18 - I - 2012r.

Historia ustroju i prawa w Polsce (Godek)

Okupacja III Rzeszy:

Ustawa Sejmu Rzeszy (Reichstag) o ponownym zjednoczeniu Wolnego Miasta Gdańska z Rzeszą. Znosiła ona w trybie natychmiastowym konstytucję WMG, ale zachowywała dotychczasowe postanowienia ustawowe.

Dekret Fuhrera z 25 września 1939 - o organizacji wojskowej administracji na okupowanych, byłych obszarach Polskich. Zachował moc przez półtora miesiąca. Władzę wykonawczą będzie wykonywał głównodowodzący wojsk lądowych z siedzibą w Spale. Na terenach okupowanych będą cztery okręgi wojskowe, na czele z dowódcami wojskowymi.

Najistotniejsze znaczenie miał następny dekret Fuhrera z 8 października - o podziale i administracji terenów wschodnich.

W sposób istotny dysponował już częścią ziem polskich okupowanych przez Niemców. Robił to w sposób dwojaki

• po pierwsze, na ziemiach Polskich tworzył dwa nowe okręgi Rzeszy (miały być integralną częścią Rzeszy niemieckiej), były to - Prusy Zachodnie (główne miasto - Gdańsk) i Poznań (Poznań). Na czele tych okręgów stali namiestnicy. Dzieliły się one na obwody rejencyjne; namiestnikowi w tych okręgach powierzono całą administrację.

• po drugie, włączenie części obszarów Polskich do już istniejących (przed wojną) okręgów Rzeszy - obwód rejencyjny Katowice włączono do prowincji Śląskiej, a obwód rejencyjny Ciechanów włączono do Prus Wschodnich.

Do tych dwóch mechanizmów dołączył trzeci - w październiku 1939r. osobnym dekretem Fuhrera utworzono Generalne Gubernatorstwo z tych ziem, które nie zostały włączone do Rzeszy. Gubernatorem został Hans Frank; miał podlegać bezpośrednio Fuhrerowi. Gubernatorowi powierzono wszystkie działy administracji. Dotychczasowe prawo miało pozostawać w mocy (o ile nie było sprzeczne z przepisami niemieckimi), a Frank mógł wydawać rozporządzenia, które mogły tworzyć prawo na terenie GG.

Okupacja Sowiecka:

Dyrektywa Rady Wojennej Frontu Białoruskiego z 16 września 1939r. - pierwszym zadaniem jest stworzenie tzw. zarządów tymczasowych - administracja miała być o nie oparta. Dyrektywa ta przewidywała, że w zarządach tymczasowych będą zasiadać: 1 przedstawiciel armii, 1 przedstawiciel NKWD, 1 przedstawiciel klasy robotniczej i 1 przedstawiciel, tzw. lewicującej inteligencji. Główne zadania zarządów tymczasowych to - akcja propagandowa (wydawanie gazet), zaopatrzenie w żywność i powoływanie komitetów chłopskich (miały parcelować ziemię). Wszystkie działania miały być w imieniu armii. Jedyną władzą legalną jest władza wojskowa. Przewidywano proces legalizacji zarządów tymczasowych - przez trzy zgromadzenia ludowe:

- Zgromadzenie Ludowe Ukrainy Zachodniej,

- Zgromadzenie Ludowe Białorusi Zachodniej,

- Zgromadzenie Ludowe Polskie (nie mogło stać się faktem, bo te terytoria przekazano Niemcom). Zadania tych zgromadzeń - jaka ma być władza na tych terytoriach, zgromadzenia mają rozważyć wejście tych terytoriów w skład Związku Sowieckiego, utworzenie Polskiej Związkowej Republiki Radzieckiej - z woj. Lubelskiego i Warszawskiego (które pierwotnie miały przypaść Sowietom).

Po zmianie traktatu - uchwała z 1 października 1939r. Podjęta przez Biuro Partii Bolszewików, która przewidywała szczegółowy scenariusz funkcjonowania zgromadzeń ludowych - wybory do zgromadzeń zachodniej Białorusi i i Ukrainy, miały się odbyć 22 października (pozory demokracji), rozpoczęcie obrad 26 października. Uchwała mówiła wyraźnie o zadaniach przygotowawczych, które ciążyły na armii, NKWD i aparacie partyjnym (bo na terytoria wschodnie kierowano tysiące aktywistów partyjnych). Zgromadzenia zebrały się i podjęły uchwałę o wcieleniu tych ziem do ZSRR - za zasłoną pewnej farsy wyborczej nastąpiło wcielenie ziem wschodnich II RP do ZSRR.

Rekonstrukcja władz we Francji w 1939r. :

17/18 - IX - 1939r. - wyjście władz do Rumunii - rząd nie mając możliwości działania na terenie własnego państwa, wychodzi do innego kraju aby tam działać, ale Rumuni decydują się internować władze (umieszczono ich w 3 oddzielnych miejscach internowania). Było to niezgodne z prawem międzynarodowym jak i z sojuszem z Rumunią. Rumuni zarzucili Polskim władzom naruszenie prawa międzynarodowego - władze Polskie wydały odezwę do narodu w Rumunii i naruszyły tym samym jej neutralność (była to nieprawda - władze wydały odezwę jeszcze w Polsce, a po stronie Rumuńskiej tylko powielały odezwę aby wysłać ją do placówek dyplomatycznych RP). Rumuni postąpili tak na skutek 3 czynników:

• byli naciskani przez rząd Niemiecki,

• byli naciskani przez Sowietów (bali się ich panicznie, ze względu na ich pretensje graniczne).

• trzecim elementem były prawdopodobnie naciski Francuskie. Francuzi prawdopodobnie chcieli wyeliminować polityków sanacyjnych. Gdyby pojawili się we Francji mieliby pretensje, że Francja nie zareagowała na agresję III Rzeszy i ZSRR (politycy sanacyjni znali wszystkie tajne rozmowy, dokumenty itp.). Nowy rząd mógł postawić Francję w lepszej sytuacji. Część polityków polskich będących wówczas we Francji (a opozycyjnych w stosunku do sanacji) myślała już o zorganizowaniu we Francji Komitetu Narodowego (zawiązka Polskiego rządu) - ale potwierdziliby tym samym notę, którą wystosowało ZSRR (że nie ma rządu w Polsce i tym samym ich wkroczenie jest 'usprawiedliwione), więc nie doszło do tego. Internowany Mościcki korzysta z uprawnienia do wskazania następcy na czas wojny - wystawił nominację gen. Bolesławowi Wieniawie- Długoszowskiemu (który był wtedy ambasadorem RP we Włoszech). 25/26 września 1939r. Wieniawa znalazł się w Paryżu, opuszczając placówkę w Rzymie.

KOŃ - KOBIETA - KONIAK. (WTF? :D )

Wolny tranzyt - Włochy przymykają oczy na dziesiątki tysięcy żołnierzy Polskich, którzy przez ich terytorium udają się do Francji (Wieniawa mówi, że to robotnicy sezonowi albo turyści).

W Paryżu Wieniawa obejmuje urząd Prezydenta, zgodnie z aktem Mościckiego. Wszystko przebiega zgodnie z przepisami Konstytucji. Ambasador RP w Paryżu notyfikuje rządowi Francuskiemu zmianę na stanowisku Prezydenta RP. Francuzi odpowiadają histerycznie - Francja nie uzna żadnego rządu powołanego przez prezydenta Długoszowskiego - przyczyna leży w tym, że Długoszowski kojarzy się Francuzom z ekipą sanacyjną. Ponadto Sikorski (przebywający już wtedy we Francji) namawiał Francuzów do odrzucenia kandydatury Wieniawy-Długoszowskiego przedstawiając go w bardzo złym świetle.

Długoszowski złożył urząd Prezydenta i wrócił na placówkę w Rzymie (gdzie był aż do czerwca 1940r.). W związku z dymisją, zastanawiano się nad następcą - został nim Władysław Raczkiewicz.

[Z Rumunii wydostał się Mościcki (przedostał się do Szwajcarii), Beck zmarł w Rumunii, Rydz-Śmigły przedostał się do Warszawy.]

Rozpoczęto odtwarzanie rządu - kandydatura Augusta Zalewskiego na premiera upadła, pojawiła się kandydatura W. Sikorskiego (był bardzo dobrze postrzegany we Francji, pro-francuski) - nominacja na premiera została wystawiona właśnie na Sikorskiego. 7 listopada został on również Naczelnym Wodzem i Generalnym Inspektorem Sił Zbrojnych.

Prezydent rozwiązał Parlament - mocą osobnego aktu z dnia 2 listopada 1939r. Następnym aktem z 1 grudnia 1939r. zapowiedział przeprowadzenie nowych wyborów do Sejmu i Senatu w przeciągu 60 dni od zakończenia wojny. Rząd wydał odezwę do Narodu, w której uznał Naród jako jedyne źródło władzy w Polsce. W związku z rozwiązaniem Parlamentu, była potrzeba pewnego substytutu - Prezydent powołał 9 grudnia 1939r. tzw. Radę Narodową RP. Miała składać się z 15, potem 22 członków, jej obrady miał zwoływać/zamykać Prezydent. Głównym zadaniem RN było sprawowanie funkcji doradczej wobec Prezydenta, opiniowanie spraw przedstawionych przez rząd, stawianie postulatów Polskich na arenie międzynarodowej - podczas trwania wojny, prowadzenie studiów ustrojowych nad ordynacjami wyborczymi (które miały wejść w życie po wojnie) i nad nowym ustrojem RP po wojnie. Przetrwała ona do marca 1945r.

30 listopada 1939r. - „Umowa Paryska” - w istocie nie jest to żadna umowa sygnowana przez jakieś strony, które się do czegoś zobowiązują. Jest to przemówienie radiowe prezydenta Raczkiewicza - prezydent w tym przemówieniu zapowiedział, że będzie realizował swoje Konstytucyjne uprawnienia w ścisłym porozumieniu z Premierem. Nie zmieniono litery Konstytucji, ale zmieniano praktykę. Rezydent ze względu na osobliwe warunki wojenne będzie realizował swoje prerogatywy w ścisłym uzgodnieniu z Szefem Rządu - chodziło tutaj o zgodne nominacje, które będą odpowiadały i Prezydentowi i Premierowi. Chcieli odbudować wojsko - we Francji (po jej klęsce ok. 25 tyś. ludzi przedostało się do Anglii). Po roku 1941 główną troską rządu było tworzenie armii w ZSRR - po Układzie Sikorski - Majski. Trzeba było wyciągnąć Polaków z łagrów i stworzyć z nich armię.

Początki rządów komunistów:

Stalin myślał o stworzeniu rządu w PL w oparciu o komunistów krajowych. Nową strukturę nazwano PKWN - Polski Komitet Wyzwolenia Narodowego. Nastąpiło to tak naprawdę w Moskwie w licu 1944r. przez Krajową Radę Narodową (powstała 31 grudnia 1943r. i odgrywała rolę samozwańczego, komunistycznego parlamentu). Tworząc PKWN tworzono pewne warunki do przejęcia przez komunistów władzy w Polsce. Bardzo duże znaczenie dla nowego państwa miał tzw. Manifest PKWN - 21 lipca 1944r. (stworzony w Moskwie, przy udziale Stalina). Został on następnie wydrukowany po Polsku i Rosyjsku i odczytany w audycji radiowej Związku Patriotów Polskich, a następnie kolportowany. Opatrzono go datą 22 lipca a miejscem wydania - Chełm Lubelski.

Manifest PKWN zapowiadał - przeprowadzenie reformy szkolnictwa, ubezpieczeń społecznych, reformę rolną, częściową nacjonalizację przemysłu. Głosił zasadę ludowładztwa. Krajowa Rada Narodowa jest jedynym legalnym źródłem władzy w PL - Manifest podkreślał, że wynika to z woli walczącego Narodu. Określał rząd w Londynie za władzę samozwańczą i nielegalną. Konstytucję z 1935r. uważał za bezprawną i faszystowską - na podstawie argumentacji politycznej, a nie prawnej. Krajowa Rada Narodowa i PKWN działają na podstawie Konstytucji z 1921r - według nich legalnie uchwalonej. Podstawowe zręby Konstytucji Marcowej miały obowiązywać.

KRN - tymczasowy, podziemny parlament. PKWN miał być tymczasowym organem władzy wykonawczej (coś w rodzaju namiastki rządu). Element przeszczepiony z ZSRR - organy kolegialne - Rady Narodowe - terytorialne organy władzy. Manifest deklarował przywrócenie praw obywatelskich z zastrzeżeniem, że nie mogą one służyć wrogom demokracji.

Struktura organów państwowych w prowizorium ustrojowym 1945-47r. :

Podstawą funkcjonowania był Statut Tymczasowy Rad Narodowych z 1 stycznia 1944r.

KRN sprawuje władzę na terenie całego kraju, w oparciu o system Terenowych Rad Narodowych oraz stanowi tymczasową, polityczną reprezentację Narodu. Zakładano, że KRN będzie tymczasowym Parlamentem, do czasu wyłonienia prawdziwych organów władzy. W praktyce była nim aż do Sejmu Ustawodawczego.

Ustawa z 11 września 1944r. - Ustawa o organizacji i zakresie działania Rad Narodowych
(zastąpiła Statut Tymczasowy) - dość drobiazgowo określała pozycję ustrojową KRN i jej skład (miał składać się z przedstawicieli 5 kategorii), skład miał być kształtowany drogą delegacji przez organizację polityczne - w praktyce do udziału w KRN dopuszczano tylko tych ludzi, którzy opowiadali się po stronie nowej władzy. Do 1947r. właśni w ten sposób kształtowano skład KRN. Początkowo KRN reprezentowała tylko interesy PPR, później także PPS, SD. W jej skład weszło 31 osób. W połowie sierpnia 1944r. - pierwsze jawne posiedzenie, u schyłku 1945r. miała już 444 członków.

Prezydium KRN - organ stały; między sesjami KRN wypełniało jej uprawnienia. Prezydium przejęło funkcje KRN w praktyce.

Obok prezydium - przewodniczący a później prezydent KRN - Bolesław Bierut. Pełnił rolę kogoś, kogo można porównać do Marszałka Sejmu. Był swego rodzaju zastępcą głowy państwa.

Uprawnienia KRN - w świetle ustawy z 11 września były to uprawnienia ustrojodawcze, ustawodawcze, budżetowe, kontrolne w stosunku do organów wykonawczych.

PKWN - według manifestu PKWN organ ten został powołany przez KRN jako organ mający przejąć władzę na terenach Polskich. Nie precyzowano się stosunków między KRN a PKWN. Formalnie PKWN był komitetem wykonawczym w stosunku do KRN. Politycznie i organizacyjnie PKWN miał być podporządkowany KRN, w praktyce PKWN uzyskał znaczną samodzielność - formalnie nie był to rząd, a w praktyce tak. Przewodniczący - Edward Osóbka - Morawski;

vice-przewodniczący - A.Witos, drugi vice-przewodniczący - Wanda Wasilewska.

Pojawiają się protesty ze strony rządu Londyńskiego - na ręce rządów USA i Francji, mówiono tam o „rządzie uzurpatorów”. Sowieci postanowili zawrzeć z PKWN układ - w lipcu 1944r.; porozumienie pomiędzy sowieckim dowództwem a polską administracją reprezentowaną przez PKWN.

PKWN sprawował władzę przez strukturę Rad Narodowych, budowano administrację lokalną, organy przymusu (milicja obywatelska).

Pod koniec 1944r. w miejsce PKWN powołuje się Rząd Tymczasowy RP. Przetrwał do czerwca 1945r. i został zastąpiony przez Tymczasowy Rząd Jedności Narodowej, który uzyskał uznanie międzynarodowe.

Referendum ludowe i wybory - 1945r.

Zgodnie z porozumieniami w Jałcie i Poczdamie, wybory w Polsce miały się odbyć jak najprędzej. W interesie komunistów było odroczenie wyborów. Dlatego też była propozycja poprzedzenia wyborów referendum ludowym. Ustalono treść pytań, które miały paść w referendum, które miało się odbyć 30 czerwca 1946r. i dać narodowi możliwość wypowiedzenia się w sprawie przyszłej konstytucji.

Dwie ustawy zwykłe uchwalone przez KRN w związku z referendum wprowadzały do polskiego systemu instytucję referendum (wcześniej nie istniała).

Pytania w referendum:

1 - czy jesteś za zniesieniem Senatu,

2 - ustrój oparty na reformie rolnej i unarodowieniu podstawowych gałęzi gospodarki,

3 - czy jesteś za ustaleniem zachodnich granic na Bałtyku, Odrze i Nysie Łużyckiej.

Głosowanie przebiegło spokojnie, przy wysokiej frekwencji - wyniki podano 11 lipca 1946r.

1 - 68% na „tak”

2 - 77%

4 - 91%

(są to wyniki oficjalne, zostały one sfałszowane. Skala fałszerstwa mogła sięgać 20-30%).

Przeprowadzenie wyborów do Sejmu Ustawodawczego. Odbyły się 19 stycznia 1947r.

Na jesieni 1946r. powstał Blok Wyborczy Stronnictw Demokratycznych (PPR,PPS).

PSL znalazła się w izolacji.

Później rozgorzała kampania wyborcza - bardzo ostra, władza celowo wprowadziła psychozę strachu - aresztowano i mordowano działaczy PSLu, nachodzono lokale, unieważniono w 10 okręgach listy PSLu.

W związku z tym, wybory dały odpowiednie rezultaty - 90% frekwencji, blok demokratyczny otrzymał 80% głosów (znowu sfałszowane).

Sejm Ustawodawczy, który zebrał się w Warszawie, miał określić podstawy ustrojowe państwa.

4 lutego 1947r (zebrał się Sejm Ustawodawczy), przyjęto ustawę o wyborze Prezydenta RP, Sejm dokonał wyboru, został nim jedyny kandydat - Bolesław Bierut, rozwiązano TRJN i powołał (Bierut) nowy Rząd pod przewodnictwem J. Cyrankiewicza.

(Rotmistrz Pilecki)

---