Refleksja filozoficzna - zajmuje się od swoich starogreckich początków wskazywaniem i uzasadnianiem prawomocności („obowiązywalności”) czterech grup wartości „ostatecznych” (światopoglądowych), a więc tego, co jest Rzeczywistością (a co fikcja, tylko przez kogoś pomyślaną), co jest Prawdą (co zaś fałszem), czym jest Dobro (a czym zło), czym jest Piękno (czym brzydota). Współczesna refleksja filozoficzna jest skrajnie pluralistyczna i uprawiana w kilku formach czy stylach. Jej los dzielą rozmaite etyki konkretne (ogólne czy szczegółowe).
Ontologia - co jest rzeczywistością
Epistemologia - co jest prawdą
Estetyka - co jest pięknem
Etyka - co jest dobrem
Filozofowanie klasyczne - uznaje platonizm bądź arystotelizm za jedyny wyjściowy wzorzec badania zasadności wskazywanych wartości nadrzędnych (światopoglądowych), a więc także norm i reguł moralnych, które dziś uznaje się za istniejące obiektywnie, poza i ponad dostępną zmysłowo rzeczywistością.
Filozofowanie modernistyczne (nowożytne, oświeceniowe, pozytywistyczne, scjentyczne, analityczne) - usiłuje wyprowadzić komplet norm światopoglądowych (sądów wskazujących wartości) z badania „natury”, badań empirycznych, czy też racjonalistycznych. W odniesieniu do wartości moralnych stosuje się tu rozmaite procedury badań przyrodniczych, które mają z czasem ustalić zestaw norm etycznych, wyrażających gatunkowo uniwersalne predyspozycje i oczekiwania jednostki ludzkiej oraz społeczności jako środowiska, w którym realizują się te jednostkowe oczekiwania i możliwości.
Filozofowanie ponowoczesne (postmodernistyczne) - w opozycji do klasycznego i modernistycznego sposobu uprawiania humanistyki (filozofii, socjologii, antropologii, ekonomii) w pełni akceptuje pluralizm kultur, doktryn, religii czy etyk. Proponuje demokratycznie, konsensualnie, proceduralnie i liberalnie (tolerancyjnie) ustalać normy współdziałania w obszarze tej różnorodności. Ma się to dokonywać przez precyzyjne odróżnienie sfery wartości publicznych od sfery wartości prywatnych, która ma być w pełni spontaniczna i pozostawiona upodobaniom jednostek. Zaś klasyczne i modernistyczne podejście do filozofii moralnej (także do etyki gospodarczej) nie zakłada takiego odróżnienia i uznaje za oczywisty wymóg respektowania w obu sferach tych samych wartości światopoglądowych.
Społeczno-regulacyjna koncepcja kultury zakłada, że wartościami są wszelkie stany rzeczy, wyróżnione w kulturze społeczeństwa jako pożądane (bądź odrzucane) cele ludzkich działań. Oznacza to, iż charakterystyka ludzkich działań polega na określeniu wartości-celów, do których dążą i którymi kierują się jednostki w swym postępowaniu, a także na wskazywaniu sposobów przyjętych i stosowanych do osiągnięcia owych stanów rzeczy. Zatem uznawane, respektowane przekonania dotyczące wartości-celów określa się mianem norm, zasad, a sposoby ich realizowania - regułami bądź dyrektywami. Zatem przedmiotem refleksji etycznej są praktykowane w danej społeczności normy i reguły kulturowe związane z układem ludzkich zachowań, wobec których są stosowane oceny moralne, czyli ma miejsce wartościowanie tych działań w kategoriach dobra i zła. Owe normy i reguły tworzą obszar zwany moralnością (łac. moralis - obyczajowy). W takim sensie przedmiotem refleksji etycznej jest postać praktykowanej w danym społeczeństwie moralności, gdzie etyka zmierza do opisu i kodyfikacji jej stanu (aspekt opisowy), a także reguluje, modyfikuje zastaną jej postać (aspekt normatywny).
Praktyka obyczajowa (gr. ethos - obyczaj) - to typ działań, obejmujący sposoby współistnienia, czyli wzajemnego odnoszenia się ludzi żyjących w danej społeczności. Oznacza to, iż owa praktyka stanowi formę międzyludzkiej komunikacji.
Gospodarowanie - jest działalnością, która prowadzi do odtwarzania (i/lub pomnażania) biologicznych i materialnych warunków istnienia ludzkich społeczności, a także obejmuje dziedzinę wytwarzania, podziału i konsumpcji dóbr i usług. Z punktu widzenia etycznego namysłu nad gospodarowaniem, zarówno jego cel, sposób podziału wytworzonych dóbr, a także forma uczestnictwa w sferze konsumpcji podlegają ocenie moralnej, tj. wartościowaniu w kategoriach dobra i zła.
Najogólniej ujmując, etyka gospodarcza i etyka biznesu są refleksją filozoficzną nad postacią norm i reguł wyznaczających akceptowane i naganne formy współistnienia ludzi w sferze wytwarzania, podziału i konsumpcji dóbr materialnych i usług.
Etyka gospodarcza (zwana także makroetyką) to refleksja nad moralnym kontekstem pojmowanej całościowo (w sensie gospodarki narodowej) sfery gospodarowania; opis obowiązujących w danej społeczności standardów etycznych, wyznaczających hierarchię społecznych celów gospodarowania; najczęściej to ocena takich zjawisk, jak bezrobocie, ubóstwo, społeczna marginalizacja jednostek lub grup, stopień polaryzacji dochodów, nierówność w dostępie do oświaty i opieki zdrowotnej, stan środowiska naturalnego.
Etyka biznesu - jest rodzajem refleksji, która nie kwestionuje ani zasad, ani społecznych konsekwencji gospodarki rynkowej, a jedynie wyróżnia obszary ludzkiej działalności, w których nie są w dostatecznym stopniu respektowane odpowiednie standardy moralne. Do owych obszarów zalicza się mezoetykę i mikroetykę.
- Mezoetyka - jej przedmiotem są normy i reguły moralne, regulujące funkcjonowanie poszczególnych instytucji gospodarczych w układzie całościowo pojmowanego rynku. Chodzi tu o moralną ocenę sposobów postępowania praktykowanych w kontaktach z innymi uczestnikami działalności gospodarczej, czyli konkurentami i kontrahentami, a także konsumentami, instytucjami politycznymi, społecznością lokalną i środkami społecznej komunikacji oraz sposobów odnoszenia się do zagadnień ochrony środowiska naturalnego. Przedmiotem refleksji jest także postać norm i reguł mieszczących się w układzie relacji wewnętrznych danego podmiotu gospodarczego (kształtowanie odpowiednich stosunków między kadrą zarządzającą a pracownikami, relacji między samymi pracownikami oraz ich stosunku do celów organizacji).
- Mikroetyka - jej przedmiotem jest układ norm i reguł, których nakaz praktykowania odnosi się do kontekstu działań jednostkowych. Chodzi tu głównie o kultywowanie tzw. cnót osobistych, czyli zalet moralnych, jakimi powinni odznaczać się ludzie świata biznesu ponieważ decyzje przez nich podejmowane są społecznie znaczące. Do najczęściej wskazywanych cech moralnych menedżera zalicza się: profesjonalizm, sprawiedliwość, uczciwość, poczucie obowiązku i społecznej odpowiedzialności itp. W obszarze mikroetyki zawiera się tzw. etyka zawodowa, w której wymóg etyczny respektowania określonych norm i reguł postępowania jest kierowany do przedstawicieli danego zawodu bądź profesji i przyjmuje postać skodyfikowaną, tzn. kodeksu etycznego.
- Ponadto w obszarze etyki biznesu kształtuje się filozoficzna refleksja zwana etyką globalną. Dotyczy ona standardów postępowania praktykowanych w sferze międzynarodowej działalności gospodarczej. Przedmiotem tej refleksji są moralne dylematy i konflikty wynikające z kontekstu kontaktów gospodarczych zawieranych między przedstawicielami różnych kultur. Chodzi tu o narzucanie reguł niezgodnych z zasadami konkurencji rynkowej, a także naruszanie zasad sprawiedliwości, solidarności i bezstronności.
KULTURA - (łac. cultura - uprawa) to ogół historycznie i geograficznie zmieniających się przekonań (norm i reguł) respektowanych w określonych społecznościach ludzkich. Przekonania te regulują sposoby uczestniczenia jednostek w poszczególnych sferach życia społecznego. NORMY - (przekonania normatywne) wyznaczają wartości, cele ludzkich działań, zaś REGUŁY - (przekonania dyrektywalne) określają jakie są sposoby, metody osiągania tych wartości-celów.
ŚWIATOPOGLĄD - (niem. Weltanschauung). to najogólniejszy pogląd na świat, sposób myślenia o świecie. Wyznacza właściwe dla niego sensy życia jednostkowego i zbiorowego (normy) oraz sposób życia (reguły), który ma służyć realizacji owych sensów.
Sens - oznacza tu wartości ostateczne, nadrzędne, nie służące już osiąganiu żadnych innych wartości. Bark światopoglądu zagraża obezwładnieniu społeczeństwa. Światopogląd - to także system motywacji do życia, do działań. Czasami jednostka traci poczucie sensu, gdy nie ma światopoglądu i może przenosić to na całe społeczeństwo.
(Neo)liberalizm - najważniejszym założeniem jest przekonanie o nadrzędności wartości wolności jednostki. Poszanowanie wolności jednostki we wszystkich obszarach życia społecznego: politycznym, gospodarczym i światopoglądowym uznaje się za warunek porządku społecznego. Przy czym wolność oznacza brak ingerencji innych ludzi w działania jednostki. Również wolność gospodarcza jest warunkiem umożliwiającym ogólnospołeczny rozwój gospodarczy. Równie ważna jest liberalna norma indywidualizmu zgodnie z którą, nie można uzyskać niczego pozytywnego dla społeczeństwa, jeśli dążenie do tego narusza prawa jednostki. Zatem dobro społeczne jest osiągane wtedy, gdy maksymalnie duża liczba jednostek osiąga dobro indywidualne. Kolejnym elementem doktryny liberalnej jest egalitaryzm głoszący, iż wszyscy ludzie są równi i uczestniczą w życiu społecznym na tych samych zasadach, równych prawach. Wszyscy mają równe prawo do samostanowienia i samorealizacji, prawo dokonywania indywidualnych wyborów, podejmowania rożnych form działania itp. Wszyscy ludzie są równi wobec prawa, co oznacza zasadę równości w sytuacji polityczno-prawnej. Natomiast w sferze ekonomicznej zasada równości jest odnoszona do wkładu pracy, talentu itp. Tutaj indywidualny sukces zależy od skuteczności podejmowanych działań, cech osobowych itp. Zatem nagradzani są ci, którzy są konkurencyjni w stosunku do innych uczestników gry rynkowej. Ma to stanowić warunki kapitalistycznej gospodarki i prowadzić do ustanowienia sytuacji samorzutnego ładu gospodarczego.
Koncepcja sprawiedliwości J. Rawlsa - krytyka liberalnej koncepcji sprawiedliwości doprowadziła do sformułowania koncepcji w myśl, której idea sprawiedliwości ma odgrywać rolę regulatora etycznego instytucji politycznych (prawo konstytucyjne) i gospodarczych. Według Rawlsa sposób funkcjonowania wolnego rynku nie daje dostatecznych gwarancji takich samych warunków działania dla wszystkich uczestników i tych, którzy chcieliby się dopiero włączyć w te działania. Zatem pojęcie sprawiedliwości uzyskuje tutaj rangę wartości społecznej. Jej przedmiotem jest sposób, w jaki główne instytucje społeczne (jak np.: prawna ochrona wolności przekonań, konkurencyjny rynek, monogamiczny model rodziny) rozdzielają zasadnicze prawa i obowiązki oraz określają podział korzyści płynących ze społecznego współdziałania. Jednakże w praktyce równość wobec prawa nie zawsze wystarcza. Równe szanse życiowe jednostek w dużym stopniu zależą od pierwotnej pozycji społecznej, jaką daje urodzenie. W tej sytuacji ważne jest wypracowanie zasad sprawiedliwości w sytuacji pierwotnej:
- każdy powinien mieć równe prawa dostępu do całościowego systemu podstawowych wolności, zgodnego z podobnym systemem wolności dla wszystkich
- społeczne i ekonomiczne nierówności powinny
być urządzone z największą korzyścią dla najmniej uprzywilejowanych
zapewniać dostęp do pozycji i urzędów dla wszystkich w warunkach autentycznej równości możliwości.
Komunitaryzm (ang. community - wspólnota) - koncepcja ta uznaje pojęcie wspólnoty za pierwotne w stosunku do pojęcia jednostki i stanowi krytykę filozofii liberalnej. Podstawą owej krytyki jest odmienny sposób rozumienia tego, czym jest substancja społeczna. Dla liberałów jest ona zbiorem jednostek ludzkich domagających się zapewnienia należnych im praw. Komunitaryzm wskazuje, iż prawne gwarancje nie są wystarczające, a członkowie społeczności potrzebują wsparcia ze strony wspólnoty, by móc korzystać z przysługujących im praw. Komunitaryzm krytykuje liberalną koncepcję człowieka, który jako jednostka w społeczeństwie tkwi w izolacji od społecznych relacji. Komunitaryzm zakłada, że jednostkę należy traktować jako członka grupy i wspólnoty, która wywiera na nią wpływ, kształtuje ją, przekazuje określone treści światopoglądowe itp. Tutaj wartości wspólnotowe nadają wspólne cele, co nie przyczynia się do pogłębiania izolacji jednostek.
Socjaldemokratyzm - zgodnie z tą ideą dobro społeczne jest wartością nadrzędną, która nie powinna być pojmowana indywidualnie a dotyczyć wszystkich członków społeczeństwa. Uznaje się za szczególnie ważne wartości takie jak np.: opieka na starość, ochrona zdrowia, możliwość kształcenia, dostępność do lepszych stanowisk pracy itp. i to dla wszystkich i na równych zasadach. Tutaj pojęcie sprawiedliwości społecznej dotyczy zapewnienia wszystkim możliwości realizacji ich szans życiowych. I tu socjaldemokraci uważają, iż niewystarczające są prawne gwarancje, bowiem w rzeczywistości niektóre bariery są zbyt duże do przezwyciężenia. Dlatego też państwo powinno podejmować działania na rzecz grup słabszych w społeczeństwie wykraczając poza obszar zapewnienia minimum socjalnego. W tym znaczeniu wymaga się, by państwo przeciwdziałało przyczynom niepożądanych społecznie zjawisk a nie tylko niwelowało ich skutki. Socjaldemokratyzm przeciwstawia się (leseferystycznemu) założeniu, iż nadrzędnym celem gospodarowania jest maksymalizacja korzyści indywidualnych podmiotów gosp., a prawa rynku traktuje się jako wyłączną „władzę ekonomiczną”. Zgodnie z tym socjaldemokracja opowiada się za dopuszczała interwencją państwa w gospodarkę makroekonomiczną a przeciwstawia się ekonomii neoklasycznej, która obecnie może być odnoszona jedynie do niewielkiego obszaru gospodarowania i nie potrafi rozpoznawać zjawisk związanych z dużymi korporacjami.
Ordoliberalizm - przed II wojną światową narodziła się idea ordo - czyli idea ładu społecznego, którego fundament mają stanowić wartości: wolność, sprawiedliwość społeczna, odpowiedzialność osobista, solidarność. W świetle tej idei również reguły gospodarowania powinny być podporządkowane tym naczelnym normom etycznym. Znamienne jest połączenie, integracja wszystkich dziedzin życia społecznego, które mają być podporządkowane tym wartościom-celom. Obowiązujące zasady ekonomii odbiegają od zasad klasycznego liberalizmu, gdzie funkcjonowała zasada autonomii gospodarki i możliwości jej samoregulacji. W ordoliberalizmie sfera gospodarcza jest podporządkowana społecznym celom np.: zagwarantowanie koniecznych zabezpieczeń socjalnych. Realizacja takich zadań wymaga aktywnej roli państwa w gospodarce, które nie powinno podejmować doraźnych działań interwencyjnych. Tutaj funkcją państwa jest określenie ogólnych zasad polityki gospodarczej i społecznej. Zadania polityki gospodarczej w ordoliberalizmie dotyczą: ochrony silnej konkurencji, zagwarantowania stabilności pieniądza, zapewnienia swobody zwierania umów, uznania prywatnej własności za podstawowe źródło finansowania działalności gospodarczej, stałości polityki gospodarczej. Ponadto wprowadzono zasady regulujące:
idea kontrolowania dysproporcji dochodów
obowiązek brania przez przedsiębiorstwa pod uwagę społecznych kosztów związanych z produkcją.
Katolicka doktryna społeczna - za podstawę uznaje się odwieczne prawo Boże objawione w Piśmie Świętym. Człowiekowi , który posiada godność i jest stworzony na wzór Boży przysługują niezbywalne prawa. Jednakże nie ma tu konfliktu, bowiem człowiek może osiągać swoje dobro tylko w obrębie społeczności, zatem nie może być ono osiągane wbrew czy poza dobrem społecznym. Z kolei społeczność nie może zmierzać do tak pojmowanego dobra wbrew jednostkom. W rezultacie warunkiem dobra społecznego jest ochrona i rozwój osoby ludzkiej. W odniesieniu do życia społecznego dobro wspólne jest traktowane jako wartość nadrzędna, co potwierdza łączenie celów indywidualnych ze wspólnotowymi, a także inne zasady społeczne jak np.: norma sprawiedliwości społecznej. Tutaj etycznemu ograniczeniu podlega mechanizm dążenia do zysku. Bogacenie jest pozytywne, jeżeli jest traktowane jako środek osiągania wspólnego celu.