Zaburzenia gospodarki wodno - elektrolitowej

Spis treści

1. Spis treści ................................................................................................................ 2

2. Bilans wodny organizmu ........................................................................................ 3

3. Uzupełnianie płynów w organizmie ................................................................. 3

4. Utrata płynów - przyczyny, objawy i jej skutki ( odwodnienie ) .......................... 4

5. Co pić? Jakie płyny najlepiej spożywać? ................................................................. 6

6. Kiedy? Czyli - podawanie płynów przed, w czasie i po wysiłku ............................ 8

7. Bibliografia .......................................................................................................... 12

2. Bilans wodny organizmu

Woda przyjmowana jest głównie przez przewód pokarmowy i pochodzi też z procesów przemiany materii. Podczas utleniania pokarmów (głównie tłusz­czów) wytwarza się około 300 ml wody metabolicznej. Wydalanie wody i rozpuszczonych w niej substancji zachodzi poprzez nerki, parowanie przez skórę i płuca. W ciągu doby organizm człowieka wydala z moczem 600 do 800 mOsm substancji rozpuszczonych i osmotycznie czynnych, które może usunąć już w 500 ml moczu. W ciągu doby nerki wydalają 1000 do 1500 ml płynów. Wielkość utraty drogą parowania uzależniona jest od powierzchni ciała, przemiany materii i wynosi od 500 do 1400 ml dziennie.

Dla zachowania prawidłowego bilansu wodnego człowiek powinien otrzy­mywać płyny w ilości wydalonej z moczem i uzupełnionej o straty zachodzące przez parowanie.

3. Uzupełnianie płynów w organizmie

Przy tak dużej utracie płynów ustro­jowych i elektrolitów podczas wysiłku i wielu konsekwencjach, wynikających z odwodnienia organizmu, niezbędne jest ich uzupełnianie. Można tu zastosować pewną analogię do pracy silnika samo­chodowego. Silnik zaczyna się przegrze­wać wtedy, kiedy nie ma wystarczającej ilości płynów do obniżenia wysokiej temperatury, powstającej podczas jego pracy. W celu niedopuszczenia do prze­grzania silnika uzupełniamy płyn w chłodnicy.

Ważne jest równoczesne przyjmowa­nie wody, elektrolitów i węglowodanów przed i podczas wysiłku fizycznego, w celu zapobiegnięcia odwodnienia organi­zmu i znacznego wyczerpania rezerw energetycznych, a zarazem opóźnienia rozwoju zmęczenia.

Aby roztwory stały się dostępne dla procesów metabolicznych, zachodzących w mięśniach i innych tkankach, muszą najpierw opuścić żołądek i zostać zaab­sorbowane przez krew, przepływającą w ścianach jelita cienkiego. Jeżeli wypity napój energetyczny ma być dostępny dla organizmu tak szybko jak to jest tylko możliwe - np.: podczas wysiłku lub po jego zakończeniu, to mu­simy wiedzieć, jakie czynniki wpływają. na jego dostępność. Zrozumienie tych czynników jest podstawą do określenia sposobu żywienia zawodników.

Tempo opróżniania żołądka, a zara­zem tempo przechodzenia płynu do jelita cienkiego i jego wchłanianie uzależnione jest między innymi od:

- ilości wypitego płynu (im jest większa ilość płynu w żołądku - do 800 mili­litrów - tym szybciej będzie on prze­dostawał się do jelita cienkiego),

- temperatury płynu (cieplejszy płyn będzie wolniej przechodzi z żołądka do jelita cienkiego niż zimniejszy),

- zawartości węglowodanów w płynie (a ściślej mówiąc, od stężenia cukru w 1 litrze napoju).

Większość czynników, regulujących opróżnianie żołądka, jest bezpośrednio związana ze składem spożywanego płynu.

4. Utrata płynów - przyczyny, objawy i jej skutki ( odwodnienie )

W wyniku wytwarzania energii pod­czas wysiłku zwiększa się ilość ciepła produkowanego w organizmie. Zużycie 1 litra tlenu w czasie wy­siłku pozwala na wytworzenie około 20 kJ energii w wyniku utlenienia węglowo­danów i tłuszczy, z czego prawie 80% (16 kJ) przekształca się w energię cieplną, a tylko około 20% (4 kJ) w ener­gię mechaniczną. Gdyby to ciepło nie było rozpraszane do środo­wiska, to wzrost temperatury ciała prze­kraczałby 1 stopień na minutę ciężkiego wy­siłku. Nie pozwalałoby to na kontynu­owanie wysiłku dłużej niż przez kilkana­ście minut. Zatem, intensywne pocenie się jest konieczne, w celu ograniczenia nadmiernego przyrostu temperatury we­wnętrznej ciała. Nadmiar ciepła usuwany jest poprzez parowanie potu. Parowanie potu stanowi główną drogę eliminacji ciepła z powierzchni ciała podczas wysiłków o różnej charakterystyce. Dynamika wydzielania potu przez gruczoły potowe związana jest z aktywacją mechanizmów termoregulacji wysiłkowe.

Pocenie się podczas długotrwałego wysiłku powoduje stopniową utratę pły­nów ustrojowych i elektrolitów.

Podczas wysiłku w temperaturze dochodzącej do 30-35 stopni C i wilgotności powietrza do 80-90% zawodnicy tracili nawet do 5 litr6w płynów (1 litr = 1 kilo­gram). W normalnych warunkach klima­tycznych gracz traci od 1,5 do 3 litrów płynów ustrojowych na skutek pocenia się. Jest to utrata głownie wody i elektro­litów.

Wraz z potem wydalany jest chlorek sodu, potas, wapń, magnez, żelazo i inne elektrolity. Z potem wydalane są również witaminy rozpuszczalne w wodzie, np.: witamina C i niektóre witaminy z grupy B.

W przypadku tak dużego ubytku pły­nów ustrojowych dochodzi do przegrza­nia i odwodnienia organizmu, a w konse­kwencji do głębokiego zaburzenia gospo­darki wodno-elektrolitowej.

W wyniku utraty już niewielkiej ilości płynów ustrojowych dochodzi w organi­zmie do widocznych zaburzeń funkcji fizjologicznych. Ubytek płynów ustrojowych wskutek pocenia się, o około 1 % w stosunku do masy ciała, powoduje wzrost temperatury ciała. Utrata płynu o 2% doprowadza do zakłócenia mechanizmów regulacji temperatury ciała i zaburzenia procesów metabolicznych (przemiany materii).

Ubytek płynu ustrojowego o 3% obniża poziom wytrzymałości i wydolno­ści fizycznej, a przy 4-6% odwodnieniu dochodzi do kurczów mięśniowych.

Ostre odwodnienie organizmu powy­żej 6%, w stosunku do masy ciała, może być nawet śmiertelne, ponieważ wyko­nywanie wysiłku fizycznego przy tak dużym ubytku płynów ustrojowych pro­wadzi do szybkiego wzrostu temperatury ciała i wystąpienia udaru cieplnego. Przy­rost temperatury wewnętrznej ciała o więcej niż 3 stopnie C powoduje zaburzenia czynności ośrodkowego układu nerwo­wego i nerwowej kontroli czynności układu krążenia.

Utrata wody. Utrata płynów ustrojo­wych, sięgająca tylko 2% masy ciała (co w przypadku 75 kg zawodnika odpowiada 1,5 kg), może juz spowodować obniżenie zdolności wysiłkowych, a zwłaszcza wytrzymałości. Dehydratacja odpowia­dająca utracie 4-5% masy ciała może powodować zmniejszenie wydolności mięśni nawet o 20-30% oraz zaburzenia koordynacji ruchów. Głównymi objawami utraty wody są: pragnienie, agresywność, rozdrażnienie, ogólne osłabienie, mdłości i wymioty. Odwodnienie upośledza także zdolność do długotrwałych przerywanych wysił­ków beztlenowych o wysokiej intensyw­ności.

Czas pracy przy maksymalnych ob­ciążeniach jest znacznie krótszy. Organizm człowieka nie może maga­zynować dużej ilości wody, dlatego musi ona być ciągle uzupełniana. Zapotrzebo­wanie na wodę przez ustr6j zależy od intensywności wysiłku, temperatury oto­czenia, wilgotności powietrza i wieku. Trzeba podkreślić, ze w czasie wysiłku długotrwałego uzupełnianie płynu wodą może doprowadzić do obniżenia poziomu cukru we krwi i ograniczyć korzystanie z rezerw energetycznych tkanki tłuszczo­wej. Dopro­wadza to do wcześniejszego zmęczenia i obniżenia możliwości wysiłkowych. Uzupełnianie płynów czystą wodą ma tą przewagę nad pozostałymi płynami. np.: węglowodanami (soki, napoje), że jest wchłaniana najszybciej. Oznacza to, ze ustrój może korzystać z wody tuż po jej wypiciu.

Jedną z praktycznych metod, ocenia­jących stopień utraty wody z organizmu. jest dokładne ważenie się (nago), za­równo przed jak i po typowym wysiłku. Innym wskaźnikiem odwodnienia organi­zmu może być kolor moczu, który przy­biera barwę intensywnie żółtą.

5. Co pić? Jakie płyny najlepiej spożywać?

Wyróżniamy trzy główne grupy płynów przyswajanych przez nasz organizm. Są to:

1. płyn izotoniczny, 2.płyn hipertoniczny, 3. hipotoniczny.

Napoje izotoniczne - termin napój izotoniczny oznacza, że ma on takie samo ciśnienie osmotyczne co płyn referencyjny, czyli krew. Płyny izotoniczne charakteryzują się więc osmolarnością zbliżoną do krwi, miesz­czącą się w przedziale 270-330 mosm/l. Osmolarność płynów zależy od stężenia zawartych w nich cukrów i elektrolitów.

Stężenie węglowodanów w podawa­nych płynach powinno być tak dobrane, aby były one jak najszybciej wchłonięte. Na podstawie dotychczasowych badan stwierdzono, że takie stężenie wynosi 3-­8%.

Takie stężenie cukrów gwarantuje izotoniczność napojów. Po­zwala to na szybkie przenikanie CHO z przewodu pokarmowego do osocza krwi. Napoje izotoniczne (woda, cukry, elek­trolity) są szybciej i łatwiej wchłaniane przez organizm niż napoje hipertoniczne i hipotoniczne. Wyrównują ubytek płynów ustrojowych, powstałych w wyniku pocenia się, uzupełniają zasoby energetyczne, składniki mineralne i witaminy. Płyny te również dobrze gaszą pragnienie. Z tych powodów napoje izotoniczne są powszechnie stosowane w sporcie.

Jednym z przykładów napojów izoto­nicznych jest izostar, zawierający 69 gramów węglowodanów na jeden litr napoju. Dzięki bardzo szybkiemu wchła­nianiu, skutecznie uzupełnia on straty płynów ustrojowych. energii i elektroli­tów w organizmie. Nie zalega w żołądku i nie powoduje w czasie ćwiczeń uczucia ciężkości, jak po wypiciu soków owoco­wych. W przeciwieństwie do wody, dostarcza organizmowi odpowiedniej ilości niezbędnych węglowodanów, elektrolitów i witamin. Dlatego izostar z

jednej strony, skutecznie chroni przed odwodnieniem organizm, a z drugiej, dostarcza energii (węglowodany) do kontynuowania wysiłku fizycznego, przez co zapobiega obniżeniu wydolności fizycznej.

W warunkach domowych można sa­memu sporządzić nap6j izotoniczny 0 3, 4, 5, 6 i 7-procentowej zawartości węglowodanów według receptury. W celu uzyskania dodatkowych wartości smakowych, do tak przygotowanego płynu, mama dodać niewielką ilość soku cytrynowego, poma­rańczowego, malinowego lub innego.

Dla przykładu można podać ze wypi­cie jednego litra 7-proeemowego napoju węglowodanowego dostarcza 70 g wę­glowodanów do odbudowy glikogenu.

Napoje hipertoniczne - (stężenie cząsteczkowe jest wyższe niż stężenie płynów ustrojowych). W praktyce nie zaleca się picia płynów hipertonicznych, ponieważ stężenie rozpuszczonych w nich cząsteczek i osmolarność są wyższe niż we krwi.

Jeżeli podajemy zawodnikowi w czasie wysiłku napój energetyczny o stęże­niu węglowodan6w powyżej 8% (np.: 10% soki owocowe). musimy mieć świa­domość, że taki napój działa paradoksal­nie, zamiast nawadniać odwadnia organizm, a ściślej mówiąc, przyspiesza od­wodnienie.

W wyniku różnic w ciśnieniu osmo­tycznym woda z krwi przenika przez ściany jelita cienkiego do wewnątrz jelita, aby zgodnie z prawem osmozy oba stężenia wyrównały się. Wchłanianie takich napojów przez organizm jest ograniczone, ponie­waż w pierwszej kolejności muszą one być rozcieńczone przez wodę, przenika­jącą z krwi. W wyniku procesu rozcień­czenia napoju następuje więc zagęszcze­nie krwi, co w konsekwencji wpływa na szybkość jej przepływu w naczyniach krwionośnych. Ponadto, zbyt duże stęże­nie węglowodanów w napojach zwalnia tempo opróżniania żołądka i przechodze­nia do jelit, co u niektórych osób może powodować zaburzenia żołądkowo-jeli­towe. Im jest wyższe stężenie węglowo­danów w spożytym napoju hipertonicz­nym, tym wolniej wydostaje się on z żołądka do jelita cienkiego i później zostaje wchłonięty.

Zamiast jak najszybszego zaabsorbowania węglowodanów z napoju hipertonicznego przez krew przepływającą w jelicie cienkim, osiągamy skutek odwrotny, zwalniamy tempo ich wchłania­, a w końcowym efekcie obniżamy zdolność wysiłkową gracza.

A zatem, wraz ze wzrostem stężenia węglowodanów w spożywanych napojach, zwiększa się osmolarność i wartość kaloryczna napojów, co wpływa hamująco na opróżnianie żołądka pomimo, że pokrycie zapotrzebowania energetycznego możliwe jest przez przyjmowanie każdego rodzaju roztworu węglowodanów, to jednak w przypadku dużego ich stężenia zaleca się, aby miały one formę polimeru glukozy lub malto­dekstryny. Podawanie roztworu w takiej formie zmniejsza prawdopodobieństwo spożywania płynu hipertonicznego.

Podsumowując, zbyt duże stężenie węglowodanów w podawanych napojach nie pozwala na osiągnięcie zamierzonego celu. Jeżeli jednak decydujemy się na zastosowanie napoju o stężeniu węglo­wodanów powyżej 8%, to należy wówczas pamiętać, ze wraz ze wzrostem stężenia zmniejszamy objętość spożywa­nego napoju, ponieważ proces ich ab­sorbcji jest coraz wolniejszy.

W zalecanych płynach węglowoda­nowych stosuje się również fruktoz_. Należy jednak podkreślić, że fruktoza nie powinna być podawana w wysokich stężeniach, tj. powyżej 50 g/l, ponieważ w mniejszym stopniu jest wykorzystywana jako źródło energii w porównaniu na przykład z glukozą. Ponadto może spo­wodować skurcze jelit i rozwolnienie, jeżeli spożywana jest w nadmiarze. Takie reakcje organizmu nie występują, gdy fruktoza podawana jest łącznie z glukozą.

Napoje hipotoniczne - (stężenie czą­steczkowe jest niższe niż w płynach ustrojowych). W płynie tym stężenie rozpuszczonych cząsteczek i osmolarność są znacznie niższe niż we krwi. Przy niskich stężeniach węglowo­danów, poniżej 2%. tempo opróżniania żołądka, przechodzenia do jelita cien­kiego i ich wchłanianie nie różni się od tempa opróżniania żołądka z czystej wody. Spożywanie płynów hipotonicz­nych ogranicza wyraźnie dostępność węglowodanów dla organizmu stąd tez rzadko stosuje się go w praktyce sporto­wej. Woda jest płynem hipotonicznym w stosunku do płynów ustrojowych. czyli jej stężenie cząsteczkowe - gęstość jest mniejsza niż płynów w ustroju. Dzięki temu, że woda jest "rzadsza" od krwi szybko do niej przenika i likwiduje od­wodnienie, jednak nie dostarcza organi­zmowi odpowiedniej ilości elektrolitów, witamin i węglowodanów, dlatego nie chroni go przed obniżeniem wydolności fizycznej i bolesnymi skurczami mięśni szkieletowych.

6. Kiedy? Czyli - podawanie płynów przed, w czasie i po wysiłku fizycznym

Przedstawione reakcje fizjologiczne jednoznacznie wskazują jak istotny wpływ na zdolność wysiłkową gracza podczas meczu i treningu mają węglowo­danowe zasoby energii i płyny ustrojowe. Aby nie dopuścić do przegrzania organi­zmu i zapobiec zbyt dużemu obniżeniu się tolerancji wysiłkowej i sprawności psychofizycznej oraz szybkości działania gracza, deficyt płynów musi być bez­względnie uzupełniony poprzez częste podawanie napoi charakterze izotonicznym, zarówno przed, w czasie jak i po zakończeniu meczu i treningu.

Podawanie płynów przed meczem i treningiem. Nawadnianie organizmu należy rozpocząć już w przeddzień me­czu, np.: wieczorem można podać jeden litr soku owocowego (najczęściej jest to płyn hipertoniczny o 10-12% zawartości węglowodanów), który dostarcza równo­cześnie dodatkową ilość cukru. Należy jeszcze raz wyraźnie podkreślić, że nie można podawać soków owocowych o takim stężeniu węglowodanów przed meczem - patrz: napoje hipertoniczne. Zmagazynowanie w mięśniach dodatko­wej ilości glikogenu powoduje zwiększe­nie ilości wody w organizmie, ponieważ jak już wcześniej zaznaczono - glikogen wiąże wodę. Zwiększenie glikogenu mięśniowego o 200 gram, poprzez stoso­wanie diety bogato węglowodanowej, powoduje zwiększenie płynów w organi­zmie o ponad pół litra. O taką wielkość może być ograniczony ubytek wody podczas meczu.

Jeżeli do rozpoczęcia treningu tub zawodów pozostało 20-30 minut, po­winno podawać się węglowodany w for­mie płynu z domieszką sodu, potasu i magnezu w ilości od 250 do 500 milili­trów.

Pozwala to, z jednej strony, na groma­dzenie w organizmie odpowiednich re­zerw energetycznych, z drugiej zaś strony, odpowiedniej ilości płynów. Podawanie węglowodan6w w formie płynu nabiera szczególnego znaczenia wówczas, gdy zawodnicy rozgrywają mecz w warunkach wysokiej temperaturze otoczenia przy dużej wilgotności powietrza, ponieważ płyn ten chroni ustrój przed przegrzaniem.

Zapotrzebowanie na płyn zależy od:

- intensywności i czasu trwania wy­siłku,

- termicznych warunków otoczenia,

- indywidualnych cech fizjologicznych i biochemicznych.

Przy podawaniu napojów należy uwzględnić indywidualne różnice w tole­rancji napojów i tempie opróżniania żołądka z płynów podczas wysiłku fizycz­nego. Na przykład niektórym zawodni­kom duża ilość płynu w żołądku nie prze­szkadza. Natomiast u innych juz nie­wielka jego ilość wywołuje zaburzenia żołądkowo-jelitowe. Dlatego na treningu zawodnicy powinni pić różne napoje, w różnej ilości i obserwować reakcję orga­nizmu po ich spożyciu. Dopiero po jego wybraniu można go zastosować w wa­runkach walki sportowej.

Podawanie płynów w czasie gry i treningu. W czasie gry powinno się po­dawać napoje w miarę możliwości co 15-­20 minut w ilości od 150-300 mililitrów. Pozwala to na wypicie około 1-2 litrów płynu, co wystarcza na uzupełnienie wody utraconej przez pocenie się i po­krycie zapotrzebowania na węglowodany od 60 do 120 gramów. Na taką częstotliwość podawania płynów mają wpływ: postępująca utrata płynów ustrojowych i zmiany stężenia glukozy podczas pierw­szej i drugiej potowy meczu (patrz: glu­koza we krwi). Na początku przerwy piłkarz powinien wypić dowolną ilość płynu.

Wypicie podczas meczu 1 litra 6-8 ­procentowego napoju węglowodanowego oznacza dostarczenie organizmowi 60-80 gramów CHO. Gwarantuje takle dostar­czenie maksymalnej ilości wody do jelit.

Podawanie płynów po meczu i tre­ningu. Po rozegranym meczu należy możliwie szybko uzupełnić nie tylko zasoby węglowodanów ale również utracone płyny ustrojowe i elektrolity w ilo­ści od 250 do 500 mm.

Z badań wynika, że w przeciągu czterech pierwszych godzin po meczu zaledwie potowa wody zostaje uzupełniona. Pełną równowagę płynów ustrojowych osiągają piłkarze dopiero po upływie dziesięciu godzin od zakończe­nia meczu.

Dane te wskazują, że nie wystarczy tylko zwiększyć przyjmowanie płynów tuż po rozegranym meczu, lecz należy to kontynuować jeszcze przez kilka godzin po zawodach. W świetle przedstawionych faktów trudno zrozumieć często wygła­szany pogląd, że gracz powinien uzupeł­nić płyny tylko podczas meczu i to w niewielkich ilościach. Z fizjologicznego punktu widzenia taki pogląd jest szko­dliwy dla zdrowia zawodnika.

Pragnienie picia. W celu utrzymania równowagi płynów w organizmie należy wypijać więcej płynów niż potrzeba do ugaszenia pragnienia. Organizm tylko częściowo reguluje równowagę wodną poprzez uczucie pragnienia, ponieważ pragnienie zostaje ugaszone wcześniej, jeszcze przed wypiciem odpowiedniej ilości płynu. Przy piciu do woli spożycie płynu wynosiło tylko 70% wielkości poniesionych strat. Dla­tego przechytrzenie mechanizmu pra­gnienia w warunkach walki sportowej jest jednym z istotnych problemów ży­wienia piłkarzy. W przypadku kiedy gracz przeżywa w czasie meczu wysokie napięcie psychiczne, uczucie pragnienia picia może się w ogóle nie pojawić lub zostać całkowicie pominięte.

W czasie meczu lub przerwy niektó­rzy gracze nie piją żadnych płynów, po­nieważ nie czują pragnienia, tym bar­dziej, że organizm może tolerować dużą utratę wody. Jest to bardzo nieodpowiedzialne podejście do tego zagadnienia, gdyż juz niewielkie odwodnienie obniża wydolność fizyczną.

Odwodnienie często jest niezauwa­żalne przez gracza, ponieważ nie od­czuwa on jeszcze potrzeby uzupełniania płynów. Pragnienie pojawia się dopiero wtedy, kiedy stopień odwodnienia jest już duży.

Wtedy najczęściej jest już za późno, ponieważ negatywne skutki odwodnienia dawno już działają. Dlatego zawodnicy powinni sami zadbać o dostarczenie od­powiedniej ilości wody do ich organi­zmów przed, w czasie i po treningu oraz meczu. Praktyka wskazuje, ze nawet minimalne obniżenie możliwości moto­rycznych i szybkości działania jednego z graczy może w znacznym stopniu wpły­nąć na efektywność gry całej drużyny. Systematyczne uzupełnianie płynów ustrojowych jest jednym ze skutecznych środków opóźniania rozwoju zmęczenia. Ponadto zdolność do przyjmowania pły­nów w trakcie wysiłku może zostać po­prawiona wskutek wykształcenia nawyku regularnego picia płynu w czasie tre­ningu.

Jeżeli piłkarz nie nauczył się przyj­mować płynów w warunkach walki sportowej, jak i odczuwać pragnienia, to wówczas utrata płynów ustrojowych w wyniku pocenia się prowadzi nieuchron­nie do rozwoju zmęczenia i obniżenia zdolności wysiłkowych. Zmiany te jed­noznacznie wskazują, ze nawet niewiel­kie obniżenie zdolności motorycznych i szybkości działania jednego z graczy może w znacznym stopniu wpłynąć na efektywność gry całej drużyny. Na za­kończenie trzeba podkreślić, że uczucie pragnienia wcale nie chroni organizm przed odwodnieniem.

Skład płynu izotonicznego. W czasie intensywnych wysilk6w treningowych i meczu powinno się stosować napoje o charakterze izotonicznym (patrz: napoje izotoniczne), w skład których wchodzi glukoza i maltodekstryny lob sacharoza (60gr) z domieszką sodu (0,41 gr), po­tasu (0,17 gr) i magnezu (0,07gr). Skład ten pozwala na bardzo łatwą i szybką absorpcje spożytego płynu w przewodzie pokarmowym.

Napój o wymienionym składzie uzupełnia nie tylko szybko wyczerpujące się węglowodanowe źródła energii, ale także wyrównuje płyny i elektrolity utra­cone w skutek pocenia się, co zapobiega rozwojowi hipertermii. Jednak optymalny skład roztworów może się różnic od ro­dzaju i czasu trwania wysiłku oraz wa­runków klimatycznych.

Jeżeli wysiłek fizyczny wykonywany jest w wyso­kiej temperaturze otoczenia, np.: 30 stopni C, to wówczas najważniejszym zadaniem jest nawodnienie organizmu. W tym przy­padku stężenie węglowodanów w spoży­wanym napoju może być poniżej 60 gr, lecz nie mniejsze niż 30 gr. Wczesną. wiosną i późną jesienią treningom i meczom towarzyszy chłód i zimno. Wykonywanie wysiłku w takich warunkach nie wywołuje dużego wydzielania potu i odwodnienia organi­zmu. Dlatego zwiększenie dostępności węglowodanów może być czynnikiem najistotniejszym w utrzymaniu na względnie wysokim poziomie zdolności wysiłkowych. W niskiej temperaturze zapotrzebowanie na wodę jest mniejsze i dlatego w takich warunkach można sto­sować napoje o wyższym stężeniu węglowodanów. Może to być stężenie na poziomie 10%, a nawet 10-15%. Jest to typowy przykład napoju hiperto­nicznego, którego nie można stosować podczas meczu rozgrywanego w wyso­kiej temperaturze (patrz: napoje hiperto­niczne).

7. Bibliografia

1. Jan Chmura: Szybkość w piłce nożnej, AWF Katowice, 2001.

2. Jan Górski: Fizjologiczne podstawy wysiłku fizycznego, PZWL Warszawa, 2002.

3. Artur Jaskólski: Podstawy fizjologii wysiłku fizycznego, AWF Wrocław, 2002.

2

---