JONOFOREZA Jonoforezą nazywamy zabieg elektro-leczniczy polegający na wprowadzeniu do tkanek przez skórę lub śluzówki jonów leku za pomocą prądu stałego. Do jonoforezy mogą być użyte tylko związki chemiczne ulegające dysocjacji elektrolitycznej. Dysocjacja elektrolityczna to zachodzący w roztworach wodnych samorzutny proces rozpadu cząstek elektrolitu (kwasów, zasad, soli) na jony obdarzone dodatnim lub ujemnym ładunkiem elektrycznym. Elektrolity ulegają w różnym stopniu dysocjacji elektrolitycznej. Tzw. elektrolity mocne jak kwas solny czy zasada sodowa dysocjują całkowicie, czyli wszystkie ich cząsteczki niezależnie od stężenia ulegają dysocjacji na jony. Natomiast słabe elektrolity np. kwas octowy czy kwas węglowy ulegają dysocjacji w mniejszym stopniu. Tylko część ich cząsteczek dysocjuje na jony podczas gdy reszta pozostaje nie zdysocjonowana. Nasilenie dysocjacji określa stopień dysocjacji elektrolitycznej. Jest to stosunek liczby cząsteczek zdysocjonowanych do całkowitej liczby cząsteczek elektrolitu. Dla elektrolitów mocnych L=1 a w przypadku elektrolitów słabych wartość stopnia dysocjacji zależy od stężenia elektrolitu w roztworze i wzrasta wraz z rozcieńczeniem roztworu. Roztwór elektrolitu nie wskazuje żadnego ładunku elektrycznego ponieważ sumy występujących w nim dodatnich i ujemnych ładunków elektrycznych są równe. W polu elektrycznym jony ulegają przesunięciu zgodnie z prawem Kulomba. Jony obdarzone ładunkiem ujemnym czyli aniony podążają w kierunku bieguna dodatniego, zaś jony obdarzone ładunkiem dodatnim czyli kationy w kierunku bieguna ujemnego czyli katody. Zdolność ta została wykorzystana do jonoforezy. Zgodnie z prawem Kulomba w zależności od znaku ładunku jonu który ma być wprowadzony, elektrodę łączy się z odpowiednim równoimiennym biegunem źródła prądu, aby dany jon był odpychany od elektrody w kierunku skóry. Drugą elektrodę zamykającą obwód wraz z podkładem zwilżonym wodą umieszcza się na skórze w dostatecznie dużej odległości. Używany do jonoforezy roztwór wodny związku chemicznego musi mieć odpowiednie stężenie przy którym w roztworze znajduje się najwięcej jonów. W celu określenia optymalnego do jonoforezy stężenia jonów danego elektrolitu, wykonuje się specjalne badanie konduktometryczne. Istotą tego badania jest określenie zależności między stężeniem danego związku chemicznego w roztworze a jego przewodnictwem elektrycznym. Czyli rozwór o jakim stężeniu ma największe przewodnictwo, jest to stężenie najbardziej odpowiednie do jonoforezy. Badanie konduktometryczne wykonuje się w stałej temperaturze, ponieważ ruchliwość jonów wpływająca na przewodnictwo roztworu, zmienia się w zależności od temperatury. Ważne jest również określenie rodzaju ładunku, którym obdarzony jest jon przewidziany do jonoforezy. Dokonuje się tego badaniem elektrolitycznym za pomocą tzw. elektroforezy bibułowej. W tym celu na pasek bibuły zwilżonej roztworem chlorku sodu, nanosi się kroplę badanego roztworu a następnie łączy bibułę z biegunami prądu stałego. W przypadku obecności jonów w roztworze zostają one siłami pola elektrostatycznego przemieszczane w kierunku różnoimiennych biegunów. Przemieszczanie badanego jonu określa się dzięki reakcji barwnych powodujących zmianę barwy bibuły na skutek reakcji zachodzącej między badanym jonem a odpowiednio dobranym odczynnikiem. Wykazano że tkanki mają ograniczone możliwości gromadzenia jonów wprowadzonych do nich za pomocą jonoforezy. Właściwość tą określamy jako pojemność jonową tkanek, czyli zdolność do przyjęcia określonej ilości jonów bez wzglądu na czas trwania jonoforezy i wartość natężenia prądu. Zwiększenie czasu jonoforezy oraz wartości stężenia prądu jest w naturalny sposób ograniczony tolerowaniem prądu galwanicznego przez skórę. Stosowanie dużych natężeń prądu lub mniejszych natężeń w długim czasie, wyzwala ból i może być przyczyną wystąpienia uszkodzenia elektrolitycznego skóry. Istotnym czynnikiem wnikania jonów do skóry jest ich ruchliwość w polu elektrycznym. Wszystkie jony wykazujące dużą ruchliwość stanowią konkurencję dla jonów które pragnie się wprowadzić do skóry. Jony te nazywa się konkurencyjnymi. Mogą to być jony OH−, H+, oraz inne jony znajdujące się w podkładzie czy też na powierzchni skóry. Jony których obecność jest niepożądana nazywa się jonami pasożytniczymi. Występują one głównie na skutek zanieczyszczeń skóry. Jony wprowadzone do skóry drogą jonoforezy gromadzą się w niej na granicy naskórka i skóry właściwej, w pobliżu powierzchownej sieci naczyń krwionośnych, skąd zostają odprowadzone z prądem krwi w głąb ustroju. Stwierdzono lepsze wchłanianie |
kationów niż anionów oraz to że jony wnikają do skóry drogą wykazującą najmniejszy opór dla prądu elektrycznego. Tzn. ujścia i przewody wyprowadzające gruczołów łojowych. ZALETY LECZNICZE JONOFOREZY 1.Aktywne składniki leków najpierw docierają do miejscowych komórek a dopiero potem do wątroby gdzie głównie ma miejsc ich metabolizowanie. 2.Na leki nie wpływa szeroki zakres pH występujący w przewodzie pokarmowym. 3.Miejscowo można stosować niewielkie dawki leków co sprawia ze działają one tylko na ograniczone tkanki, trudno jest przedawkować lek. 4.Miejscowa koncentracja danego leku jest większa niż przy wprowadzeniu tego środka innymi sposobami. ROZTWORY LEKÓW UZYWANE DO JONOFOREZY Roztwory leków stosowane do zabiegów są zazwyczaj bezbarwne. Na każdej butelce musi być kartka z nazwa leku i jego stężenie. Dodatkowo zapisujemy nazwisko pacjenta. Do jonoforezy stosujemy leki o małym stężeniu. Najczęściej 1 lub 2 %. Lepszy jest wtedy stopień dysocjacji leków i lepsze jego wchłanianie. Aby ułatwić przenikanie leku do skóry można przed zabiegiem jonoforezy ogrzać skórę soluxem. Ogrzewa się także podkłady mocząc je w ciepłej wodzie. Nie wolno ogrzewać roztworów histaminy, acetylocholiny i antybiotyków. Leki mogą być w stężeniu odpowiednim do zabiegu lub w stężeniu silniejszym i wówczas należy je rozcieńczyć wodą destylowaną lub solą fizjologiczną. Leki przechowujemy w chłodnym miejscu i w ciemnych butelkach. ZESTAWIENIE LEKÓW I BIEGUNÓW WPROWADZAJĄCYCH JONY Jodek potasu (KJ)-J—katoda- rozmiękczający wpływ na blizny Chlorek wapnia (CaCl2)-Ca2+-anoda-diałanie: odczulające, przeciwzapalne, uszczelnianie naczyń Siarczan sodu (ZnSO4)-Zn2+- anoda- działanie: leczenie owrzodzeń troficznych Lignokaina, xylocaina, bupivicaina - anoda- działanie przeciwbólowe. Adrenalina - anoda - zwęża naczynia krwionośne, powoduje skurcz mięśni gładkich. Penicylina - katoda - działanie bakteriostatyczne Streptomycyna, neomycyna - anoda - działanie bakteriostayczne. Hydrokortyzon, salu-dacortin, - katoda - działanie przeciwzapalne. Butapirazol - anoda - działanie przeciwzapalne Pridazol - anoda - rozszerzenie naczyń krwionośnych. Roztwór wodorotlenku sodowego NaOH - OH—katoda - działanie przeciwzapalne i gojenie owrzodzeń troficznych. Witamina B1 - anoda Witamina C - katoda Witamina Pp - katoda Kwas octowy - katoda - rozpuszczanie złogów wapnia w zapaleniu kostniejącym mięśni lub w zapaleniach okołostawowych. Borowina - katoda Oprócz wodnych roztworów leków można stosować leki w hydrofilnych żelach np. olfen, fastum, naproxen, profanit, - katoda WŁAŚCIWOŚCI LECZNICZE JONÓW. JONY METALI Właściwości antyseptyczne i bakteriobójcze jonów metali polegają na ścinaniu białka tkanek. Stopień odczynu zależy od natężenia prądu, czasu przepływu i stężenia użytego roztworu. Jony miedzi stosowane są w leczeniu grzybicy. JONY WAPNIA Mają działanie resorbcyjne, przeciwzapalne, odczulające, przeciwkrwotoczne (uszczelniają naczynia włosowate), przyspieszają procesy regeneracji tkanki nerwowej. Zastosowanie: nerwobóle, obrzęki troficzne, po wylewach krwawych do mięśni, w odczuleniach, w stanach zapalnych gałki ocznej, krtani, obwodowych zaburzeniach naczynioruchowych i w utrudnionym zroście kości. JONY SALICYLU Zmniejsza odczyny zapalne i bóle w chorobach reumatycznych. JON JODU Wywiera działanie zmiękczające na tkankę łączną, uzyskuje się zmiękczenie blizn, bliznowców, zrostów i zgrubień łącznotkankowych, w przypadku jonów jodu możemy wydłużyć czas zabiegu do 3omin, gdyż jony te bardzo powoli się wchłaniają. JONY HISTAMINY I ACETYLOHOLINY Należą do związków szybko wnikających przez skórę, wywołują stan znacznego rozszerzenia naczyń krwionośnych, zarówno włosowatych jak i większych, położonych głębiej. Po jonoforezie z użyciem tych leków może wystąpić odczyn ogólny czasem nawet bardzo silny, powinno się wykonywać w obecności lekarza. Czas zabiegu od 3 do 5 minut. JONY ANTYBIOTYKÓW Powodują wzrost odporności miejscowej na zakażenia, stosujemy w bakteryjnych stanach zapalnych skóry i tkanek miękkich. Konieczna próba uczuleniowa. JONY HYDROCORTYZONU I SALU-DACORTIN Mają działanie przeciwzapalne , stosowane w stanach zapalnych skóry, tkanek miękkich, drobnych stawów, torebek ścięgnistych, w stanach zapalnych gałki ocznej.
|
METODYKA ZABIEGU JONOFOREZY 1.Przed zabiegiem należy dokładnie oczyścić i odtłuścić skórę alkoholem, szczególnie w przypadku stosowania maści lub innych leków. 2.Na skórze układa się tzw. podkład lekowy, cienki, nasycony lekiem użytym do jonoforezy, na niego kładzie się podkład pośredni zwilżony ciepłą wodą. 3.Elektrody wraz z podkładami przykrywa się ceratą lub folią a następnie mocuje się na skórze. 4.Elektrody powinny być z folii cynowej, ponieważ inne metale mogą ulec wprowadzeniu do skóry w czasie zabiegu lub wchodzić w reakcję z jonami znajdującymi się w roztworze. 5.Należy bezwzględnie dbać o świeżość roztworów, leki ampułkowe przyrządzamy bezpośrednio przed zabiegiem. 6.Przed zwilżeniem podkładu obowiązuje dokładne sprawdzenie rodzaju leku oraz jego stężenie. Podkłady nasycone lekiem używamy jednorazowo, podkłady pośrednie mogą być używane wielokrotnie, a po każdym zabiegu należy dokładnie wypłukać i wysuszyć. Podkłady pośrednie używamy stale do tych samych leków. DAWKOWANIE NATĘŻENIA. Do jonoforezy stosuje się słabe dawki natężenia prądu czyli od 0.01 do 0.1mA/cm2. w przypadku okolicy wrażliwej jak np. oko nie przekracza się ogólnej dawki 2 mA, a w okolicy głowy i szyi ogólna dawka od 3 do 6mA. Czas jonoforezy od 10 d0 30min, najczęściej 15-20min. JONOFOREZA UCHA Małym gazikiem nasączonym lekiem zatykamy ucho. Drugi gazik nasączony lekiem układamy na małżowinie usznej, na nim układamy podkład i elektrodę pośrednią. Elektrodę bierną układamy na karku po stronie przeciwnej. Natężenie od 1 do 3mA. JONOFOREZA OKA Podkład lekowy układamy na zamkniętej powiece, na nim podkład pośredni i małą owalną elektrodę oczną. Elektrodę bierną układamy na karku po stronie przeciwnej. Natężenie od 1 do 2mA. JONOFOREZA TRANSCEREBRALNA (ŚRÓDMÓZGOWIA) Polega na wprowadzeniu jonów wapnia lub jodu przez gałki oczne. Zabieg ma celu wywołanie przekrwienia czynnego w półkuli mózgowej oraz poprawę krążenia w kończynach porażonych. Zabieg ten zwiększa ciśnienie tętnicze w obrębie ucha środkowego i w naczyniach siatkówki. Wykonanie Na zamknięte powieki układa się podkłady lekowe nasycone 1% roztworem jodku potasu lub chlorku wapnia. Następnie układamy podkłady pośrednie i małe owalne elektrody oczne podłączone do odpowiedniego bieguna. Elektroda bierna umieszczona jest na potylicy. Jonoforeza ta stosowana jest w leczeniu porażeń połowiczych, po wylewach do mózgu i po zatokach mózgowych. JONOFOREZA HISTAMINOWA Zabieg powinien być przeprowadzony pod nadzorem lekarza. Histamina może wywołać odczyn ogólny. Mogą wystąpić bóle głowy, wymioty, spadek ciśnienia krwi, zaburzenia akcji serca. Histamina powoduje silne rozszerzenie naczyń krwionośnych zarówno tętniczych jak i włosowatych. Jony histaminy utrzymują się w tkance podskórnej do 48godzin. Czas zabiegu jest krótki od 3 do 5 minut. |