16 - XI - 2011r.
Historia prawa i ustroju w Polsce (Godek)
Komisje rządowe - inaczej nazywane komisjami wielkimi.
Komisja Policji - na jej czele stoi jeden z marszałków (nie ma łączenia miejsca w komisji i straży praw), kilkunastu komisarzy (senatorowie, przedstawiciele miast, szlachty). Przepisy o komisjach wyraźnie wyrażały czego komisja nie może czynić - komisji zabroniono naruszać prawa wolności i własności obywateli, nie mogła ingerować w sprawy miast i wsi prywatnych. Mogła (a nawet musiała) ona natomiast dbać o spokój i bezpieczeństwo całego kraju, zwalcza przestępstwo kryminalne, prostytucję i żebractwo, dba o przybyszów, którzy chcą się osiedlić na terenie RP, pilnuje wolności pisma, druku, ustanawia jednolite miary i wagi, prowadzi ewidencję ludności, zarządza drogami, przede wszystkim jednak sprawowała nadzór nad miastami królewskimi.
Komisja miała swoich oficjalistów w poszczególnych prowincjach.
Komisja Skarbu - podskarbi (ten, który nie zasiada w straży praw), 16 komisarzy; przewodniczyli jej podskarbowie Koronny i Litewski (na zmianę). Komisja nie mogła ustanawiać ceł granicznych, tamować dochodów z handlu, stanowić prawa, wstrzymywać płac, udzielać pożyczek. Komisja sprawowała przede wszystkim zarząd nad skarbem RP, miała dbać o rozwój ekonomiki publicznej, dokonywać wydatków publicznej, powołuje poborców podatkowych, itp.
Komisja Wojska - powołana przez ustawę z XII 1788r.; na jej czele stał jeden z hetmanów, w jej składzie jest też 14 komisarzy. Komisja nie mogła podwyższać etatu wojska, nie mogła mianować oficerów, wydawać rozkazów osobom cywilnych. Sprawuje natomiast najwyższe dowództwo nad wojskami cywilnymi, dba o fundusze na armię, o płace żołnierzy, ich wyszkolenie, ekwipunek, aprowizację, uzbrojenie, wszystkie kwestie dot. obronności państwa, powierzono jej także czuwanie nad bezpieczeństwem sejmu i sądów.
Komisja Edukacji
Organy administracji lokalnej - komisje porządkowe (?).
Komisarze byli wybierani przez sejm, komisje wielkie od początku lat 90' pracowały na podstawie nowych ustaw. Ustawy o Komisji Policji, Skarbu, Wojska.
ORGANY ADMINISTRACJI LOKALNEJ
Członkowie adm. lokalnej byli wybierani spośród szlachty osiadłej na sejmikach. Komisarze nie byli opłacani, ale uprzednie zasiadanie w komisji było „prawem” wyboru do Sejmu, Trybunału czy do Komisji Rządowej.
Komisje Porządkowe Cywilno -Wojskowe sprawowały administrację lokalną na swoim terenie, jednocześnie polegając komisjom rządowym i Królowi w Straży.
Komisje te przejęły funkcje administracyjne starosty. Przeprowadzały one pobór do wojska, pobór podatków, dbały o stan dróg, górnictwo, szkoły elementarne, nadzór i zakładanie zakładów opiekuńczych (szeroka problematyka :D ).
Komisje Wielkie oraz Komisje Porządkowe Cywilno-wojskowe miały kompetencje sądowe. Nie potrafiono wtedy rozdzielić funkcji administracyjnych od sądowych.
Art. 8 Konstytucji 3 Maja - o władzy sądowniczej; Mówi on, że władza sądownicza nie może być wykonywana przez króla, ani władzę ustawodawczą. Jest ona wykonywana przez osobne magistratury, osobno wybierane. Mówi o sądach pierwszej instancji dla każdego Województwa, Ziemi i Powiatu, są to sądy właściwe dla wszystkich właścicieli ziemskich. Mówi o Trybunałach Głównych - mają być osobne dla każdej prowincji, są to sądy właściwe dla szlachty i wszystkich właścicieli ziemskich. Sądy miejskie, sądy referendarskie, sądy zadworne (takimi są sąd asesorski i relacyjny) - mają one dalej trwać, Konstytucja je podtrzymuje.
Sąd Sejmowy - jako sąd najwyższy.
Konstytucja nakazuje podjęcie prac kodyfikacyjnych - nad kodeksem kryminalnym i spraw cywilnych.
Art. 9 i 10- o Regencji; jest dopełnieniem władzy wykonawczej; dopuszczano tylko gdy król był małoletni, gdy król dostałby trwałego pomieszania zmysłów (i musiałby to potwierdzić Sejm), niewola króla również była podstawą do wprowadzenia regencji; miała ją sprawować Straż Praw z Królową
Art. 10 - o Edukacji Dzieci Królewskich - są to pierwsze dzieci narodu, w procesie wychowania ma być uwzględniona miłość do religii, cnoty, wolności, konstytucji.
Dozorca Edukacji Dzieci Królewskich miał przedstawiać Sejmowi postępy w nauce.
Art. 11 - o Sile Zbrojnej Narodowej - wszyscy obywatele są obrońcami wolności narodowych. Wojsko jest winne narodowi strzeżenia granic, a naród jest winny wojsku szacunek.
18 maja 1792r - ambasador Rosyjski Bułhakow wręczył notę o wypowiedzeniu wojny, rozpoczęła się wojna z Rosją o obronę konstytucji. Konstytucja funkcjonowała więc około roku. Niektórzy sądzą, że Straż Praw w ciągu tych 13 miesięcy działała świetnie, inni twierdzą, że jej działanie było marginalne. Miasta były pozytywnym skutkiem konstytucji - wybrały przedstawicieli miast na sejm, itp. zasiedli oni w komisjach, itd.
Negatywnie ocenia się funkcjonowanie Sądu Sejmowego - wykazał wielką opieszałość.
W lutym 1792r. gdy zebrały się sejmiki szlacheckie w całym kraju, opowiedziały się (w przytłaczającej większości) za konstytucją.
Wojna trwała krótko, przystąpienie Króla do Targowicy ją niejako zakończyło. Ludwik Wirtemberski - jawny zdrajca, dowodził Polskimi wojskami na wschodzie i informował Rosjan o ich rozłożeniu.
Sejm w Grodnie - 1793r. - apogeum „zbydlęcenia”, Grodno było zamknięte, Sejm obradował pod presją „fizyczną” w zamku - posłów nie wypuszczano z sali jeżeli nie załatwili tego co chciał Sievers.
BALE, RAUTY I GRA W KARTY :)
Konfederaci Targowiccy nie mieli żadnych projektów, co do kształtu nowego ustroju. Były pomiędzy nimi również rozbieżności.
Rzewuski był zwolennikiem tego żeby to były luźno połączone prowincje. (??)
Drugi projekt - tak jak kiedyś, do sejmu rewolucyjnego, powrót do ustroju z lat 1775-76.
bracia Kossakowscy, Sievers.
Zmieniono kształt sejmu elekcyjnego
Wrócono do praw kardynalnych 1778r.
Utrzymano pewne przywileje mieszczan
Powrócono do rady nieustającej
Zaproponowano nowy podział administracyjny.
Ustrój zaproponowany przez Sejm Grodzieński nie zaistniał.
1794r. - wybucha powstanie Kościuszkowskie, ustawy Sejmu Grodzieńskiego nie wchodzą w życie. Po stłumieniu insurekcji następuje błyskawiczny rozbiór.
Księstwo Warszawskie
Po upadku RP, wśród Polaków widać kilka bardzo charakterystycznych postaw- jedni uciekali w zacisze domowe od tego wszystkiego, inni starali się „przypodobać” zaborcom, a inni starali się walczyć/upominać o Polskę, wśród tych ostatnich są 2 główne nurty:
- to Francja jest siłą, która może nam pomóc, trzeba się upominać o Polskę z jej pomocą,
- o niepodległość można się upomnieć, w oparciu o jedno z państw rozbiorowych:
koncepcja pro-rosyjska (książę Adam Jerzy Czartoryski)
koncepcja pro-pruska
koncepcja pro-austriacka (najsłabsza)
- trzeba walczyć o niepodległość, ale samemu, bez pomocy innych państw.
Przełom miał miejsce w latach 1806-1807. Wtedy (jesień/zima) Napoleon prowadzi tzw. Wojnę Polską. Napoleon walczy z Prusami wspieranymi przez Rosję, jednak Prusy ulegają i wojska Napoleona wchodzą na tereny dawnej RP. Polacy wspomagają jednostki francuskie, a w Wielkopolsce zaczęto budowanie prowizorycznej Polskiej administracji (np. organizowanie komisji obywatelskich). Napoleon powołał w styczniu 1807r. Komisję Rządzącą (przewodniczący Stanisław Małachowski, organ złożony z 7 osób).
Wszystko jednak zależało od rozstrzygnięcia zbrojnego. Dopiero zwycięstwo Napoleona (pod Frydlandem) w czerwcu 1807r., skłoniło Rosjan do rokowań pokojowych. Toczyły się one w Tylży w lipcu 1807r. - ich efektem były 2 traktaty:
7 lipca 1807r. - Rosyjsko - Francuski
9 lipca 1807r. - Francusko - Pruski
Traktaty Tylżyckie dotyczyły nie tylko sprawy Polskiej, ale także polityki europejskiej.
W sprawie Polskiej - powstanie nad Bałtykiem malutkie państwo - Wolne Miasto Gdańsk (nie przetrwa długo, po upadku Napoleona zostaje włączone do Prus).
Utworzenie z części ziem zaboru Pruskiego (2 i 3) Księstwa Warszawskiego. Było to państwo, które nie miało nawet nazwy Polska (bo jeden z dokumentów Rosyjskich zakazywał używania nazwy Polska, miała ona zostać wymazana).
Ustrój Księstwa Warszawskiego - monarchia konstytucyjna, monarchą będzie bliski współpracownik Napoleona (król Saski, Fryderyk August; ten sam, któremu proponowała tron Konstytucja 3 Maja). Pojawił się problem konstytucji - niektórzy chcieli powrotu do Konstytucji 3 Maja. Stało się zupełnie inaczej. W lipcu 1807r. Napoleon wezwał członków Komisji Rządzącej do Drezna. Napoleon „dyktował” im konstytucję Księstwa Warszawskiego.
22 VII 1807r. - podpisanie Konstytucji przez Napoleona, dopiero później została podpisana przez członków Komisji Rządzącej (quasi-rząd).
Konstytucja pierwotnie była spisana po francusku, byłą opublikowana w paryskim monitorze, dopiero później w Polsce. Tłumaczono ją na Polski, ale w razie wątpliwości odsyłano do francuskiego oryginału. Była to konstytucja typowo „napoleońska”. Podstawową cechą jest ogromna przewaga monarchy nad innymi organami. Bazuje ona na 3 konstytucjach francuskich (z roku 1799, 1802 i 1804). Jest niezwykle zwięzła (89 artykułów w 12 tytułach), dlatego też budziła ciągłe problemy interpretacyjne. Jest to konstytucja w dużej mierze demokratyczna i narodowa. Rezerwowała ona urzędy dla Polaków, mówiła o języku Polskim. Chociaż słowo „Polska” pojawia się w niej tylko raz. Księstwo było reprezentowane przez Saski aparat dyplomatyczny, a do tego było włączone w system Napoleońskiej Europy.
Król Saksonii przebywał głównie w Saksonii, dlatego w warunkach wewnętrznych Księstwo miało szeroką autonomię. Król prowadził 2 kancelarie. Łącznikiem pomiędzy Królem a Księstwem był - Minister Sekretarz Stanu.
Prawem Cywilnym w KW będzie Kodeks Napoleona
Artykuł 4 konstytucji - „znosi się niewola, wszyscy są równi przed obliczem prawa”
Ustrój polityczny:
Pozycja Monarchy - dominująca. Art. 6 - głosi, że rząd jest w osobie Króla. Do Króla należy ogół funkcji państwowych z wyjątkiem sądownictwa i ustawodawstwa sejmowego. Do Króla należy pełnia władzy wykonawczej. Powoływanie następcy - Vice Król (nigdy go nie powołano). Jeżeli nie powoła się Vice Króla, należy powołać Prezesa Rady Ministrów - był nim Stanisław Małachowski.
Pełna (wyłączna) inicjatywa ustawodawcza - ma ją tylko Król i nikt więcej, nawet Sejm.
Król ma prawo do przełamania veta Senatu. Nominuje urzędników (większość też odwołuje; ale, np. sędziowie są nieodwołalni - jest to jeden z gwarantów ich niezawisłości, senatorowie również są dożywotnio). Prawo dopełniania Konstytucji - Fryderyk August nie chciał z tego korzystać, bo uważał, że do twórcy konstytucji należy jej poprawianie. Dekrety dopełniające konstytucję miały moc konstytucji. Dekretami Król regulował te sfery, które nie należały do ustawodawstwa sejmowego - miały one moc ustawy. Występowały także Dekrety Królewskie do innych Dekretów Królewskich.
Król miał kompetencje do zwoływania zgromadzeń wyborczych (Sejmiki Szlacheckie - wybierają posłów, Zgromadzenia Gminne - wybierają deputowanych). Zwołuje Sejm główny, raz na 2 lata, na 15 dniową sesję. Król miał dowództwo wojskowe. Armia miała liczyć (według Konstytucji) 30tyś. ludzi - ale liczyła 60tyś. W 1812r. (gdy Napoleon szedł na Rosję) armia rozrosła się do 100-120tyś. ludzi.
Rada Stanu - 25 członków, jest organem Królewskim (działa w imieniu Króla). Jest to stały organ doradczy monarchy, ma pewne funkcje w procesie legislacyjnym - to ona przygotowuje projekty ustaw i przesyła je do Sejmu w imieniu Króla.
Funkcja sądowa - potrójna.
Sąd Administracyjny drugiej instancji (pierwsza instancja to Sąd Prefekturalny(??))- jest to początek sądownictwa administracyjnego na ziemiach Polskich.
Sąd Kasacyjny - gdy inny sąd naruszył procedurę lub prawo materialne.
Sąd Kompetencyjny - rozstrzyga spory kompetencyjne między sądami a organami administracji. Przejściowo w 1809r. Rada Stanu była czymś w rodzaju Rządu Księstwa Warszawskiego.
Rada Ministrów
Sejm Główny
Zgromadzenia Wyborcze
Sądy w Księstwie
Prawo Księstwa