Rynek. Strona popytu i podaży na rynku.

Dużo słyszy się o rynku, jego funkcjonowaniu i mechanizmie rynkowym. Ale właściwie czym ten rynek jest? Czy to miejsce? A może rzecz? Na pewno NIE!!! Rynek to instytucja gdzie dokonuje się transakcji kupna i sprzedaży czynników produkcji oraz wytworzonych dóbr i usług. Dla istnienia rynku niezbędne jest występowanie co najmniej dwóch podmiotów wymiany, tj. producenta - sprzedawcy i konsumenta - nabywcy. Rynek jest to proces, w trakcie którego podmioty (kupujący i sprzedający) ustalają przedmiot i warunki wymiany dóbr i usług (rodzaj, ilość i cenę dóbr i usług, formę zapłaty, warunki transportu, gwarancji).

Wygodnie jest myśleć, że rynek jest „zbudowany” z jednej strony ze sprzedających, a z drugiej - z kupujących. Kiedy ekonomiści mówią o strukturze rynku, mają na myśli liczbę sprzedających i kupujących, a także ich pozycji na rynku. Ogromne znaczenie dla funkcjonowania rynku ma właśnie liczba jego uczestników. Jeśli jest tylko kilku sprzedających lub kupujących, to ich pozycja na rynku jest silna. W takim wypadku dla wszystkich jest ważne, co który z nich zrobi i dlatego mówimy, że każdy z nich posiada siłę rynkową (monopolową). Jeśli na rynku jest tylko jeden sprzedawca, to taki rynek nazywamy monopolem. Dla odmiany, jeśli na rynku jest wielu sprzedających i kupujących, to żaden z nich nie ma siły rynkowej i każdy musi reagować na to, co się na rynku dzieje. Czasami rynek tworzy bardzo wielu drobnych sprzedających i kupujących, innym razem uczestników rynku jest znacznie mniej, a może być i tak, że jest tylko jeden.
Struktura rynku określa rodzaj konkurencji na tym rynku, czyli sposób rywalizacji uczestników rynku o korzyści, np. jak największe zyski. Jeśli jest tylko jeden sprzedający lub kupujący, to trudno mówić o konkurencji, ale wraz ze wzrostem liczby kupujących
i sprzedających konkurencja się wzmaga.

Zasadnicza rola konkurencji w funkcjonowaniu rynku polega na tym, że konkurencyjne firmy przechodzą do gałęzi, na produkty których zapotrzebowanie rośnie, a to przemieszcza czynniki wytwórcze do zastosowań najbardziej pożądanych przez społeczeństwo. Jest to sposób w jaki funkcjonuje mechanizm rynkowy.

Aby na rynku mogło dojść do wymiany, wielu kupujących i sprzedających musi się spotkać, dogadać i zawrzeć transakcje. Podstawową siłą doprowadzającą do wymiany to oprócz konkurencji - konflikty. Konflikt pojawia się, gdyż każda ze stron zawierających transakcje dąży do przeciwnego celu. Sprzedający chcą otrzymać jak najwięcej za swoje dobro, usługi i czynniki wytwórcze, a kupujący chcą jak najmniej za to dobro zapłacić. Wynika to z tego, iż oba ogniwa chcą osiągnąć jak najwyższe korzyści z wymiany.

Rynki nie mogłyby funkcjonować bez własności prywatnej, czyli zagwarantowanego prawa do posiadania rzeczy i swobodnego nimi dysponowania. Ludzie pracują za pieniądze, gdyż dzięki temu mogą zwiększyć swój stan posiadania, podnieść swoją stopę życiową. Wszystko to co ogranicza prawo własności, jednocześnie ogranicza chęć do pracy. Jeśli rząd podnosi podatki to ogranicza własność prywatną - dochód - i tym samym zniechęca ludzi do pracy.

Rynki mogą być klasyfikowane według różnych kryteriów:
l. Z punktu widzenia ich zasięgu terytorialnego -rynek lokalny ,rynek regionalny, rynek krajowy , rynek międzynarodowy i rynek światowy .
2. Według przedmiotu obrotu możemy wyróżnić: rynek dóbr i usług konsumpcyjnych
(np. rynek artykułów żywnościowych, gospodarstwa domowego, usług lekarskich, adwokackich etc.) oraz rynek czynników wytwórczych (kapitału, pracy, ziemi).
3. Z punktu widzenia branżowego możemy wyodrębnić takie rynki, jak: mięsny, cukru, zbożowy, węglowy, samochodowy etc. Inaczej mówimy o nich, że są to rynki homogeniczne, czyli jednorodne.
4. W zależności od sytuacji rynkowej rozróżniamy: rynek zrównoważony (gdy wielkość popytu równa jest wielkości podaży, a ceny są względnie stabilne) oraz rynek niezrównoważony, który może mieć postać rynku sprzedawcy (gdy wielkość popytu jest większa od wielkości podaży, a ceny wzrastają) lub rynku nabywcy (gdy wielkość podaży jest większa od wielkości popytu, a ceny spadają).
5. Z punktu widzenia legalności można wyróżnić: rynki legalne i nielegalne.
6. W zależności od liczby podmiotów występujących na rynku, możemy wyróżnić: rynek wolnokonkurencyjny, oligopolistyczny i monopolistyczny. Rynek wolnokonkurencyjny to taki, na którym występuje bardzo duża liczba kupujących i sprzedających, przy czym żaden z nich indywidualnie nie ma wpływu na poziom cen. Ceny kształtuje rynek w wyniku interakcji popytu i podaży .
Zadaniem teorii ekonomii jest zbadanie prawidłowości w zachowaniu się konsumentów i reakcji producentów wobec zmiennych informacji napływających z rynku. Prawidłowości powiązań i współzależności przyczynowo-skutkowych.

Pojęcie popytu jest związane z zachowaniem się kupujących na rynku, a mówiąc ściślej, ze sposobami, za pomocą których określają oni rodzaje dóbr i usług, jakie chcą kupić, a także z ilościami, na które zgłaszają zapotrzebowanie. Popyt jest pojęciem dość jasnym i stosunkowo łatwym do analizy, gdyż na rynku jesteśmy znacznie częściej kupującymi niż sprzedającymi. Czym jest więc popyt? Popyt na dowolny produkt łączy się zawsze z ilością, jaką kupujący chcą nabyć, i z ceną, po jakiej produkt jest dostępny. Rozważania nie miałyby jednak sensu gdyby nie były one umieszczone w czasie. Ilość nabywanych produktów zależy od warunków w jakich są przeprowadzane zakupy. Na warunki te wpływa wiele czynników, które dla uproszczenia pogrupuję w sześć kategorii, które kolejno przedstawię:

• Cena danego dobra - czyli suma pieniędzy jaką należy zapłacić za jego jednostkę. To jak dużo danego produktu chcemy kupić zależy między innymi od jego ceny. Cena określa, na ile jednostek tego dobra nas stać przy dochodach, które otrzymujemy. Jednocześnie porównujemy tę cenę z cenami innych dóbr. Ogólnie mogę stwierdzić, że ilość naszych zakupów jest związana z ceną kupowanego dobra, przy czym wielkości te (ilość zakupów i cena) działają w przeciwne strony. Przy niskich cenach kupujemy więcej, a przy wysokich - mniej. Dwa czynniki wpływają na taki właśnie sposób postępowania. Są to:

• Efekt substytucyjny - który polega tym, że jeśli cena rozważanego dobra rośnie, to kupujemy go mniej, gdyż staje się ono relatywnie droższe, ale za to zainteresowanie nasze kierujemy w stronę innych dóbr, które po podwyżce stają się relatywnie tańsze.

• Efekt dochodowy - jego działanie polega na tym, że na skutek wzrostu cen stajemy się biedniejsi. Przy niezmienionych dochodach i równoczesnym wzroście cen możemy kupić mniej produktów, czyli maleje siła nabywcza naszego dochodu.

Przy spadku cen efekt substytucyjny i dochodowy prowadzą do wzrostu wielkości popytu, gdyż stać nas na zakup większych ilości dóbr i jednocześnie zainteresowanie nasze kierujemy na dobra tańsze.

• Ceny innych dóbr - na nasze decyzje o zakupie jakiegoś dobra wpływają ceny innych dóbr i usług dostępnych na rynku. Szczególnie ważne tu są ceny substytutów i dóbr komplementarnych

• Dobra substytucyjne - to takie dobra, które mogą się nawzajem zastępować, np. masło i margaryna, coca - cola i pepsi - cola, hamburgery i hot - dogi. Innymi słowy, substytuty mogą zaspokoić tę samą potrzebę.

• Dobra komplementarne - to takie dobra, które są konsumowane razem,
  np. kawa i śmietanka, lewy but i prawy but.

Jeżeli cena jakiegoś dobra spada, np. margaryny, to ograniczamy konsumpcję substytutu tego dobra, np. masła, czyli kupujemy więcej tańszej margaryny, a mniej masła.
Jeśli cena jednego z dóbr komplementarnych rośnie, to popyt na nie maleje, a jednocześnie maleje również popyt na drugie dobro (komplementarne).

• Dochód - czyli suma pieniędzy przeznaczonych na zakupy na danym rynku w danym okresie oraz na oszczędności. W podejmowaniu decyzji o zakupach dochód jest równie ważny, jak cena dobra. Uogólniając, możemy powiedzieć, że im wyższe mamy dochody, tym więcej każdego z produktów chcemy kupić. Istnieją jednak wyjątki od tej zasady. Jeden z nich dotyczy dóbr spożywanych wyłącznie przez ludzi bogacących się. Wraz z podnoszeniem stopy życiowej, ludzie ci odchodzą od kupowania tanich i na ogół gorszej jakości dóbr, zmniejszając ich zakupy na rzecz dóbr droższych. Wzrost dochodu powoduje więc spadek zakupów dóbr tanich.

• Gusty, moda, postęp cywilizacyjny - natura naszych potrzeb zmienia się wraz z upływem czasu i zmianą warunków, w jakich żyjemy. Również zmieniająca się moda i postęp w nauce i technice wpływa na to, co kupujemy. Nie bez znaczenia są też indywidualne upodobania i przyzwyczajenia poszczególnych konsumentów czy całych grup. Niekiedy wręcz produkt będący „ideałem” dla jednego konsumenta nie wywołuje żadnego zainteresowania u innego, a w skrajnych wypadkach może nawet wywołać niechęć.

• Liczba kupujących - na wielkość zakupów na jakimś rynku wpływ ma liczba konsumentów, którzy chcą zrobić zakupy, przy czym zależność ta jest na ogół jednokierunkowa, czyli wzrost liczby konsumentów powoduje oczywiście wzrost wielkości zakupów i odwrotnie w wypadku zmniejszenia się liczby kupujących.

• Pozostałe czynniki - właściwie wszystko może mieć wpływ na dokonywane przez nas zakupy: film, który obejrzeliśmy poprzedniego wieczora, opinia znajomych, rekomendacja lekarza. Przyczyna zakupu może być najdziwniejsza i zupełnie nieoczekiwana. Bardzo ważnym czynnikiem są nasze przewidywania dotyczące cen w przyszłości. Jeśli oczekujemy podwyżek, to gotowi jesteśmy kupować i gromadzić różne rzeczy, nawet takie, których normalnie nie chcielibyśmy mieć.

Ekonomiści sformułowali prawo popytu, które brzmi:

WYŻSZYM CENOM DOBRA ODPOWIADAJĄ MNIEJSZE ILOŚCI DOKONYWANYCH ZAKUPÓW, CZYLI WZROSTOWI CENY TOWARZYSZY SPADEK WIELKOŚCI POPYTU, A NIŻSZYM CENOM - WIĘKSZE ILOŚCI DOKONYWANYCH ZAKUPÓW, CZYLI SPADKOWI CENY TOWARZYSZY WZROST WIELKOŚCI POPYTU.

Zestawienie wielkości popytu dla różnych wysokości ceny pozwala wykreślić krzywą popytu, oznaczoną na rysunku najczęściej literą D (od ang. Demand - popyt).

Krzywa popytu (rys. 1) pokazuje ilości dobra lub usługi, jakie ludzie chcą kupić (czyli wielkość popytu) przy każdym poziomie ceny w danym okresie.

Rys. 1

Wielkość popytu na dane dobro zmienia się zawsze wtedy, gdy zmienia się cena tego dobra, ceteris paribus. Jeśli cena dobra rośnie, to wielkość popytu maleje, czemu towarzyszy ruch „na lewo i w górę” wzdłuż krzywej popytu. Przy spadku ceny „ześlizgujemy się na prawo i w dół” wzdłuż krzywej popytu.

Ze zmianą popytu mamy do czynienia wtedy, gdy zmienia się któryś z pozostałych czynników determinujących popyt, np. cena substytutu, dobra komplementarnego, dochód.

Wzrost popytu (rys. 2) oznacza, że wzrost dochodów konsumentów, cen innych dóbr czy zmiana jakiegokolwiek innego czynnika zwiększająca zainteresowanie danym dobrem powoduje, że wielkość popytu na to dobro rośnie przy każdej cenie.

Rys. 2

Wzrost popytu przedstawiamy graficznie jako przesunięcie na prawo całej krzywej popytu. Ten ruch pokazuje, że w nowych warunkach przy każdym poziomie ceny zgłaszane jest większe zapotrzebowanie na badanym rynku.

Spadek popytu ( rys. 3) oznacza, że spadek dochodów konsumentów, cen innych produktów lub zmiana jakiegokolwiek innego czynnika zmniejszającego zainteresowanie danym dobrem powoduje, że wielkość popytu na to dobro maleje przy każdej cenie.

Rys. 3

Spadek popytu przedstawiamy jako przesunięcie krzywej popytu na lewo, a następuje on wtedy, gdy zdarzy się coś, co uczyni dane dobro mniej pożądanym. Ruch ten oznacza, że przy każdym poziomie ceny konsumenci zgłaszają mniejsze zapotrzebowanie na to dobro.

Analiza podażowej strony rynku zajmuje się sposobem podejmowania decyzji przez producentów o tym, co chcą oni produkować i wymieniać oraz w jakich ilościach i po jakich cenach. Jest to analiza rynku od strony producenta (lub sprzedawcy).

Podaż jest zestawieniem ilości dóbr, jakie producenci są gotowi sprzedać w określonych warunkach, przy danej cenie i w określonym czasie. Jest to ilość, jaką rzeczywiście planują oni dostarczyć, nie zaś jaką chcieliby sprzedać. Konsumenci mogą oczywiście nie chcieć kupić takich ilości dóbr.

Wielkość podaży jest to ilość dobra (lub usługi), jaką producenci zamierzają sprzedać po danej cenie i w danym okresie. Wielkość produkcji, a więc i podaż produktu, zależy od bardzo wielu czynników, które tak samo jak w przypadku wielkości popytu, można pogrupować w kilka podstawowych kategorii:

• Cena danego dobra - czyli ilość pieniędzy, jaką producent otrzymuje ze sprzedaży każdej jednostki tego dobra. Z analizy strony podaży rynku wynika, że wszystkie wyższe ceny są bodźcem do większej produkcji, a niskie ceny ograniczają ilość dobra dostępną dla konsumentów.

• Ceny czynników wytwórczych - wysokość kosztów poniesionych na czynniki wytwórcze wpływa na wielkość produkcji. Jeśli koszty rosną, to opłacalność produkcji zmniejsza się i jej rozmiary zostają ograniczone. Spadek kosztów produkcji prowadzi do jej zwiększenia.

• Dostępność czynników wytwórczych - w odpowiednim czasie ma wpływ na rodzaj produktów dostarczanych na rynek i ich ceny

• Technologia - jest to sposób zorganizowania procesu produkcyjnego, wykorzystania czynników wytwórczych. Lepsza technologia umożliwia zmniejszenie kosztów produkcji, czyli pozwala dostarczać na rynek każdą ilość produktu po niższej cenie, prowadząc do wzrostu konkurencyjności na tym rynku.

• Ceny innych dóbr - jeśli ceny innych dóbr wzrosną, to mniej opłacalna staje się produkcja danego dobra, co prowadzi do jej ograniczenia. W takim wypadku można powiedzieć, że cena danego dobra relatywnie spadła w stosunku do cen dóbr, które zdrożały.

• Liczba producentów na danym rynku - wraz ze wzrostem liczby producentów zwiększa się produkcja, a więc i podaż na danym rynku

• Pozostałe czynniki - bardzo wiele czynników może mieć jeszcze wpływ na wielkość realizowanej produkcji. Pogoda jest na przykład jednym z najważniejszych czynników wpływających na efektywność rolnictwa. Ważne w podejmowaniu czy też zmianie wielkości produkcji są oczekiwania dotyczące przyszłych cen i to zarówno produktów, jak i czynników wytwórczych.

Ekonomiści sformułowali prawo podaży, które głosi, że:

WYŻSZEJ CENIE DOBRA ODPOWIADA WIĘKSZA ILOŚĆ DOSTARCZANEGO DOBRA.

Dzieje się tak dlatego, gdyż przy wyższych cenach zwiększają się przychody producenta, co przy niezmienionych warunkach produkcji podniesie jego zyski. Zestawienie wielkości podaży i różnych odpowiadających im cen dla danego okresu pozwala wykreślić krzywą podaży, oznaczoną na ogół literą S ( od ang. supply - podaż).

Krzywa podaży ( rys. 4) pokazuje ilości dobra lub usługi, czyli produktów, jakie producenci chcą dostarczyć na rynek ( wielkość podaży) przy każdym poziomie ceny w danym okresie.

Rys. 4

Wielkość podaży danego dobra zmienia się zawsze wtedy, gdy zmienia się wyłącznie cena tego dobra, oczywiście przy ceteris paribus. Zmiany wielkości podaży ilustrujemy ruchem punktu wzdłuż krzywej podaży. Jeśli cena dobra rośnie, to wielkość podaży również rośnie, czemu towarzyszy ruch „na prawo i w górę” wzdłuż krzywej podaży. Przy spadku ceny „ześlizgujemy się na lewo i w dół” wzdłuż krzywej podaży.

Ze zmianą podaży mamy do czynienia wtedy, gdy zmienia się któryś z pozostałych czynników determinujących podaż, np. ceny czynników wytwórczych, ich dostępność, postęp naukowy umożliwiający doskonalenie technologii lub ceny innych produktów.

Jedną ze zmianą podaży jest jej wzrost. Wzrost podaży (rys. 5) oznacza, iż zmniejszenie kosztów produkcji, ulepszenie technologii lub zmiana jakiegokolwiek innego czynnika zachęcająca do wzrostu produkcji powoduje, że wielkość podaży danego dobra rośnie przy każdej cenie.

Rys. 5

Wzrost podaży przedstawiamy graficznie jako przesunięcie na prawo całej krzywej podaży. Ten ruch pokazuje, że w nowych warunkach, jakie panują na rynku, przy każdym poziomie ceny, oferta producentów zwiększa się.

Spadek podaży (rys. 6) oznacza, że wzrost kosztów produkcji, pogorszenie warunków produkcji lub zmiana innego czynnika mającego negatywny wpływ na ofertę producentów powoduje, że wielkość podaży dobra maleje przy każdej cenie.

Rys. 6

Spadek podaży przedstawiamy jako przesunięcie krzywej podaży na lewo, a następuje on wtedy, gdy zdarzy się coś, co powoduje, że wzrastają koszty produkcji, lub wtedy, gdy ich dotychczasowy poziom produkcji staje się niemożliwy, np. przy niedoborze niezbędnych czynników wytwórczych. Spadek podaży oznacza, że w nowych warunkach wielkość podaży przy każdej cenie jest mniejsza.

Analizując całość można śmiało stwierdzić, że każdy rynek można rozpatrywać z dwóch stron, a mianowicie od strony popytu i od strony podaży. Popyt odzwierciedla sposób, w jaki ludzie podejmują decyzje o zakupach, a podaż - w jaki sposób producenci podejmują decyzję o tym, co produkować i w jakich ilościach.

Maślanka Martyna

Grupa FZ - I/4
Nr indeksu 13583

6

cena

ilość

D

ilość

cena

D₀

D₁

D₀

D₁

cena

ilość

S

S₀

S₁

cena

ilość

cena

ilość

cena

ilość

S₁

S₀

---