Okres prenatalny
Celem psychologii rozwojowej a tym prenatalnej jest scharakteryzowanie psychofizycznego rozwoju dziecka przed urodzeniem i przedstawienie niektórych czynników, które mogą zakłócać ten rozwój.
W badaniach prenatalnych wykorzystywane są:
Obserwacja prenatalnego rozwoju różnych gatunków zwierząt
Obserwacja zachowań dzieci przedwcześnie urodzonych
Badania przy pomocy skomplikowanych technik aparatury medycznej obrazujących zachowania dziecka np. ultrasonografia.
Badania wykazały, że neurosensoryczne i neuromięśniowe struktury ciała rozwijają się przez pełnienie czynności a podejmowanie funkcje organizują się na coraz to wyższym poziomie. Już od początku są jednak złożone i zintegrowane ze sobą np. intersensoryczne powiązania.
Ośrodek sensoryczny: 6 płatów neuronów, które odpowiadają za cos innego. Przetwarzanie informacji i wiadomości. W momencie przerwania połączeń- synaps między płatami nastąpi zaburzenie w rozumowaniu i działaniu organizmu, np. na pytanie nie daje odpowiedzi tylko zadaje takie samo pytanie -DYSKALKULIA.
Rozwój prenatalny dzieli się na 3 semestry, tzn. na 3 równe odcinki czasowe, z których każdy obejmuje 3 miesiące.
I trymestr rozwoju.
To okres najbardziej intensywnego rozwoju, z zapłodnionej komórki jajowej powstaje istota przypominająca wyglądem miniaturowego człowieka z narządami wewnętrznymi. Rozwój przebiega wtedy pod wpływem genetycznie zaprogramowanego porządku i wzorca.
Rozwój fizyczny:
1 miesiąc to okres podziałów zapłodnionej komórki, która około tydzień przemiesza się wzdłuż jajowodów do macicy, gdzie w dobrze ukrwionym miejscu następuje implantacja. Wtedy kończy się faza rozwoju tzw. faza jaja płodowego i rozpoczyna się faza zarodkowa tzw. faza embrionalna.
zarodek ludzki składa się z kilkuset komórek i ma kształt wklęsłej kuli o średnicy około 0.14 mm. Zarodek zaczyna żywić się cukrem znajdującym się we krwi pochodzącej z naczyń włosowatych macicy i podwaja swoją wielkość każdego dnia. W czasie 1 miesiąca zarysowuje się kształt głowy, od 19 dnia tworzą się oczy.
28 dnia można już rozpoznać soczewkę oka, od 21 pracuje serce, które 4 dni później zaczyna rytmiczne pulsowanie. Krew krąży między zarodkiem, pęcherzykiem żółtkowym wytwarzającym krwinki i pępowiną, jednocześnie tworzy się zamknięty system naczyń krwionośnych. W 3 tygodniu powstają zaczątki 33 kręgów, są to tzw. somity.
W 4 tygodniu pojawiają się: jama ustna, zawiązki narządów wewnętrznych, zawiązki kończyn, oczu, uszu, nosa oraz 40 par mięśni położonych wzdłuż osi ciała.
Kończąc 1 miesiąc zarodek ludzi jest zwinięty w łuk, składa się z kilku mln komórek, ma ponad 0.5cm długości i waży poniżej 1 grama.
2 miesiąc to okres intensywnej organogenezy czyli tworzenia podstawowych narządów. W 5 tygodniu pojawiają się zawiązki dłoni i stóp, gruczołów rozrodczych: jąder lub jajników oraz narządów płciowych. Zaczyna powstawać przegroda moczowo- odbytowa, przegrody w sercu, błony oddzielające serce, płuca i trzewia. Tkanka chrzęstna szkieletu i tkanka mięśniowa. Głowa powiększa się, twarz nabiera bardziej ludzkiego wyglądu, zarodek ludzki rośnie o 3-4mm. W 6 tygodniu głowa staje się największą częścią ciała. Tam, gdzie wytwarza się kości, grupuje się tkanka chrzęstna. Rozpoczyna się kostnienie płaskich kości czaszki.
Pojawiają się zawiązki palców u dłoni i stóp oraz zębów a w zawiązku oka powstaje barwnik, który jest widoczny przez przezroczystą skórę dziecka. Serca oraz szczęka i żuchwa są już całkowicie uformowane, wytwarza się podniebienie i przewód nosowo łzowy. Wątroba podejmuje wytwarzanie komórek krwionośnych. Powstają: j. ślepe, wyrostek robaczkowy. M. przepony, brzucha i kończyn, grzbietu. Ustala się tożsamość płciowa.
Do 7 tygodnia wewnętrzne a do 9 tygodnia zewnętrzne narządy płciowe wyglądają podobnie u obu płci. Dziecko ma już 1.5- 2 cm długości i waży ponad 3 gramy. W 7 tygodniu głowa nadal się powiększa a wydłużona szyja uwydatnia szczękę dolną. Tworzą się wargi i zawiązek języka, zaczyna zarastać podniebienie, otwierają się przewody nosowe, powstają kanały półkoliste ucha, małżowina uszna przybiera kształt oddziedziczony po rodzicach, oddzielają się od siebie drogo moczowo -płciowe i przewód pokarmowy. Nadnercze oczyszcza krew z produktów przemiany materii a żebra i kręgi kostnieją.
Kończąc 7 tydzień dziecko mierzy już ponad 2 cm. W 8 tygodniu głowa dziecka stanowi połowę długości ciała. Gałki oczne przesuwają się z boków do przodu i nabierają pigmentu. Kształtują się powieki, przegrody zewnętrzne nosa czyli 2 dziurki, kończyny staja się smuklejsze, ręce są złożone na boki, na dłoniach pojawiają się linie papilarne.
Następuje rozwój gruczołów dokrewnych, grasicy, tarczycy, nadnerczy oraz kubków smakowych. Powstają błony m. gładkich oraz liczniejsze punkty kostnienia. Serce wykazuje typowe formy czynności i bije z częstotliwością 40-80 uderzeń/min.
Kończąc 2 miesiąc życia, dziecko osiąga 3 cm długości. Wszystkie narządy są już ukształtowane i spełniają właściwe funkcje, np.: serce bije rytmicznie, mózg wysyła impulsy nerwowe koordynujące pracę organizmów wewnętrznych. Wątroba i śledziona wytwarza komórki krwiotwórcze. Pojawiają się przemiana węglowodanowa. Żołądek wydziela soki trawienne, nerki wychwytują kwas moczowy gromadzący się we krwi. Dziecko kończy zarodkowy okres rozwoju.
3miesiąc to płodowy okres życia. Dziecko przejawia indywidualne cechy w wyglądzie i w zachowaniu. W 9 tygodniu plecy częściowo wyprostowują się, dlatego głowa nie opada na brzuch, doskonalą się zewnętrzne części narządów płciowych, grubieje skóra i mięśnie na skórze wyrasta meszek płodowy tzw. lanugo. Tworzy się tęczówka, powieki pokrywają oczy na dalsze 3 miesiące. Kształtują się narządy szkliwo twórcze. Na dłoniach i stopach pojawiają się zawiązki paznokci. Gruczoł przysadkowy wydziela gonadotropinę. Dziecko waży 3 gramy i ma 4cm długości.
W 10 tygodniu dziecko przybiera na wadze i rośnie o 1,5cm. Twarz ma już proporcje dziecięce, zarasta podniebienie, ślimak i narząd słuchowy ucha a także płuca i trzustka kończą swoją morfogenezę. Pęcherzyk żółciowy produkuje żółć, szpik kostny podejmuje stopniowo funkcje krwiotwórczą, tworzą się mięśnie umożliwiające ruchy jelit. W 11 tygodniu dziecko ma już 6.5 cm długości i waży 9.5g. Jedne z narządów zaczynają się kształtować np. struny głosowe, inne doskonalną budowę, np. jelita pokrywają się błoną śluzową. Jeszcze inne rozpoczynają swoje funkcje np. trzustka wydziela insulinę do krwi. W 12 tygodniu dziecko osiąga 7.5 cm długości i waży 14 g. powstaje otwór odbytowy, gruczoły wydzielają ślinę. Zakończony zostaje rozwój strun głosowych. Żebra i kręgi ulegają intensywnemu kostnieniu. Nerki produkują mocz wydalony do płynu owodniowego. Kora nadnerczy wydziela hormony.
Kształtowanie się układu nerwowego i jego współpraca z układem mięśniowym.
Pierwszy trymestr to okres kształtowania się układu nerwowego i osiągnięcia przez niego kontroli nad mięśniami oraz współdziała w funkcjonowaniu zmysłu, dotyku. W tym czasie jest duże tempo rozwoju neuronów, kilka tysięcy nowych przybywa co minutę. Następnie jest intensywne przemieszczanie i ich różnicowanie.
1 miesiąc:
Już 13 dnia od poczęcia tworzą się zawiązki układu nerwowego, tzw. ektoderma. Uwypukla się, wyznacza ona przyszłą oś ciała zwaną kresą pierwotną.
Wzdłuż niej 19 dnia powstaje cewa czyli rynienka nerwowa. Złożona z neuroblastów czyli pierwotnych neuronów, która zaczyna się po 2 dniach zamykać. Z niej rozwinie się rdzeń kręgowy i nerwy obwodowe. Jeżeli jakieś szkodliwe czynniki zadziałają w tym czasie to może dojść do rozsczepu kręgosłupa. Około 21 dnia powstają pierwsze komórki OUN i 3 pierwotne pęcherzyki mózgowe: tyłomózgowie, śródmózgowie i przodomózgowie. W 4 tygodniu mózgowy odcinek pierwotnego układu nerwowego wygina się łukowato ku górze i ku przodowi. Pojawiają się wtedy w 4 tygodniu skurcze serce i są to jego 1 ruchy.
Ruch zawiązków narządów i kończyn doskonali ich strukturę sam się doskonali. Pierwsze spontaniczne ruchy są wynikiem samo generujących się impulsów nerwowych, w których źródłem jest rdzeń kręgowy. Funkcjonuje on, jak prymitywny mózg koordynując ruchy.
2 miesiąc
Powstaje 5 pęcherzyków mózgowych i rozpoczyna się różnicowanie komórek nerwowych kory mózgowej. W środkowej cz. Mózgu tworzy się przysadka mózgowa. W 41 dniu obserwuje się 1 odruchy nerwowe. Jest to współpraca układu nerwowego i mięśniowego. W 7 tygodniu półkule mózgowe zaczynają wypełniać górną część czaszki. W 41 dni odnotowano pierwsza falę mózgu. Pączkujące ręce i nogi wykonują ruchy. Intensywnie rozwija się oko a zwłaszcza komórki nerwowe siatkówki. Jej włókna łączą się z mózgiem, gdzie powstaje ośrodek wzroku. Kończy się rozwój soczewki. W połowie 7 tygodnia okolica bark staje się wrażliwa na dotyk. Jej lekkie podrażnienie powoduje reakcję całego ciała w postaci zwrotu tułowia. W 8 tygodniu następuje silny rozwój pęcherzyków mózgowych, zaczyna się unerwienie tworzącego się ucha wewnętrznego.
3 miesiąc
W 9 tygodniu cewa nerwowa wypełnia się komórkami nerwowymi, doskonali się zmysł dotyku, np. powieka pod wpływem dotknięcia zaciska się a dłoń zwija się w piąstkę. Neurony w rdzeniu kręgowym zaczynają rozsyłać sygnały nerwowe do poszczególnych kończyn, dzięki czemu mogą się one poruszać niezależnie od siebie. Tworzy się nerw węchowy i w 10 tygodniu zasadnicze części mózgu są już ukształtowane ale powstaje wtedy 3 krotnie więcej połączeń nerwowo- mięśniowych niż w 9tyg.
Doskonali się wrażliwość dotykowa okolicy twarzy, np. stwierdzono eksperymentalnie, ze lekkie dotknięcie czoła powoduje obrót głowy. Dziecko balansując w macicy wykonuje wiele ruchów np. ziewanie, przeciąganie się, które utrwalają się i po urodzeniu będą charakterystyczne dla gatunku schematami ruchowymi.
W 11 tyg. Zwiększa się powierzchnia ciała czuła na dotyk. Górna część klatki piersiowej oraz ramiona stają się wrażliwe, w połowie tego tygodnia w zamknięciu dłoni zaczyna brać udział kciuk. Tworzą się podstawowe receptory powonieniowe. Natomiast w 12 tygodniu przysadka mózgowa zaczna wydzielać hormony. Kształtuje się nerw łączący gałkę oczną z częścią potyliczna mózgu. Dziecko zaczyna połykać wody płodowe. Pojawiają się 1 ruchy nieregularne klatki piersiowej. Ruchy nabieranie i wypierania wód płodowych oraz ssania. Są one treningiem mięśni, które po urodzeniu biorą udział w funkcjach zapewniających dziecku samodzielną egzystencję poza organizmem matki, np. oddechowej, pokarmowej czy fonacyjnej.
Środkowe i boczne a potem dane partie ciała stają się wrażliwe na dotyk. Zapis EEG wykazuje, że aktywność mózgu jest charakterystyczna dla gatunku ludzkiego oraz wykazuje indywidualne cechy. Fale mózgowe są jeszcze nieregularne i wolne a miejscem ich powstawania jest pień mózgu. Dziecko wykonuje wiele ruchów. Podciąga i wyprostowuje ręce i nogi, rusza palcami i gałkami ocznymi, obraca stopą, przegubem, głową. Kołysze biodrami, otwiera i zamyka usta, ściąga brwi, robi grymasy mięśniami twarzy.
Spontaniczne ruchy dziecka w tym miesiącu to falowanie, drgnięcia o różnej sile. Unoszenie się, pływanie i podskakiwanie. Najpierw ruchy są nagłe, liczne , wolne i nieregularne, stopniowo stają się szybsze, płynne, celowe i zorganizowane w ciągi ruchów. W wykonanie ruchu angażowane są coraz bardziej tylko te mięśnie, które są potrzebne. Powiększa się ich repertuar chociaż nie są one uchwytne dla matki. 3 miesiąc to okres największych transformacji w zakresie okresu motorycznego. Nabyte wtedy wzorce ruchów mają doniosłe znaczenie funkcjonalne.
4 miesiąc
To szczególnie intensywny przyrost długości od głowy do pięt, dziecko osiąga 25cm i ciężaru do 20 deko. Główka dziecka nadal utrzymuje 1/3 długości ciała, jednak dzięki rozwojowi m. karku trzyma się bardziej prosto. Na plecach powstają poduszeczki dotykowe a na nich bruzdy tworzące indywidualny układ linii papilarnych. Nomady wykazują wiele funkcji, np. serce przepompowuje dziennie 30l krwi, tarczyca asymiluje jod i wydziela tyroksynę. Organizm syntetyzuje białka, magazynowana jest tzw. brunatna tkanka tłuszczowa przekształcająca się w bezpośrednią energię. Zwiększa się ilość płynu owodniowego, który zapewnia utrzymywanie stałej temp, łagodzi wstrząsy i skutki urazów fizycznych matki, pozbawia dziecka poczucia ciężaru ciała, dzięki czemu może być ono ciągle aktywne dostarcza mu wody oraz licznych składników odżywczych. Picie płynu ćwiczy mięśnie potrzebne do podbierania pokarmu, stwarza warunki do dojrzewania. Śluzówki żołądka, jelit pobudza produkcję kwasów i enzymów trawiennych. Mózg dynamicznie dojrzewa, na jego powierzchni pojawiają się bruzdy i zwoje. Uformowany jest móżdżek, powstaję ciągłe połączenia nerwowe. W przedniej cz. Kory mózgowej tworzy się mapa ruchowa i czuciowa ciała, np.> drżenie tej okolicy i drażnienie jej wywołuje ruchy w odległych cz. Ciała. Po podaniu środków pobudzających i uspokajających zachowanie dziecka obraz fal mózgowych zmienia się.
5miesiąc
Dziecko osiąga około 30cm wzrostu i wagę 40deko. W jego rozwoju fizycznym można odnotować porost włosów, brwi, rzęs, pojawienie się paznokci, wysłuchiwane tony serca, ślimak w uchu wewnętrznym osiąga swoja ostateczną wielkość- 7mm. W mózgu uwidacznia się bruzda czołowa, ciemieniowo -potyliczna i ostrogowa oraz spoidła. Objętość głowy wypełnia głównie jej neuronalna substancja. Stopniowa aktywność dziecka staje się regularna i cyklicznie zmienia się, np.: fazy czuwania i snu a jej indywidualne cechy są oddziedziczone, np. temperament oraz tryb życia i aktywność matki ma wpływ też na indywidualne cechy.
6miesiąc
To okres, w którym proporcje ciała dziecka zbliżają się do tych, jakie będą przy urodzeniu. Osiąga ono prawie 35 cm wzrostu i waży od 50-70 deko. Maź płodowa pokrywa obficie skórę i chroni ją przed zmacerowaniem przez sole mineralne zawarte w płynie owodniowym. Brak jest nadal tkanki tłuszczowej, wytwarzają się więzadła stawowe, szkielet intensywnie kostnieje. Dziecko magazynuje substancje potrzebne po urodzeniu, np.: wapń, żelazo, białka i ciała odpornościowe. Rosną włosy i paznokcie, dojrzewają narządy wewnętrzne.
W 7 miesiącu płuca dziecka są na tyle dojrzałe, że w razie porodu istnieje szansa na przeżycie. W 6 miesiącu kończy się wzrost liczby Komorek i zwojów nerwowych. Fale mózgowe przypominają fale u noworodka. Następuje mielenizacja mózgowia, gęstnieje sieć wiązań nerwowych. Prawidłowo rozwijające się dziecko rzadko trwa w bezruchu przez okres dłuższy niż 10min i wykazuje regularne cykle aktywności. W czasie snu około 60% zajmuje faza marzeń sennych. Następuje zwiększenie rytmu serca i większe zużycie tlenu a także szybkie ruchy gałek ocznych i drgania mięśni. Mózg rozwija się i kształtuje swoje funkcje dzięki ćwiczeniu jakim jest jego aktywność.
Rozwój zmysłów:
Wszystkie zmysły są funkcjonalnie czynne, tworzą się ich korowe ośrodki oraz powiązania między nimi. Dziecko odbiera wrażenia zmysłowe lecz ingeruje ich jeszcze w schematy spostrzeżeniowe. Umiejętność reagowania na bodźce eksperymentalne nie oznacza, że są one uświadomione. Prenatalne struktury nerwowe mogą odgrywać rolę mediacyjną w odbieraniu wrażeń np. przy braku wykształconego receptora, bodziec może być odebrany przez bardziej zaawansowane w rozwoju modalności sensoryczne lub niewyspecjalizowany system neuronalny.
4 miesiąc między 14-15 tygodniem ciała powierzchnia ciała staje się wrażliwa na dotyk. Dziecko reaguje też na smak wód płodowych oraz zmianę ich ciśnienia. Są to reakcje odruchowe, nieuświadomione, dlatego ucisk na brzuch matki wywołuje ruchy przeciwstawienia: zwija się ono, obraca, kopie. I tym językiem ciała wyraża dyskomfort i chęć zmiany. Kończy się mielenizacja nerwów narządu przedsionkowego. Pojawiają się odruchy błędnikowe i dziecko kołysane ruchem i oddechem matki, ćwiczy zmysł równowagi. Zaczyna funkcjonować n. Cortiego, w którym mieszczą się receptory słuchowe.
5miesiąc: kubki smakowe a chemicznie aktywne, intensywność ruchów połykania wód płodowych zależy nie tylko od uczucia głodu lecz również od ich smaku, np. smak słony, kwaśny lub gorzki hamuje połykanie. Zależy też od samopoczucia dziecka. Im słodsze wody, tym wolniej je połyka, dokładniej smakując a jego serce bije szybciej. Na nagłe zmiany temperatury oświetlenia oraz silne dźwięki a zwłaszcza wibracje dziecko reaguje przyśpieszeniem akcji serca. Zwiększeniem ruchliwości, niepokojem całego ciała oraz gałek ocznych, zmiana pozycji ciała w celu ucieczki od bodźca naruszającego normalne warunki życia.
6 miesiąc: pod koniec 6 miesiąca stopniowo otwiera się szpara powiekowa. Gałka oczna porusza się w górę i w dół i na boki. Reakcja na silne światło, staje się coraz bardziej wyraźna. Prawie połowa dzieci w tym wieku reaguje na silny dźwięk, reakcja przestrachu. Pod koniec tego trymestru receptor równowagi są pod względem rozmiaru i funkcji w pełni dojrzałe.
3trymestr rozwoju: Najbardziej charakterystyczną cechą tego okresu jest wzrastająca możliwość przeżycia dziecka poza organizmem matki. Jeśli urodzi się ono po 28 tyg. A przed 36 tyg. Ciąży nazywamy go wcześniakiem i jego szanse prawidłowego rozwoju zależą m.in. od płci. Większa przeżywalność należy do dziewczynek, od wagi ciała, od wad lub chorób wrodzonych od przyczyn przedwczesnego urodzenia się.
Rozwój fizyczny.
charakterystyczną cecha tego okresu jest intensywny rozwój tkanki tłuszczowej. To prowadzi do podwojenia wagi, dalsze magazynowanie potrzebnych po urodzeniu składników. Dziecko pije około 1l płynu owodniowego dziennie, co dostarcza mu około 15% zapotrzebowania odżywczego. Ma to szczególne znaczenie jeśli łożysko jest niewydolne. W ostatnim trymestrze rozwoju, zwiększa się powierzchnia kory mózgowej, powodowany przez układ bruzd. Rozwój połączeń nerwowych jest już na tyle zaawansowany, że w korze mózgowej zachodzi proces dyskryminacji bodźców: uczenia się, zapamiętywania, nabywania nawyków i preferencji, doświadczania pierwotnych emocji. Behawioralna aktywność dziecka jest przejawem pierwotnych form umysłu, które grają istotną rolę w jego rozwoju.
7miesiąc: dziecko osiąga około 30cm wzrostu. Jest to wymiar ciemieniowo-pośladkowy oraz wagę od 90-135 deko, w dalszym ciągu rosną włosy i paznokcie. U chłopców jądra z jamy brzusznej przez kanał pachwinowy zsuwają się do moszny. Można już rozpoznać 6 warstw kory mózgowej. Trwa rozpoczęty proces mielenizacja włókien nerwowych. Zmniejszająca się przestrzeń wokół dziecka, uniemożliwia dotychczasowe swobodne koziołkowanie, natomiast nadal przekręca się ono i wykonuje wiele ruchów kończynami oraz precyzyjne ruchy mimiczne. Angażują one do pracy różne partie mózgu, dzięki czemu powstają nowe połączenia między komórkami nerwowymi oraz wzorce pamięciowe ruchów. Obecność ruchów wskazuje na dobrostan dziecka, osłabienie lub zanik ruchów oraz bardzo silne, długie miotanie się może świadczyć o dyskomforcie dziecka a nawet zagrożeniu jego życia. Większość odruchów wrodzonych jest już widoczna, np.: odruch ssania, poszukiwanie pokamu.
Przełom 7-8miesiąc: obok aktywności ruchowej pojawia się bioelektryczna aktywność kory mózgowej i tworzą się nowe szlaki połączeń między różnymi częściami kory oraz między mózgiem a obwodem ciała. W ten sposób układ nerwowy może coraz sprawniej koordynować ruchy ciała, prace wszystkich narządów i zawiadywać czynnościami, myśleniem i uczuciami. Mózg szczególnie intensywnie ćwiczy funkcje oraz integruje informacje w czasie fazy marzeń sennych, jeśli zmysł równowagi jest dojrzały, dziecko coraz częściej przybiera pozycję główką w dół. Opóźnienie w dojrzewaniu może spowodować położenie, np. poprzeczne lub nogami w dół. Już w tym okresie powracają pewne różnice lateralne. Wytwarza się gotowość lewej półkuli mózgowej do przyjmowania dźwięków mowy a prawej muzyki. W badaniach noworodków okazało się, że lepiej odbierają one mowę ludzką prawym uchem a muzykę lewym. Kształtowanie się dominacji półkul zależy m.in. od poziomu testosteronu, którego obecność wzmacnia zlateralizowanie funkcji.
8 miesiąc: dziecko osiąga wagę 180-220 deko. Skóra wygładza się i różowieje a ciało przybiera kształt bardziej zaokrąglony. Nadal dojrzewają narządy wewnętrzne, zwłaszcza układ oddechowy.
9miesiąc: na 2 tyg. Przed urodzeniem dziecko przestaje rosnąć. Czasami pod wpływem hormonów piersi dziecka nabrzmiewają, w jelicie grubym gromadzi się smułka złożona z żółci, martwych komórek przewodu pokarmowego oraz połkniętych włosków utraconego mieszku płodowego.
Podsumowanie.
1. W prenatalnym okresie rozwoju człowieka wyróżniamy 3 trymestry, każdy po 3 miesiące lub 2 stadia:
a) zarodkowo-embrionalny: od poczęcia do końca 8 tygodnia.
b) płodowy: od 9 tygodnia do narodzin.
2. Prawie wszystkie wady wrodzone powstają w 1 trymestrze rozwoju, gdyż jest to okres intensywnej organogenezy, w którym wrażliwość na działanie szkodliwych czynników jest szczególna. To tzw. okres krytyczny dla powstawania wad wrodzonych.
3. Czynnikami, które mogą zaburzać prenatalny rozwój dziecka są szczególnie: nikotyna, alkohol, narkotyki, leki, promieniowanie, skażenia środowiska, niewłaściwa dieta, choroby, stres matki, silne i długotrwałe, negatywne przeżycia psychiczne matki a zwłaszcza stres i niepokój są rozpoznanymi czynnikami mającymi wpływ drogą biochemiczną na pojawienie się problemów zdrowotnych u dziecka oraz na powstanie komplikacji przebiegu ciąży, np.: dugo utrzymujące się wymioty, zatrucie ciążowe, przedwczesny/opóźniony poród, nieefektywne skurcze porodowe, brak pokarmu i trudności z wypływem mleka.
4. Dziecko już przed urodzeniem charakteryzuje się specyficznie ludzkimi cechami, przyjmuje wszystkimi zmysłami szeroki wachlarz bodźców, dokonuje ich selekcji, reaguje na bodźce w specyficzny dla siebie sposób. Niektóre z nich zapamiętuje, uczy się i nabywa pewnych nawyków , dzięki temu już przed urodzeniem może być przez rodziców traktowane jako partner dialogu i bezpośrednio po urodzeniu może z nimi nawiązywać wielozmysłowy kontakt.
Dziecko już na etapie prenatalnego rozwoju jest podmiotem odrębnym od matki, ukierunkowanym na pozytywny rozwój, aktywnym nie tylko psychoruchowo ale także w kontaktach społecznych.
5. Uznanie dziecka przed urodzeniem za istotę ludzką jest wstępnym warunkiem rozpoznania i zaspokojenia psychicznych potrzeb, np.: bezpieczeństwa, miłości a to z kolei umożliwia jego prawidłowy rozwój.
Wczesne dzieciństwo:
Okres wczesnego dzieciństwa obejmuje przedział wiekowy o urodzenia do 3 roku życia, wyodrębniamy 2 fazy:
1) Przypada na 1 rok życia, która jest nazwana wiekiem niemowlęcym.
2) Przypada od 2-3 roku życia określana jest jako wiek poniemowlęcy.
Wiek niemowlęcy, tutaj wyróżniamy 2 fazy:
1) Faza noworodkowa: w okresie niemowlęcym wyróżnia się 1 miesiąc życia, Ajko okres przystosowawczy do życia w nowym, pozamacicznym środowisku. Okres ten to stadium noworodka. Dzięki musi przystosować się do temperatury, nowego sposobu oddychania, przyjmowania pokarmu oraz wydalania zbędnych produktów. W chwili urodzenia dziecko waży przeciętnie 3. 37 kg i mierzy 51 cm. Ma dużą głowę z małą częścią twarzową, która stanowi 30% masy ciała, długi tułów i krótkie kończyny. Inna cechą jest duży udział tkanki chrzęstnej w układzie kostnym, są to włóknisto- chrzęstne spojenia kośćca czaszki wyczuwalne dotykowo. Jest to spojenia kości czołowych i ciemieniowych tzw. ciemiączko duże, które zarasta się w 15 miesiącu życia oraz kości ciemieniowych i potylicznych tzw. ciemiączko małe, które zrasta się w 1 kwartale życia.
Noworodek przyjmuje postawę leżącą asymetryczną, leżące na plecach dziecko zwraca głowę w jedną stronę, a jego kończyny są ułożone asymetrycznie tzw. wyprostowanie po stronie, w która zwrócona jest głowa i przykurczone po 2 stronie. Dla noworodka charakterystyczna jest przewafa zginaczy nad prostownikami, wszystkie odruchy występujące u noworodka może podzielić na 2 grupy:
1) odruchy wspólne u noworodka i człowieka dorosłego,
2) odruchy występujące tylko u noworodka lub niemowlęcia a zanikające lub patologiczne u dorosłego.
Odruchy z grypy 1.
- odruch źrenicowy czyli zwężanie się źrenicy pod wpływem światła
-odruch mrugania czyli zamykanie powiek przy próbie dotknięcia rogówki
-odruch ssania
-odruch połykania
-odruch wydalania moczu i kału
Odruchy z grupy 2.
- odruch Babińskiego: unoszenie dużego palca przy podrażnieniu stopy
-odruch tętniczo- szyjny: wraz z odwróceniem głowy wyprostowują się kończyny po tej samej stronie a kurczą się po przeciwnej.
-odruch Moro: unoszenie kończyn i przyciąganie ich do ciała w geście obejmowania
-odruch chwytny: zaciskanie kończyn na przedmiocie i mocne zaciskanie tak, że można dziecko unieść w górę i oderwać od podłoża.
- odruch marszu automatycznego: przy zetknięciu stóp z podłożem dziecko wykonuje rytmiczne ruchy chodzenia.
Utrzymanie się niektórych z tych odruchów, np. odruchu Babińskiego jeszcze w połowie życia jest sygnałem nieprawidłowego funkcjonowania systemu nerwowego.
Noworodek dużą część dnia przeznacza na sen lekki, który charakteryzuje się szybkimi ruchami gałek ocznych i nieregularnym oddechem. Kiedy oczy są otwarte, ale nieprzytomne występuje opóźnienie reakcji na bodziec i noworodek drzemie. Otwarte i przytomne oczy oraz uwaga skupiona na bodźcach wskazują na bierne czuwanie, które występuje przez 2-3 godziny na dobę. Wyrazem aktywnego czuwania są otwarte oczy, reagowanie na bodźce, wysoki poziom aktywności, to forma czuwania wraz z pojawiającym się krzykiem zajmuje od 1-4 godzin/ dobę wraz z wiekiem wydłuża się okres czuwania a zmniejsza się ilość snu. Noworodki śpią 16-18h/ dobę. Niemowlęta zaś 13-14h/dobę. Dorastajże śpią już tylko przez 7-8h/ dobę a dorosłym wystarcza 6-7h/dobę. U dzieci, które nie mają stałego rozkładu snu i czuwania w ciągu doby występują kłopoty zdrowotne i zaburzenia zachowania w późniejszym okresie rozwoju.
Najczęściej stosowanym narzędziem oceniania poziomu rozwoju dziecka jest skala APGARD, która dotyczy podstawowych funkcji organizmu, jak np.: częstość uderzeń serca, reakcja na ból.
Skala zachowania oceny noworodka służy do oceny fizjologicznej reakcji na stres, ocena kontroli pobudzenia, ocena napięcia mięśniowego, uwagi i relacji społecznych. Do oceny dojrzałości noworodka na postawie cech zewnętrznych a więc: koloru skóry, kształtu małżowiny usznej, podeszwowych fałdować skóry, służy skala skonstruowana przez Farra. Wszystkie te oceny z poszczególnych skal pozwalają wyselekcjonować dzieci, które będą potrzebowały specjalnej opieki i uwagi w następujących okresach życia. Są to dzieci z grupy ryzyka, którym grożą opóźnienia rozwojowe.