czas i zasoby umysłowe, czyli wykorzystywać stereotyp jako narzędzie umysłowe.

Efekt jednorodności grupy obcej to spadek różnic wewnątrzkategorialnych, czyli spostrzegana jednorodność przedstawicieli grupy koczyki w szczególności grup obcych, a tylko w niewielkim stopniu grupy własnej, czyli kategorii do której należy sam spostrzegający przedmiot. Efekt ten wynika z ignorancji czyli niewielkiej znajomości grupy obcej oraz ze skłonności do kodowania danych o członkach grupy obcej jako informacji o grupie, zaś danych o członkach grupy własnej jako informacji o poszczególnych osobach.

Faworyzacja grupy własnej to bardziej pozytywne oceny i zachowania kierowane na członków grup własnej niż obcej.

Zjawisko faworyzacji grupy własnej i bliźniacze zjawisko grup obcych wyjaśnia teoria tożsamości społecznej. Zakłada ona, że

- ludzie mają skłonność do dzielenia napotykanych osób na kategorie,

- w przypadku społecznych kategoryzacji jedna identyfikuje zawsze własną kategorię podmiotu (my), zaś pozostałe identyfikują grupy obce,

- ważnym źródłem pozytywnej samooceny jest dla ludzi przynależność do cenionych grup społecznych.

Skłonność do przekonania, że własna grupa jest lepsza od pozostałych stanowi więc sposób obrony i podwyższania samooceny, a ten motyw autowaloryzacji jest jednym z najsilniejszych pozabiologicznych motywów ludzkich. Teoria tożsamości społecznej pozwala przewidywać, że faworyzacja grupy własnej nasila tożsamość społeczną i podwyższa samoocenę. Przewiduje też deprecjację grupy obcej w warunkach zagrożenia samooceny, a spadek tych skłonności w warunkach podbudowania samooceny.

Wpływ na przetwarzanie informacji

Stereotypy ułatwiają przetwarzanie związanych z nimi danych. Umożliwiają także zaoszczędzenie operacyjnych zasobów myślowych, a dzięki temu lepsze wykonanie innych równolegle rozwiązywanych zadań.

Ograniczenie zasobów nasila skłonność do stereotypów, ponieważ posługiwanie się nimi jest możliwe nawet przy zasobach ograniczonych wskutek pośpiechu, zmęczenia czy równolegle wykonywanego zadania.

Koncepcja modyfikacji stereotypów i uprzedzeń to hipoteza kontaktu zakładająca, że ich źródłem jest niewiedza i brak kontaktu z grupami obcymi.

Redukcja uprzedzeń odwołuje się do rekategoryzacji czyli inspirowaniu ludzi, by spostrzegali innych nie jako przedstawicieli grupy obcej, lecz jako egzemplarze szerszych kategorii, do których należy też i spostrzegający podmiot, albo przedstawicieli kategorii niewywołujących negatywnych uprzedzeń (a więc spostrzegali daną osobę np. nie jako żyda, lecz jako lekarza).

Świadoma kontrola to powstrzymywanie się od tego, aby stereotypy i uprzedzenia wpłynęły na nasze sądy i zachowania. Próby kontrolowania stereotypu mogą skutkować efektem sprężyny, czyli wzrostem wpływu stereotypu na spostrzeganie i zachowanie, gdy człowiek już przestaje się kontrolować. Zjawisko sprężyny nie jest nieuchronne.

AGRESJA

Agresja - zachowanie ukierunkowane na zadanie cierpienia innemu człowiekowi, który jest motywowany do uniknięcia tego cierpienia (Baron, 1977). Jeżeli cierpienie ofiary jest głównym bądź jedynym celem sprawcy, mamy do czynienia z agresją wrogą. Jeżeli cierpienie to służy sprawcy jedynie jako instrument do osiągnięcia innego celu (jak w przypadku rabunku czy wymuszenia) mamy do czynienia z agresją instrumentalną. Zaś aby działanie sprawcy można było za agresję uznać niekoniecznie jest ani faktyczne cierpienie ofiary, ani świadoma intencja sprawcy, aby krzywdę wyrządzić, bowiem nie wszystkie swoje rzeczywiste cele człowiek sobie uświadamia, szczególnie jeśli są one nieakceptowane na gruncie przyjmowanych przezeń norm

Teorie agresji

TEORIA INSTYNKTU agresja to zachowanie wrodzone, zdeterminowane biologiczną koniecznością wyładowania agresywnej energii, mało podatne na wpływy zewnętrzne i proces uczenia.

TEORIA UCZENIA SIĘ zakłada, że agresja podobnie jak prawie wszystkie ludzkie zachowania, jest nabytym w trakcie życia rezultatem uczenia.

TEORIA POPĘDU zakłada, że agresja stanowi wprawdzie rozładowanie popędu, jednak sam ów popęd i sposób jego rozładowania jest rezultatem oddziaływania czynników sytuacyjnych.

Agresja jako instynkt

Według Konrada Lorenza agresja jest wrodzonym wzorcem zachowania, automatycznie wzbudzanym przez pojawienie się w otoczeniu odpowiednich wyzwalaczy oraz hamowanym przez pojawienie się odpowiednich kontrwyzwalaczy. Organizm nie musi uczyć się znaczenia ani jednych, ani drugich, gdyż zdolność do stosowanego reagowania na te bodźce jest mu wrodzona. Co więcej agresja ma charakter spontaniczny, tzn. może powiać się bez jakichkolwiek powodów zewnętrznych. Wyjaśnia to hydrauliczna koncepcja agresji zakładająca, iż energia agresywna jest spontanicznie i w stałym tempie produkowana oraz gromadzona wewnątrz organizmu. Stały napływ tej energii powoduje konieczność jej okresowego rozładowywania przez agresywne zachowanie, co następuje pod wpływem pojawienia się typowych bodźców spustowych, wyzwalaczy agresji. Rozładowanie takie jest przy tym nagradzające i także z tego powodu poszukiwane. Im dłużej agresja nie jest rozładowywana tym słabsze wyzwalacze wystarczają do jej spustu.

Agresja jako popęd

Teoria frustracji- agresji sformułowana przez grupę badaczh z Yale University głosiła, iż każda agresja jest wynikiem frustracji, zaś każda frustracja rodzi tendencję do agresji. Frustracja to zablokowanie skierowanej na cel aktywności organizmu, bądź też stan wewnętrzny wynikający z napotkania takiej przeszkody. Wzbudzana frustracją tendencja do agresji jest tym większa:

- im większa jest wartość zablokowanego celu,

- im bardziej osiągnięcie tego celu jest przez daną frustrację uniemożliwione

- im większa liczba działań zostaje zablokowana.

Pobudzenia wywoływane różnymi frustracjami mogą się kumulować w organizmie dzięki czemu niewielkie frustracje dodają się do siebie, wytwarzając agresywną reakcję o większej sile, niż można by normalnie oczekiwać na podstawie frustrującej sytuacji bezpośrednio poprzedzającej tę agresję.

PRZEMIESZCZEIE AGRECJI polega na jej skierowaniu na inny obiekt zagrożony słabszą karą

ZMIANA POSTACI AGRECJI polega na jej zastąpieniu inną reakcją agresywną, słabiej zagrożoną karą.

Agresja jako rezultat uczenia

Koncepcja zakładająca iż agresja jest wynikiem jej uczenia się za pośrednictwem procesów warunkowania sprawczego i modelowania.

WARUNKOWANIE SPRAWCZE jest procesem przy pomocy, którego organizm uczy się znaczenia pierwotnie obojętnej reakcji, a więc tego, że sprawia ona pojawienie się pożądanych stanów rzeczy. Jeżeli po jakimś zachowaniu następuje nagroda, szansa pojawienia się tego zachowania w przyszłości rośnie. Jeżeli więc agresja prowadzi do uzyskania jakiejś nagrody winna się ona utrwalać i narastać u danej jednostki.

Ludzie uczą się agresji nie tylko na podstawie własnych doświadczeń, ale i obserwując zachowanie innych oraz skutki do jakich ono prowadzi. Uczenie się na podstawie cudzych doświadczeń nosi nazwę MODELOWANIA, które w odniesieniu do agresji może mieć trojakiego rodzaju skutki (Bandura):

- obserwując innych, człowiek uczy się nowych dotąd sobie nieznanych wzorców agresywnego zachowania

- obserwowanie skutków cudzej agresji osłabia zahamowanie tych zachowań agresywnych, których obserwator już uprzednio się wyuczył

- cudze zachowanie ułatwia wykonywanie podobnych reakcji przez obserwatora wzbudzając w nim podobne jak u „modela” emocje i motywacje.

Ludzka agresja pozostaje jednak bardziej pod KONTROLĄ POZNAWCZĄ niż pod kontrolą samych kar i nagród tzw. Jeżeli nasze przekonania o skutkach działań agresywnych różnią się od kar i nagród faktycznie po nich następujących to swoje działania podporządkowujemy raczej tym przekonaniom, niż faktycznym związkom działań z karami i nagrodami.

Wyznaczniki agresji

PROWOKACJA

Najbardziej niezawodnym sposobem wywołania agresji jest prowokacja w formie fizycznego ataku lub słownej obelgi. Prowokacje są ogólnie odczuwane jako dotkliwsze przez mężczyzn niż przez kobiety i wywołują lub nasilają agresję co najmniej z trzech powodów:

- wzbudzają gniew i cierpienie, motywując sprowokowaną osobę do ich pozbycia się za pośrednictwem agresji,

- wzbudzają pragnienie rewanżu przez agresję zgodnie z zasadą wzajemności

- podważają dobre mniemanie zaatakowanych o sobie ich reputację, wzbudzając motywację do ich odzyskania.

Sposób reagowania na prowokacje jest silnie uwarunkowany poznaczo.

POBUDZANIE EMOCJONALNE

Wzrost pobudzenia emocjonalnego nasila agresję co najmniej z dwóch powodów:

- pobudzenie nasila oddziaływanie prowokacji,

- silne pobudzenie osłabia poznawczą kontrolę zachowania.

Sformułowana przez Dolfa Zillmanna teoria przesunięcia pobudzenia zakłada, że pochodzące z różnych źródeł pobudzenie emocjonalne sumuje się w organizmie i zwykle przypisywane jest w całości jednemu tylko czynnikowi. Ponieważ pobudzenie zalega jeszcze przez pewien czas w organizmie nawet po zaniknięciu jego źródła, zaś zmiany otoczenia i bodźców skupiających aktualną uwagę mogą być znacznie szybsze, stare, niewygasłe jeszcze pobudzenie może zostać subiektywnie przesunięte na nowy bodziec, który pojawił się w już zmienionej sytuacji.

PRAWO YERKESA-DODSONA orzeka krzywoliniowy związek między wielkością pobudzenia a sprawnością działania. Początkowy wzrost pobudzenia wywołuje przyrost, zaś dalszy wzrost pobudzenia powoduje spadek sprawności działania. Im bardziej skomplikowane zadanie tym mniejszy poziom pobudzenia wystarcza do osłabienia sprawności działania.

POZNAWCZA KONTROLA ZACHOWANIA AGRESYWNEGO, a więc jego regulacja interpretacją bieżącej sytuacji i oczekiwanymi konsekwencjami działań jest zadaniem skomplikowanym. Pozwala to oczekiwać, iż poznawcza kontrola reakcji na prowokację załamuje się w przypadku silnego pobudzenia oraz kontrola poznawcza załamuje się szybciej niż kontrola agresji oparta na uczeniu się, np. na nawykach.

PRZEMOC W MASS MEDIACH

Przemoc jest ogólnie dostępna i często pokazywana. Wiele koncepcji agresji każe przewidywać że częste oglądanie przemocy winno prowadzić do nasilania agresji widzów.

---