WYCHOWANIE ZDROWOTNE I OCHRONA ŚRODOWISKA

Zdrowie wg WHO to stan pełnego dobrostanu fizycznego, psychicznego i społecznego, a nie tylko brak choroby lub niedomagania.

Czynniki determinujące stan zdrowia:

- styl życia - 60%

- środowisko - 20%

- genetyczne - 10%

- służba zdrowia - 10%

SOMA - ciało

ZDROWIE wg WHO

- jest wartością dzięki której jednostka lub grupa może zrealizować swoje aspiracje i potrzeby osiągania satysfakcji oraz zmieniać środowisko i radzić sobie w nim

- jest zasobem (bogactwem) dla społeczeństwa (…). Tylko zdrowe społeczeństwo może tworzyć dobro materialne, kulturowe, rozwijać się, osiągać odpowiednią jakość życia

- jest środkiem do osiągnięcia lepszej jakości życia

Zdrowie to stan dynamiczny. Przez całe życie należy:

- chronić je czyli zapobiegać chorobom (profilaktyka)

- doskonalić je, pomnażać, zwiększać jego potencjał - promocja zdrowia

- przywracać je gdy pojawi się choroba (leczenie i rehabilitacja)

Według WHO:

Styl życia to taki sposób życia, który jest wypadkową indywidualnych preferencji i wzorów zachowań a warunkami życia zdeterminowanymi warunkami psychologicznymi, społeczno-ekonomicznymi i kulturowymi.

Idea dobrego zdrowia wg HIPOKRATESA oparta jest na wzajemnych interakcjach między genetyką (wiedzą o podstawowej kondycji człowieka), dietą a aktywnością fizyczną

CHOROBY CYWILIZACYJNE:

- choroba niedokrwienia serca

- choroba nadciśnieniowa

- udary mózgu

- nowotwory

- otyłość i choroby z nią związane

- cukrzyca

- choroba wrzodowa żołądka i dwunastnicy

- choroby narządów ruchu (choroby zwyrodnieniowe - przeciążeniowe głównie kręgosłupa)

- przewlekłe nieswoiste choroby układu oddechowego

- nerwice i zaburzenia psychiczne

- urazy, wypadki, zatrucia

- choroby jatrogenne - zależą od służby zdrowia

- uzależnienia lekowe i narkomania

POLIMAGRAZJA - nadmierne branie leków

Zdrowie to takie zdolności i umiejętności pełnienia ról społecznych, adaptacji do zmian środowiska i radzenia sobie z tymi zmianami

Do czynników środowiskowych wpływających na stan zdrowia i samopoczucia jednostki zalicza się:

- czynniki fizyczne - klimat, pogoda, położenie geograficzne, natężenie oświetlenia i promieniowania, hałas, praca mechaniczna, urazy mechaniczne, transport, wypadki

- czynniki chemiczne - zanieczyszczenia powietrza gazami i pyłami, w tym alergenami roślinnymi

- czynniki biologiczne - zarazki (bakterie, wirusy i pierwotniaki) i większe pasożyty.

- czynniki psychiczne - stresogenne działanie masowego przekazu, niewłaściwe stosunki między ludzkie, zagrożenie utratą pracy, pogoń za wysokimi zarobkami

DETERMINTY WARUNKUJĄCE ZDROWIE

1. Stan zdrowotny społeczeństwa w kontekście jego sytuacji demograficznej

2. Stan odżywienia i zaopatrzenia w żywność

3. Warunki mieszkaniowe

4. Zaopatrzenie w odzież

5. Poziom wykształcenia

6. Sytuacja na rynku pracy (zagrożenia bezrobociem)

7. Warunki pracy

8. Możliwości korzystania ze środków łączności i komunikacji

9. Czas wolny oraz możliwości rekreacji i wypoczynku

10. Zbiorowe spożycie i możliwości oszczędzania

11. System zabezpieczenia społecznego

12. Praca i swobody obywatelskie

SCHORZENIA I RYZYKA ZWIĄZANE Z NADWAGĄ

• Przedwczesna śmierć

• Cukrzyca typu II

• Nadciśnienie tętnicze

• Miażdżyca naczyń

• Choroba niedokrwienia serca

• Udary mózgowe

• Choroby płuc

• Przepukliny

• Kamica żółciowa

• Rak sutka

• Żylaki i zapalenie żył

• Nasilenie bólów reumatycznych

• Przewlekłe choroby reumatyczne

• Podrażnienia skóry w obrębie fałdów tłuszczu

• Zwiększone ryzyko w czasie zabiegu operacyjnego

• Zaburzenia miesiączkowania

• Powikłania w czasie ciąży

PROMOCJA ZDROWIA jest to proces umożliwiający ludziom:

- zwiększenie kontroli nad swoim zdrowiem (identyfikacja własnych problemów zdrowotnych)

- poprawę zdrowia poprzez podejmowanie wyborów i decyzji sprzyjających zdrowiu, kształtowanie potrzeby i kompetencji w rozwiązywaniu problemów zdrowotnych i zwiększenia potencjału zdrowia.

Promocja zdrowia obejmuje pięć obszarów działania:

- Badanie zdrowotnej polityki publicznej

- Tworzenie środowiska życia i pracy sprzyjającego zdrowiu

- Zachęcenie całego społeczeństwa działalności na rzecz zdrowia

- Rozwijanie indywidualnych umiejętności służących zdrowiu

- Reorientacja służby zdrowia

ZDROWIE PUBLICZNE jest to troska (Health care) o zachowanie i umacnianie zdrowia w wymiarze makrospołecznym, lokalnym i środowiskowym polegającym na naukowym rozpoznaniu stanu zdrowia i potrzeb zdrowotnych zbiorowości oraz inicjowaniu i organizowaniu skoordynowanych wysiłków instytucji rządowych, samorządowych i pozarządowych w celu osiągania pożądanych standardów zdrowia

PODSTAWĄ NARODOWEGO PROGRAMU ZDROWIA (NPZ) JEST KONCEPCJA PROMOCJI ZDOWIA

Zgodnie z kartą Ottawską promocja zdrowia to proces umożliwiający ludziom:

• Zwiększenie kontroli nad swoim zdrowiem (identyfikowanie własnych problemów zdrowotnych, w celu poprawy zdrowia - poprzez podejmowanie wyborów i decyzji sprzyjających zdrowiu (DOCZYTAĆ!!!)

Integralnymi składnikami promocji zdrowia są

• Edukacja zdrowotna

• Zapobieganie chorobom

• Lokalna polityka zdrowotna

NIEZBĘDNE SKŁADNIKI ODŻYWCZE - ok. 60

• 10 egzogennych aminokwasów: fenyloalnina, izoleucyna, metionina, lizyna, leucyna, treonina, tryptofan, walina, arginina, histydyna

• Niezbędne Nienasycone Kwasy Tłuszczowe (NNKT): kwas linolowy, kwas linolenowy, kwas arachidowy

• Cukrowce: glukoza, fruktoza, galaktoza

• Makroelementy: wapń Ca, fosfor P,

(DOCZYTAĆ!!!)

WARTOŚĆ ENERGETYCZNA POŻYWIENIA

1g Tłuszczu 9 kcal

1g Białka 4 kcal

1g Węglowodanów 4 kcal

ILOŚĆ DOSTARCZANEJ ENERGII

Białko 12-14%

Tłuszcze do 30%

Węglowodany do 60%

MIERNIK ZDROWIA - parametr służący do określenia w sposób obiektywny stanu zdrowia

Pozytywne mierniki zdrowia dla jednostki

1. wysokość i masa ciała

2. prawidłowość odżywiania

3. pojemność płuc

4. parametry krwi

5. zdolność do wysiłku

6. stan uzębienia

Dla populacji;

1. długość życia kobiet i mężczyzn

2. płodność kobiet

3. przyrost naturalny

NEGATYWNE MIERNIKI ZDROWIA

1) ZAPADALNOŚĆ/ ZACHOROWALNOŚĆ

Wz = L/C x K

gdzie:

L - liczba przypadków zachorowań

C - liczba populacji zarażonej

K - stała

2) CHOROBOWOŚĆ

Chorobowość = zapadalność x czas trwania choroby

Wch = L/C x K

gdzie:

L - liczba osób chorych

C - liczba osób narażonych na choroby

3) UMIERALNOŚĆ

Wu = L/c x K

gdzie:

L - liczba zgonów w drugiej populacji

C - liczebność badanej populacji

4) ŚMIERTELNOŚĆ

Ws = L/C x 100%

gdzie:

L - liczba zgonów z powodu danej choroby

C - liczba chorych na tę chorobę

GŁÓWNE ZAGROŻENIA ZDROWIA W POLSCE

- mała aktywność fizyczna

- nieprawidłowe żywienie

- palenie tytoniu

- nadmierne spożycie alkoholu

- używanie substancji psychotropowych

- środowisko społeczne

- środowisko fizyczne

STAN ŚRODOWISKA I JEGO ZMIANY ATROPOGENICZNE

ZANIECZYSZCZENIE

• Naturalne

• Antropogeniczne - wynikające z działalności człowieka

Biosfera - obszar w którym istnieje życie

Czynniki biologiczne

Do najważniejszych chorób przenoszonych przez drobnoustroje znajdujące się w powietrzu należą:

- grupa ostrych chorób wieku dziecięcego: odra, płonica, ospa wietrzna, nagminne zapalenie opon mózgowych, epidemiczne zapalenie mózgu, nagminne zapalenie przyusznicy

- grupa chorób płucnych: gruźlica, grypa, zapalenie płuc płatowe, zapalenie płuc odoskrzelowe, zapalenie oskrzeli, krztusiec

- grupa chorób zlokalizowana na błonach śluzowych jamy ustno-gardłowej oraz innych (ostry zakaźny nieżyt nosa, błonica zapalenie migdałów)

PETTENKOFER - ojciec higieny

Zanieczyszczenia pyłowe

Pyły mogą działać na organizm ludzki trzema drogami:

- przez skórę

- przez układ pokarmowy

- przez układ oddechowy

Na stopień szkodliwości pyłów wchłanianych przez układ oddechowy mogą wpływać:

- rodzaj pyłu (pochodzenie, skład chemiczny)

- wymiary i kształt ziaren

- stężenie w powietrzu

- czas oddziaływania

- wrażliwość osobnicza narażonego

Choroby, które mogą szerzyć się przez glebę zaliczamy do czterech grup:

- spowodowane drobnoustrojami

- niektóre antropozoonozy

- pasożyty wewnętrzne człowieka, których formy inwazyjne mogą być w glebie, np. glista ludzka, owsiki, glista psia, włosogłówka, toksoplazmoza

Oceniając stan higieniczny gleby posługujemy się wskaźnikami, które:

- charakteryzują rozkład substancji ograniczonej w glebie

- świadczą o odczynie gleby (prawidłowy odczyn gleby powinien się mieścić w przedziale pH 6,6-7,2)

- dotyczą zanieczyszczenia

WODY dzielimy na:

• Opadowe - do podlewania ogródka, do mycia samochodu

• Powierzchniowe - rzeki, jeziora

• Podziemne - zaskórne, gruntowe, wgłębne

Skład mineralny wód przeznaczony do picia:

- bez barwna, klarowna, bez zapachu, o orzeźwiającym smaku i temperaturze 7-11C

- być wolną od wszelkich zanieczyszczeń toksycznych i drobnoustrojów, powodujących

choroby zakaźne, szczególnie układu pokarmowego

- być w dostatecznej ilości i łatwo dostępną

- zawierać dostateczne ilości mikro i makroelementów

- być zabezpieczoną przed zanieczyszczeniem z zewnątrz

Zużycie wody

• Różne 8L

• Picie i gotowanie 2,5L

• Pielęgnacja samochodu 2,8L

• Pielęgnacja ogródka 5,6L

• Zmywanie naczyń 8,4L

• Pranie 16,8L

• Pielęgnacja ciała i kąpiele 50,4L

• Spłukiwanie WC 44,8L

Do oczyszczania wody najpierw stosuje się

1. Filtracja

2. Koagulacja

3. Sedymentacja

4. Odkażanie

5. Dezodoryzacja - usuwanie zapachu wody

Sposoby samooczyszczenia

- utlenianie

- promieniowanie UV

- łańcuch pokarmowy

Im woda ma niższą temperaturę tym jest czyściejsza

TERMOREGULACJA

• CHEMICZNA

• FIZYCZNA

- czynna: pocenie się

- bierna: promieniowanie

Mechanizm regulujący znajduje się w mózgu przez który przepływa krew (podwzgórze)

Stałocieplność - zdolność do dostosowania naszego ciała do warunków w jakich organizm się znajduje

Stadia przegrzania:

1. znużenie cieplne - dreszcze, osłabienie, bóle głowy, objawy nerwicopodobne ustępujące po obniżeniu temperatury otoczenia

2. wyczerpanie cieplne - efekt długiego narażenia na gorący mikroklimat. Uczucie znużenia, bóle głowy, osłabienie, nudności, nieprawidłowa temperatura ciała

3. udar cieplny - powstaje w wyniku skojarzonego działania wysokiej temperatury i zwiększonej wilgotności, może pojawić nagle bądź być poprzedzony wyczerpaniem cieplnym

Komfort cieplny oznacza taki układ warunków cieplnych otoczenia, w których człowiek zachowuje równowagę cieplną najmniej obciążającą procesy termoregulacyjne.

HIPOTERMIA - dochodzi wtedy gdy możliwości termoregulacyjne naszego ciała się załamują i temperatura krwi spada.

Czynniki zwiększające ryzyko odmrożenia

Alkohol Bezruch

Zapalenie stawów Powstałe wcześniej odmrożenie

Miażdżyca Palenie tytoniu

Cukrzyca Mokra odzież

Hipotermia Zimny wiatr

WĘGLOWODANY

INDEKS GLIKIEMICZNY (IG)

Niski IG = 55 i mniej

Średni IG = 56 - 69

Wysoki IG = 70 i więcej

Tłuszcze powinny stanowić około 25% - 30% energii dobowej

CIŚNIENIE

W górach

Objawy: zwiększenie ilości hemoglobiny i liczby erytrocytów we krwi obwodowej, przyspieszenie czynności serca, objawy niedotlenienia mózgu (stan bezkrytyczności, podniecenie, euforia, zahamowanie czynności zmysłów, zaburzenia postawy ciała). Na skutek niedotlenienia centralnego ukł. nerwowego zawodzą mechanizmy regulacyjne i może dojść do zapaści (są to objawy typowe dla choroby górskiej)

Nurkowanie

Objawy: po okresie utajenia występują łamiące, czasem bardzo silne, bóle mięśni i stawów, dreszcze i podwyższenie ciepłoty ciała, mrożenia w kończynach, świąd skóry, przeczulica, niedowłady i porażenia, zaburzenia zmysłów. Zapobieganie chorobie kesowej polega na powolnej dekompresji (10kPa/3 min). Leczenie powstałych zaburzeń polega na dekompresji

Hartowanie - przystosowanie organizmu do zmiennych i szybkich zmian w środowisku.

Front atmosferyczny - wąska przejściowa strefa powietrza, która oddziela dwie masy powietrza o odmiennych właściwościach. To rozgraniczenie nazywamy powierzchnią frontalną. Przecięcie powierzchni frontalnej, powierzchnią ziemi nazywa się frontem (linią frontu)

Klimat - przeciętne warunki pogody oparte na 30 letnich lub dłuższych obserwacjach. Wyróżniamy wiele typów klimatu przy czym do najważniejszych należą kontynentalny i morski

Makroklimat - klimatyczne warunki atmosfery nad większymi terenami.

Mikroklimat - warunki klimatyczne e bezpośrednim otoczeniu organizmów żywych, np. w mieszkaniu, zakładzie pracy, szkole. Mikroklimat zalicza się do głównych czynników wpływających na zdrowie człowieka.

Pogoda - oznacza codzienne zmiany w warunkach meteorologicznych, obejmujące np. temperaturę, opady, wiatr.

Pogoda i poszczególne elementy pogodotwórcze nie odgrywają roli czynników etiologicznych, lecz tylko umożliwiających lub ułatwiających przebieg procesów chorobowych.

Najistotniejsze schorzenia związane z sytuacjami meteotropowymi to:

- choroby gośćcowe (nasilenie bólów stawowych, mięśniowych, nerwobóli)

- nieżyty (nasilenie dolegliwości żołądkowych, jelitowych, wzrost przypadków krwawienia z przewodu pokarmowego)

- choroby mózgowe (nasilenie zaburzeń i przebiegu chorób psychicznych)

- choroby układu krążenia (wzrost częstości zawałów mięśnia sercowego, udarów mózgu)

ŻYWIENIE

Główne składniki odżywcze

Węglowodany - 1g = 4 kcal

Tłuszcze - 1g = 9 kcal

Białka - 1g = 4 kcal

Racja pokarmowa - to jest to co zjadamy w ciągu doby wyrażone w gramach.

Powinniśmy zjadać od:

55% - 70% węglowodanów

25% - 30% tłuszczów

12% - 15% białka

Inne

- witaminy

- sole mineralne

- woda

Białko pełnowartościowe zawiera wszystkie aminokwasy egzogenne w prawidłowych ilościach i proporcjach. Najwięcej ich mają:

1. jajka

2. mleko

3. produkty mleczne

4. drób

5. ryby

6. soja

Rola i przemiany tłuszczów w organizmie

Tłuszcze stanowią jeden z podstawowych składników odżywczych i spełniają w organizmie człowieka wiele różnorodnych funkcji:

• są skoncentrowanym źródłem energii dla tkanek i narządów

• umożliwiają gromadzenie energii będąc główną formą jej zapasu

• ułatwiają odczuwanie smaku i przełykanie pokarmu

• hamują skurcze żołądka i wydzielanie kwasu, soku żołądkowego

• stanowią budulec błon komórkowych i białej masy mózgu

• jako tłuszcz podskórny chronią przed nadmierną utratą ciepła

HDL - cholesterol jest korzystny

LDL - niekorzystny cholesterol

WĘGLOWODANY w organizmie człowieka spełniają wiele funkcji z których najważniejsza jest rola dostarczyciela łatwo przyswajalnej energii.

Rodzaje węglowodanów:

• glukoza - tabletki, napoje zawierające glukozę, słodycze, owoce, miód

• fruktoza - owoce, miód

• sacharoza - cukier trzcinowy i buraczany (cukier stołowy), syrop klonowy, soki

owocowe, słodycze

• laktoza - mleko i produkty mleczne

• skrobia - nasiona zbóż i strączkowych, ryż, kukurydza, pieczywo, makaron,

ziemniaki, warzywa

Glukoza jest jedynym źródłem energii dla MÓZGU

BIODOSTĘPNOŚĆ składnika odżywczego to jego ilość, która z produktu spożywczego posiłku lub racji pokarmowej zostaje wchłonięta i wykorzystana przez organizm.

(DOCZYTAĆ!!!).

Ewaluacja - sprawdzanie skuteczności naszego działania

Normy żywieniowe określają zapotrzebowanie na energie i składniki odżywcze w przeliczeniu na 1 osobę na 1 dzień, dla grup ludności w zależności od wieku, płci, stanowiska pracy, o zbliżonych warunkach fizycznych, żyjących w podobnych warunkach klimatycznych.

Racja pokarmowa - są to zestawy produktów spożywczych, wyrażone w gramach, które łącznie mogą zaspokoić zapotrzebowanie człowieka na wszystkie składniki energetyczne i odżywcze - odpowiadającym potrzebom fizjologicznym

TO NIE JEST WSZYSTKO !!!

---