Błąd co do prawa

Art. 30

Określany jest nieświadomością bezprawności czynu.

Kodeks określa błąd co do prawa jako nieświadomość bezprawności czynu. Oznacza to w praktyce, że sprawca, który przekroczył ustawowe znamiona czynu nie zdawał sobie sprawy z tego, że jego czyn jest sprzeczny z obowiązującym prawem. W konsekwencji można powiedzieć, że błąd co do prawa w kontekście przepisów kodeksu karnego zachodzić będzie stosunkowo rzadko, bo znajdujące się w kodeksie zakazy mając swoje źródło w dekalogu są powszechnie, chociażby intuicyjnie znane.

W praktyce błąd co do prawa występuje rzadko, a prawdopodobieństwo jego wystąpienia wzrasta w przypadku zmiany ustawodawstwa, czy też w związku z objęciem prze to ustawodawstwo nowych obszarów życia społecznego.

Błąd co do prawa może być następstwem błędnej interpretacji przepisu.

W art. 30 KK przyjęto rozwiązanie dotyczące następstw związanych z błędem co do prawa, w którym ustawodawca uzależnił skutki tego błędu od ustalenia czy błąd był czy nie był usprawiedliwiony. To rozwiązanie przesuwa ciężar odpowiedzialności związanej z decyzją dotyczącą następstw za błąd na orzekający sąd, ponieważ to sąd ustala, czy błąd był czy nie był usprawiedliwiony.

Gdyby postępować w tym zakresie wg zasady ignoratia iuris nocet to sąd nie ma w kwestii błędu nic do powiedzenia, bo żadnych okoliczności z błędem nie trzeba w przypadku tej zasady ustalać. Jeżeli błąd jest usprawiedliwiony to sprawca nie popełnia przestępstwa. Gdy natomiast jest nieusprawiedliwiony to mamy do czynienia z przestępstwem.

W przepisie art. 30 nie wskazano kryteriów wg których sąd ma rozstrzygać o błędzie. I w teorii i w praktyce wymiaru sprawiedliwości nie rozwiązano dylematu czy kryteria usprawiedliwienia mają mieć obiektywny czy subiektywny charakter. Gdyby miały mieć obiektywny charakter to w miejsce sprawcy powinniśmy postawić wzorowego obywatela i następnie odpowiedzieć na pytanie czy on rozpoznałby bezprawność czynu, czy też nie.

Takie kryterium jest dyskusyjne, bo nie uwzględnia okoliczności subiektywnych.

W praktyce kryteriami uwzględnianymi przez sąd są:

• Poziom wykształcenia i doświadczenie życiowe sprawcy

• Stopień zrozumiałości przepisów

• Rodzaj popełnionego przestępstwa

Formy zjawiskowe

Podżeganie i pomocnictwo - formy niesprawcze

Podżeganie art. 18 §2

Polega na oddziaływaniu na wolę innej osoby w celu skłonienia tej osoby do określonego działania lub zaniechania (nakłanianie).

Podżeganie jest możliwe wyłącznie w zamiarze bezpośrednim i wymaga działania.

Nakłaniać można w bardzo różnych formach. Może to być przez namawianie, prośbę, radę, sugestię, groźbę, szantaż czy też wręczenie korzyści majątkowej.

Możliwe jest podżeganie do dokonania, a także podżeganie do podżegania czy pomocnictwa.

Istotą podżegania jest nakłanianie określonej osoby lub określonych osób tzn., że podżegacz nakłaniając ma świadomość podejmowania stosownych działań do określonych osób. Jeżeli bowiem nie można określić precyzyjnie adresatów tego działania mamy do czynienia z przestępstwem publicznego nawoływania do popełnienia przestępstwa - art. 255

Według przyjętej w Polsce koncepcji odpowiedzialności za podżeganie podżegany nie musi ponieść odpowiedzialności karnej za czyn, który wykonał w następstwie nakłaniania, aby podżegacz odpowiedzialności karnej podlegał. Nie ma też zgody w zakresie ustalenia, czy podżeganie jest skutkowe tzn. czy dla odpowiedzialności podżegacza wystarczy samo jego zachowanie, czy też potrzebny jest skutek albo w postaci woli popełnienia czynu albo w postaci usiłowania popełnienia czynu.

Podżegacz odpowiada w granicach swojego zamiaru tzn., że przekroczenie „mandatu” (eksces) ze strony sprawcy bezpośredniego nie obciąża podżegacza.

W teorii prawa rozważa się przypadki tzw. Niewłaściwego podżegania do przestępstw nieumyślnych np. nakłanianie kierowcy przez pasażera do szybszej jazdy, w wyniku której dochodzi do wypadku drogowego.

Pomocnictwo

Zgodnie z art. 18 §3 pomocnictwo polega na ułatwianiu popełnienia czynu zabronionego innej osobie. Czyn może być popełniony zarówno w zamiarze bezpośrednim jak i ewentualnym.

Pomocnictwo dzieli się na fizyczne i psychiczne.

Pomocnictwo fizyczne - polega na dostarczaniu narzędzi lub środka przewozu. Narzędzia to środku mające służyć do popełnienia czynu.

Pomocnictwo psychiczne - to udzielanie rad lub informacji. Pomocnictwem psychicznym jest nadto zachowanie polegające na solidaryzowaniu się z zamiarem bezpośrednim sprawcy, który o takim zamiarze pomocnika informuje.

Rozdzielenie pomocnictwa od współsprawstwa

W przypadku współsprawstwa koniecznego szczególnie widoczny jest problem ustalenia, czy zachowanie uczestnika popełniającego czyn z inną osobą jest wspólnym i w porozumieniu wykonaniem czynu czy też jest ułatwieniem jego popełnienia.

Współsprawstwo konieczne to sytuacja, w której przepis KK wymaga pewnej minimalnej liczby sprawców wspólnie dokonujących czynu - art. 197 §3

W nauce i w praktyce wymiaru sprawiedliwości brakuje powszechnie uznanych kryteriów wg których moglibyśmy określić czy konkretny uczestnik przestępstwa uczestniczy w nim w charakterze współsprawcy czy pomocnika. Wg koncepcji najczęściej akceptowanej udział ten należy ocieniać wg istotności wkładu w realizację wspólnego przestępnego zamachu. Jeżeli rola tej osoby, która wprawdzie nie wykonuje czynności odpowiadającej znamieniu czasownikowemu, ale której zachowanie się stanowi istotny wkład w przestępstwo, to w takim przypadku mówimy o współsprawcy.

Odpowiedzialność karna za podżeganie i pomocnictwo

Nie ma odrębnych granic ustawowego zagrożenia za podżeganie i pomocnictwo. Zgodnie z art. 19 KK karę w obu przypadkach wymierza się w granicach zagrożenia przewidzianego za sprawstwo.

W stosunku do pomocnika przewidziana jest zawsze możliwość nadzwyczajnego złagodzenia kary. Podżegacz i pomocnik odpowiadają w granicach swojej umyślności lub nieumyślności, co oznacza, że ich odpowiedzialność może się różnić od odpowiedzialności sprawcy bezpośredniego. W przypadku wszystkich form przestępnego współdziałania okoliczności osobiste występujące u któregokolwiek współdziałającego przestępcy wpływają jedynie na odpowiedzialność karną tej osoby, której dotyczą np. jeżeli ktoś z uczestników czynu jest recydywistą, to zaostrzenie odpowiedzialności karnej następuje tylko w stosunku do kary orzeczonej wobec tej osoby.

Czynny żal

Zgodnie z art. 23 współuczestnik (np. podżegacz i pomocnik) czynu zabronionego, który dobrowolnie zapobiegł dokonaniu czynu nie podlega karze.

Dobrowolnie oznacza, jak pisał prof. Śliwiński, odstępuje ten, kto może powiedzieć mogę popełnić czyn, ale nie chcę. Niedobrowolnie zaś odstępuje ten, kto musi powiedzieć chciałbym popełnić zamierzony czyn, ale nie mogę.

---