PRAWO PRACY(1), Wojskowa Akademia Techniczna - Zarządzanie i Marketing, Licencjat, III Rok, Semestr 5, Prawo Pracy


PRAWO PRACY

  1. Pojęcie pracy

Praca - w znaczeniu prawa pracy - to działalność człowieka podejmowana w celach zarobkowych, którą świadczy(wykonuje) pracownik, czyli osoba pozostająca w stosunku racy, na rzecz pracodawcy.

Praca charakteryzuję się tym, że:

  1. Pojęcie prawa pracy

W obowiązujących w Polsce przepisach prawa pracy nie ma definicji „prawa pracy”. Art. 1 Kodeksu pracy mówi, że: „Kodeks pracy określa prawa i obowiązki pracowników i pracodawców”. Stwierdzenie to, choć określa zakres podmiotowy i przedmiotowy prawa pracy, to nie określa jednak, co to tak naprawdę jest prawo pracy.

Dopiero po uwzględnieniu wszystkich przepisów, ustaw i dokumentów traktujących o prawie pracy uzyskać możemy jego definicję. I tak prawo pracy jest to zespół przepisów prawa, stanowiących wyodrębnioną i skodyfikowaną dziedzinę prawa, regulujących stosunek pracy(np. jego powstanie, istnienie, rozwiązanie czy wygaśniecie) oraz liczne kwestie związane z istnieniem tego stosunku(m.in. prawa i obowiązki pracodawcy i pracownika).

Zakres przedmiotowy prawa pracy wyznaczają przepisy dotyczące treści stosunku pracy, a także: wynagrodzenia za pracę i innych świadczeń związanych albo wynikających z faktu istnienia stosunku pracy, praw i obowiązków zarówno pracownika, jak i pracodawcy, czasu pracy, urlopów pracowniczych, ochrony prawnej pracy kobiet i młodocianych, bezpieczeństwa i higieny pracy, układów zbiorowych pracy, reguł prowadzenia sporów występujących między pracownikami a pracodawcami.

  1. Źródła prawa pracy

Źródła prawa dzieli się na źródła prawa pracy powszechnie obowiązującego oraz autonomiczne źródła prawa pracy.

Podstawowe kwestie dotyczące pracy, a tym samym prawa pracy określono w Konstytucji Rzeczpospolitej Polskiej z 2 kwietnia 1997 roku w rozdziale I zatytułowanym „Rzeczpospolita” w artykule 24 oraz w podrozdziale „Wolności i prawa ekonomiczne, socjalne i kulturalne” w artykułach od 65 do 67 włącznie, wprowadzające m.in. konstytucyjną zasadę ochrony pracy, zasadę wolności wyboru i wykonywania zawodu oraz wyboru miejsca pracy, regułę, w myśl której minimalną wysokość wynagrodzenia za pracę lub sposób ustalania tej wysokości określa ustawa, a ponadto prawo do bezpiecznych i higienicznych warunków pracy

Aktualnie podstawowym aktem prawnym dotyczącym wyłącznie prawa pracy jest ustawa z dnia 26 czerwca 1974 r. zwana Kodeksem pracy, która obowiązuje od 1 stycznie 1975 roku. Kodeks pracy był wielokrotnie nowelizowany. Dodatkowo, niezależnie od Kodeksu pracy obowiązują ustawy szczególne - jest ich ok. 70 - które bezpośrednie regulują zagadnienia prawa pracy albo też uregulowania w nich zawarte mają pośredni związek z prawem pracy.

Do innych źródeł powszechnie obowiązującego prawa pracy zaliczyć należy również ratyfikowane umowy międzynarodowe w postaci: konwencji Międzynarodowej Organizacji Pracy(np. Konstytucja Międzynarodowej Organizacji Pracy, konwencji o odpoczynku tygodniowym w zakładach przemysłowych, konwencji w sprawie odszkodowania za choroby zawodowe), umowy międzynarodowe wielostronne lub dwustronne.

Ponadto źródłem prawa pracy są liczne akty prawne wykonawcze do Kodeksu pracy i ustaw szczególnych w formie rozporządzeń - obecnie jest ok. 100 tego typu aktów prawnych.

Autonomiczne źródła prawa pracy stanowią: układy zbiorowe pracy(zakładowe i ponadzakładowe) oraz inne - oparte na ustawie - porozumienia zbiorowe, regulaminy pracy, regulaminy wynagrodzeń oraz statuty określające prawa i obowiązki stron stosunku pracy.

Wszystkie dokumenty dotyczące prawa pracy reguluje z art. 9 ust. 1 Kodeksu.

  1. Zasady prawa pracy w Konstytucji RP i w Kodeksie pracy

  1. Konstytucyjna zasada ochrony pracy - jest ona określona w rozdziale I Konstytucji RP nazwanym „Rzeczpospolita” dotyczącym zasad ustroju politycznego i gospodarczego państwa. Zgodnie z treścią art. 24 Konstytucji RP praca znajduje się pod ochroną Rzeczpospolitej Polskiej i w związku z tym państwo sprawuje nadzór nad warunkami wykonywania pracy.

  2. Konstytucyjna zasada wolności wyboru i wykonywania zawodu oraz wyboru miejsca pracy. Artykuł 65 ust. 1 Konstytucji RP stanowi, że każdemu zapewnia się wolność wyboru i wykonywania zawodu oraz wyboru miejsca pracy, a wszelkie wyjątki od tej zasady muszą być określone ustawą. Konstytucja nie nakłada obowiązku pracy, ale także nie gwarantuje prawa do pracy. Mówi o tym również art. 10 ust. 1 Kodeksu pracy.

  3. Konstytucyjna zasada bezpiecznej i higienicznej pracy - art. 66 ust. 1 Konstytucji RP mówi o obowiązywaniu w prawie pracy zasady BHP i to wyrażonej w formie zapisu konstytucyjnego. Mówi o tym również art. 15 Kodeksu pracy.

  4. Zasada wolności pracy - opisana w art. 11 Kodeksu pracy mówi o tym, iż nawiązanie stosunku pracy bez względu na jego podstawę prawną wymaga zgodnego oświadczenia woli pracodawcy i pracownika.

  5. Zasada ochrony dóbr osobistych pracownika - art. 11 Kodeksu pracy nakazuje pracodawcy takie postępowanie wobec pracownika, która zapewni szanowanie godności pracownika oraz powstrzymanie się od jakichkolwiek działań naruszających dobra osobiste pracownika.

  6. Zasada równego traktowania pracowników - art. 11 Kodeksu pracy mówi o tym, iż pracodawca zobowiązany jest do jednakowego traktowania wszystkich pracowników wypełniających takie same obowiązki i mających takie same kwalifikacje oraz do równego traktowania mężczyzn i kobiet w zakresie wykonywanej pracy.

  7. Zasada niedyskryminacji pracownika - mówi o tym ratyfikowany przez Polskę dokument uchwalony przez Zgromadzenie Ogólne Narodów Zjednoczonych, ratyfikowana przez Polskę Konstytucja Międzynarodowej Organizacji Pracy, art. 32 ust. 2 Konstytucji RP oraz art. 11 Kodeksu pracy.

  8. Zasada odpłatności za pracę - art. 13 Kodeksu pracy mówi, iż pracownik ma prawo do godziwego wynagrodzenia, które zgodnie z art. 13 i art. 87 kodeksu pracy powinno odpowiadać: rodzajowi wykonywanej pracy, kwalifikacjom wymaganym przy wykonywaniu danej pracy oraz ilości i jakości świadczonej pracy.

  9. Prawo do wypoczynku - art. 66 ust. 2 Konstytucji RP mówi o tym, iż pracownik ma prawo do określonych w ustawie dni wolnych od pracy i corocznych płatnych urlopów. Obowiązek tego prawa potwierdza art. 14 Kodeksu pracy.

  10. Zasada zgodności postanowień umów o pracę z prawem - zasada ta została określona w art. 18 Kodeksu pracy i mówi o tym, iż przepisy prawa pracy zapewniają pracownikom minimalne standardy ich uprawnień i maksimum obowiązków, jakie mogą być nakładane na pracownika.

  11. Zasada dopuszczalności organizowania się pracowników i pracodawców - zarówno pracownicy jak i pracodawcy mają prawo tworzenia własnych organizacji i przystępowania do nich w celu reprezentowania i obrony swoich praw i interesów - art. 18 ust. 1 Kodeksu pracy.

  1. Pracownik i pracodawca

Zgodnie z art. 2 Kodeksu pracy pracownikiem jest osoba zatrudniona przez pracodawcę na podstawie umowy o prace, powołania, wyboru, mianowania lub spółdzielczej umowy o pracę i tym samym zobowiązana do wykonywania pracy na rzecz pracodawcy.

Z reguły pracownikiem może być osoba fizyczna, która ukończyła 18 lat, o czym mówi art. 22 kodeksu pracy. Wyjątkiem może być osoba fizyczna zwana „młodocianym”, a więc osoba, która ukończyła 16 lat, ale nie ukończyła jeszcze 18 lat. Zgodnie z art. 22 ust. 3 kodeksu pracy pracownikiem może być również osoba nieposiadająca pełnej zdolności do czynności prawnej, ale także osoba z ograniczoną zdolnością do czynności prawnych.

Zgodnie z art. 3 kodeksu pracy pracodawcą jest jednostka organizacyjna albo osoba fizyczna zatrudniająca pracowników.

  1. Treść stosunku pracy

Stosunek pracy jest odmianą stosunku prawnego o charakterze zobowiązaniowym, w ramach którego występują dwa podmioty - pracodawca i pracownik.. Podstawą nawiązywania stosunku o prace może być umowa o pracę, ale również powołanie, wybór, mianowanie, spółdzielcza umowa o pracę lub umowa innego rodzaju niż umowa o prace.

Według art. 22 ust. 1 Kodeksu pracy istota stosunku pracy polega na tym, że pracownik zobowiązuje się do wykonywania pracy określonego rodzaju na rzecz pracodawcy i pod jego kierownictwem, natomiast pracodawca zobowiązuje się do zatrudnienia pracownika za wynagrodzeniem.

Treścią stosunku pracy są indywidualne prawa i obowiązki pracownika i pracodawcy, przy czym występuje miedzy nimi ścisła współzależność polegająca na tym, że prawu jednej ze stron odpowiada obowiązek drugiej strony.

Stosunek pracy charakteryzują

  1. Nawiązanie i ustanie stosunku pracy

Stosunek pracy powstaje(zostaje nawiązany) z mocy zgodnego oświadczenia woli stron bądź w następstwie innych zdarzeń, z których ustawa łączy jego powstanie.

Stosunek racy ustaje(przestaje istnieć) w następstwie rozwiązania umowy o pracę albo rozwiązania stosunku pracy powstałego na podstawie równoważnego aktu albo wystąpienia zdarzenia określonego w ustawie, a niebędącego czynnością prawną, z którym prawo pracy łączy wygaśnięcia stosunku pracy.

Rozwiązanie umowy jest następstwem dokonania czynności prawnych dwustronnych(porozumienia stron) lub jednostronnych(oświadczenia woli jednej ze stron powodującego ustanie stosunku pracy)

W myśl art. 63 kodeksu pracy umowa o pracę wygasa tylko w przypadkach określonych w Kodeksie pracy oraz w przepisach szczególnych

  1. Umowa o pracę

8.1 Zawarcie umowy o pracę.

Umowa o pracę jako jedna z form czynności prawnych, jest zgodnym oświadczeniem woli pracownika i pracodawcy. Ma ona charakter zobowiązaniowy i jest umową wzajemną, ponieważ:

8.2 Rodzaje umów o pracę

Kodeks pracy w art. 25 wyszczególnia cztery rodzaje umów pracę

  1. umowa o pracę na okres próbny - może poprzedzać każdą z pozostałych umów o pracę i powodować nawiązanie stosunku pracy na okres do 3 miesięcy - art. 25 ust. 2 kodeksu pracy. Umowa ta może być zawarte, ale nie musi, ma więc charakter fakultatywny

  2. Umowa o prace na czas określony - charakteryzuje się ścisłym określeniem czasu trwania stosunku pracy.

  3. Umowa o prace na czas wykonywania określonej pracy - zawierana w celu świadczenia przez pracownika ściśle określonej pracy

  4. Umowa o prace na czas nieokreślony

8.3 Forma i treść umowy o pracę

Formę i treść umowy o pracę określa art. 29 ust. 1 Kodeksu pracy. Jeśli chodzi o formę umowy o pracę to ma być ona pisemna. Można zaczęć umowę w innej formie jednak przed upływem 7 dni od daty rozpoczęcia pracy przez pracownika pracodawca zobowiązany jest przedstawić formę pisemną umowy o pracę.

Jeśli chodzi o treść umowy o pracę to powinna ona określać rodzaj i warunki umowy, a co najmniej - rodzaj pracy i miejsce jej wykonywania oraz termin rozpoczęcia pracy, a także wynagrodzenie odpowiadające rodzajowi pracy.

8.4 Rozwiązanie umowy o pracę

Art. 30 ust 1 Kodeksu pracy wyróżnia 5 sposobów rozwiązania umowy o pracę:

  1. Na mocy porozumienia stron umowy, a więc w następstwie zgodnego oświadczenia woli obu stron stosunku pracy, przy czym rozwiązanie umowy następuje w terminie ustalonym przez pracownika i pracodawcę

  2. Przez oświadczenie jednej ze stron stosunku pracy z zachowaniem okresu wypowiedzenia, co skutkuje rozwiązaniem umowy o pracę z wypowiedzeniem

Przez wypowiedzenie należy rozumieć czas, jaki musi upłynąć między złożeniem oświadczenia woli o wypowiedzeniu umowy o pracę a rozwiązaniem tej umowy w następstwie złożonego wypowiedzenia

W odniesieniu do umowy o pracę zawartej na okres próbny wypowiedzenie wynosi

a) 3 dni robocze, gdy okres próbny nie przekracza 2 tygodni

b) 1 tydzień, gdy okres próbny jest dłuższy niż 2 tygodnie, ale krótszy niż 3 miesiące

c) 2 tygodnie, gdy okres próbny wynosi 3 miesiące

W odniesieniu do umowy o pracę na czas nieokreślony wypowiedzenie wynosi

a) 2 tygodnie, gdy pracownik był zatrudniony krócej niż 6 miesięcy

b) 1 miesiąc, gdy pracownik był zatrudniony co najmniej 6 miesięcy, ale nie 3 lata

c) 3 miesiące, gdy pracownik był zatrudniony co najmniej 3 lata

Wypowiedzenie umowy o pracę rodzi uprawnienia pracownika do otrzymania zwolnienia na poszukiwanie pracy, które wynosi:

Pracodawca nie może wypowiedzieć umowy o pracę, gdy:

Pracodawca zgodnie z art. 42 kodeksu pracy ma prawo wypowiedzieć warunki pacy i płacy - nie jest to wypowiedzenie umowy o pracę w całości, a jedynie w części dotyczącej warunków pracy i płacy, przy czym pracodawca swoim oświadczeniem jednocześnie potwierdza wolę dalszego utrzymywania istniejącego stosunku pracy, jednakże na zmienionych warunkach.

Każdy pracownik zgodnie z art. 44 kodeksu pracy ma prawo do odwołania się od otrzymanego wypowiedzenia do sądu pracy.

  1. Przez oświadczenie jednej ze stron stosunku pracy bez zachowania okresu wypowiedzenia, co skutkuje rozwiązaniem umowy o pracę bez wypowiedzenia

Kodeks o pracy wyróżnia trzy rodzaje rozwiązania umowy o pracę bez wypowiedzenia: