30 - XI - 2011
Historia ustroju i prawa w Polsce (Godek)
Wielki Książę Konstanty był głównodowodzącym wojsk w Królestwie Polskim. Armia była dobrze wyszkolona, w jej skład wchodziły elitarne pułki. Obawiano się jednak jego wybuchów. Miał być swego rodzaju strażnikiem Cara w KP. Miał być „okiem i uchem” cara na stosunki wewnętrzne panujące w KP.
Polacy mieli nadzieję na przyłączenie Ziem Wschodnich do KP (Litwa, Wołyń, Podole). Uważano, że car Aleksander chce to zrobić. Powstanie Korpusu Litewskiego (składał się tylko z rekrutów rekrutowanych na ziemiach dawnej RP, miał komendę w języku Polskim) - to też wzmagało nadzieje. Przez niektórych historyków zawiedzenie tych nadziei - stworzenia państwa Polskiego - było przyczyną wybuchu Powstania Listopadowego.
Car jednak musiał się liczyć ze sferami rządowymi w Petersburgu - pamiętał jak zginął jego ojciec i inni carowie, a także ważne osoby w państwie.
Mikołaj Nowosilcow - miał być osobistym komisarzem cara (konstytucja nie zna takiej instytucji!). Pozował na wielkiego liberała, w rzeczywistości był zamordystą, łapówkarzem, pijakiem (tygodniami nie trzeźwiał, potrafił zapić na śmierć swoich kompanów od kieliszka; ale znalazł się jeden, który go przepił :D). Nowosilcow nie był obywatelem KP, a urzędy były przez Konstytucję dostępne dla Polaków. Tuż przed wybuchem powstania umknął z KP.
Rada Stanu - występuje pod dwoma postaciami :
Zgromadzenie Ogólne Rady Stanu (spotykało się rzadko, kilkadziesiąt osób) - Król, kilku ministrów, radcy stanu, referendarze, ew. inne osoby powołane przez monarchę. Opracowuje/przygotowuje projekty ustaw i aktów królewskich, jest sądem kompetencyjnym, była przejściowo sądem administracyjnym II instancji, nie była natomiast sądem kasacyjnym. Corocznie raportowała Królowi o wszelkich nadużyciach (opracowywała raport o stanie państwa - wpływał na ręce Monarchy i Parlamentu)
Rada Administracyjna (przewodniczył jej namiestnik, spotkanie 'codzienne') - resortowi ministrowie i inni powołani przez Króla. Namiestnik mógł podejmować decyzje tylko na łonie Rady Administracyjnej. Podejmuje on decyzje, korzystając z pomocy Rady, jego decyzje są kontrasygnowane.
Parlament :
Konstytucja z 1815r. zakładała reprezentację narodową. Są też komisje wojewódzkie (??).
Powrót do trzech stanów sejmujących (Król, Senat, Izba Poselska) Parlament obradował w Zamku Królewskim. Sejm (128 członków, cenzus wieku, podatków, znajomość j. Polskiego, obywatelstwo KP) był organem władzy prawodawczej, rozpatrywał wszelkie projekty praw cywilnych i kryminalnych, oprócz tego projekty dot. praw administracyjnych, stanowił o, tzw. statutach organizacyjnych władz państwowy (inaczej - statuty organiczne; wydawał je Monarcha, ale ew. zmiany należały do Parlamentu), miał naradzać się nad zwiększeniem podatków (i innych ciężarów publicznych), nad budżetem, miał prawo zajmowania się sprawami menniczymi, zaciągiem do wojska, oraz sprawami skierowanymi przez Monarchę. Miał uprawnienia kontrolne - każda z Izb mogła wypowiedzieć swoje zdanie na temat raportu, mogła też przedstawić Królowi swoje propozycje (dzięki temu Sejm mógł się odnieść do aktualnej sytuacji w państwie). Przed Sejmem odpowiadają najwyżsi urzędnicy państwowi. Zarówno Posłowie i Deputowani mogą składać petycje do Monarchy.
Najistotniejszą częścią tego parlamentu był Król - tylko on miał prawo inicjatywy ustawodawczej, nadawał sankcje ustawom, mianował Marszałka Izby Poselskiej, miał też prawo rozwiązać Parlament w dowolnym momencie i zarządzić w ciągu 2 miesięcy nowe wybory. Mianuje także Senat i Prezesa Senatu, zwołuje Parlament (raz na 2 lata na 30 dni), mógł przedłużać i odraczać sesje Parlamentu. Obrady były publiczne i można je było utajnić na wniosek 1/10 reprezentantów.
Senat - oprócz Biskupów, Wojewodów i Kasztelanów liczy również Rosyjskich Książąt Krwi (pełnoletnich członków rodziny cesarskiej). Liczy on maksymalnie 64 członków (w świetle Konstytucji; lub „co najwyżej połowę Izby Poselskiej). Cenzus wieku (35lat), cenzus podatku (co najmniej 2 tys. zł), cenzus posiadania ziemi. Senat decydował o powołaniu urzędników przed Sąd Sejmowy, stanowił o ważności wyborów do Izby Poselskiej. Senatorowie wchodzili do Trybunału Najwyższego (w jego skład wchodzili Senatorowie i Sędziowie nominowali przez Króla).
Sejm zebrał się w KP cztery razy - 1818r. (marszałek Wincenty Krasiński), 1820r., 1825r., 1830r.
Rady Wojewódzkie - zgodnie z Konstytucją powinna być w każdym województwie. Do jej kompetencji należał wybór sędziów (do I i II instancji), dbały o dobro województwa, przesyłały one pewne uwagi komisjom rządowym (Komisje Spraw Rządowych i Policji).
KP dzieliło się administracyjnie na Województwa (do 1837r.), później w ramach represji popowstaniowych zmieniono województwa na gubernie. W woj. organami administracji były (???).
Armia KP istniała na podstawie Konstytucji. Siły zbrojne składają się z Armii Czynnej oraz z Policji. Kolor munduru właściwy tradycjom narodowym.
Armia KP była znakomitą armią, świetnie wyszkoloną.
Organizacja KP po Powstaniu Listopadowym.
Konstytucja po powstaniu została uzupełniona o, tzw. „artykuł dodatkowy”.
Sejm Powstańczy - uchwała o detronizacji Cara (25 - I), uchwała o Rządzie Narodowym (29-I). Pierwsza część Konstytucji (o połączeniu z Cesarstwem Rosyjskim) miała zostać uchylona.
Powstanie zostało zdławione w 1831r. Pierwsza decyzja Rosjan to powołanie Rządu Tymczasowego Królestwa Polskiego, pod wodzą Paskiewicza. W Petersburgu tworzono nowe pomysły na to jak ma wyglądać KP.
Nowy Car - Mikołaj I.
Car powołał Komitet ds. KP, mieli pracować nad pseudo-konstytucją. Statut Organiczny - nowa podstawa organizacji. Regulował cały ustrój; w sposób milczący znosił Konstytucję poprzez art. 69 - wszystkie akty niezgodne ze Statutem tracą moc obowiązującą.
Statut Organiczny - akt o znaczeniu konstytucyjnym. Litera Statutu a praktyka, to dwie zupełnie różne rzeczy.
Co KP straciło - KP jest na zawsze przyłączone do Cesarstwa Rosyjskiego i stanowi jego nierozerwalną część. Korona jest dziedziczna. Koronacja w Moskwie, z ewentualnym udziałem Polskiej delegacji. To samo z Regencją. Nie ma konstytucji, nie ma przysięgi - odpada problem liczenia się z opinią publiczną KP.
KP „zyskało” - dużo praw obywatelskich - wolność wyznania, opieka prawa nad wszystkimi mieszkańcami Królestwa, prawo własności jest święte i nietykalne, wolność osiedlania się, konfiskata możliwa tylko za zdradę stanu, wolność druku.
KP partycypuje w wydatkach Cesarstwa. Ale nie określono partycypacji KP. Zachowało oddzielny skarb, oddzielny Bank KP. Statut mówił, że stosunki handlowe KP i Cesarstwa Rosyjskiego są wspólne, ale zarząd nad stosunkami handlowymi był osobny. Zlikwidowano odrębną Armię Polską. Siłą wcielano do Armii Rosyjskiej i wysyłano do bardzo odległych garnizonów - Kaukaz.
Główny zarząd sprawowała Rada Administracyjna, odrodziła się również Rada Stanu (chyba?).
Departament Interesów Królestwa Polskiego w Rosyjskiej Radzie Państwa - miał być swego rodzaju filtrem, przez który przechodziło prawo, nabywając szyldu unifikacyjnego. Dążono do unifikacji przepisów Polskich z Rosyjskimi.
KP miało pewną odrębność - Statut przewidywał urząd Ministra Sekretarza Stanu - miał przekazywać dyspozycje od Cara dla Rady Adm.
Statut mówi wyraźnie, że administracja i sądownictwo będzie po Polsku (co było łamane, bo Sekretariat Stanu KP w Petersburgu używał j. Francuskiego; a warunkiem przyjęcia do administracji była znajomość języka rosyjskiego).
Zgromadzenia Szlacheckie, Rady Miejskie, Zgromadzenia Wiejskie - ciała te nie powstały po wydaniu Statutu, zostały tworzone na fali odwilży przed Powstaniem Styczniowym.
Statut mówił o wprowadzeniu w KP, tzw. Zgromadzenia Stanów Prowincjonalnych - w dwóch artykułach mówi o tym, że miało to być ciało naradzające się w interesach Kraju. Miało głos doradczy - nie wiadomo wobec kogo. Miało to zastąpić Sejm KP - ale nigdy nie wprowadzono Zgromadzenia.
Próba ujednolicenia ustroju KP z Cesarstwem Ros. - udało się to częściowo. Jej efekt był wypadkową 3 czynników - woli cara, specyficznej polityki namiestnika i sytuacji międzynarodowej.
Zlikwidowano osobną Armię Polską, utrzymano natomiast okupację KP przez Armię Rosyjską (100tyś.).
W 1833r. Wprowadzono na terenie KP Stan Wojenny.
Skutek negatywny - zawieszeniu ulegają prawa i obowiązki obywatelskie zawarte w Statucie,
Skutek pozytywny - różnicuje on KP w stosunku do Cesarstwa (ale w negatywnym sensie).
Pozwolono rzeczywiście działać Bankowi Polskiemu i Towarzystwu Kredytowemu Ziemskiemu.
Od 1835r. zaczyna się ostra unifikacja :
Październik 1835r. - ukaz o donacjach - nadawał ziemie w KP,
Ustawa o małżeństwie - uprzywilejowanie małżeństw mieszanych, katolicko - prawosławnych,
Czerwiec 1836r. - wprowadzenie nowej ustawy o szlachectwie - w nadziei rozbicia dotychczasowego szlachectwa wprowadzała szlachectwo dziedziczne i osobiste; nakazano udowodnienie szlachectwa, powołano do tego Heroldię KP, przed którą trzeba było udowodnić swoje szlachectwo, żeby można było korzystać z przywilejów - gdy zepchnie się dotychczasową szlachtę do plebejów to będzie można ich brać do wojska i będą musieli zacząć płacić podatki,
przemianowano województwa na gubernie,
1841r. Zniesienie Rady Stanu,
zmiana Kodeksu,
1841r. wprowadzono Rubla Srebrnego i kazano prowadzić rachunkowość w Rublu Srebrnym, wprowadzono też nowe prawo kupieckie,
Polityka Rusyfikacji i unifikacji po Powstaniu Listopadowym dotykała wszystkich dziedzin.
W latach 1832 - 1856 - KP mimo dążeń unifikacyjnych zachowało pewną odrębność administracyjną od Ces. Rosyjskiego.
Nowy rozdział w historii KP
porażka Rosji w wojnie Krymskiej (spowodowało to, że w Rosji podjęto reformy),
Mikołaj I zmarł w 1855r.,
w 1856r. zmarł namiestnik Paskiewicz.
Reformy w Rosji doprowadziły do reform w KP, tzw. akty łaski. Koncesje w dziedzinie oświaty, akty o powrocie ludzi z Syberii, powróciła Rada Stanu (1861r.), ściślejsze określenie kompetencji namiestnika, jego kompetencje w dziedzinie praw cywilnych sprawuje Rząd Cywilny.
Koncesje te uważano jednak za niewystarczające i nie zapobiegły one wybuchowi powstania.
Co trzeba umieć :
Rada Stanu, treść Statutu Organicznego - co udało się utrzymać, jakie straty, jaki jest stosunek Statutu do Konstytucji KP, najistotniejsze posunięcia unifikacyjne.