Jak Państwo wiedzą, współczesna rodzina różni się od typowej rodziny sprzed kilkudziesięciu czy nawet kilkunastu lat, co ma niewątpliwy wpływ na socjalizację dzieci. Jaki jest model współczesnej polskiej rodziny? Które z przemian rodziny we współczesnym świecie mają najważniejsze znaczenie dla wychowania i socjalizacji dziecka? Czym charakteryzuje się obecnie proces wychowania?
Wszystko co nas otacza ulega modyfikacjom. Ludzie, budynki, otoczenie. Również na przestrzeni wieków, a nawet lat ulega zmianom model rodziny. W tym miejscu chciałabym przedstawić definicję modelu według A. Kłosowskiej, która twierdzi, iż model to „słowne, obrazowe lub symboliczne przedstawienie ludzkiego zachowania, mogące służyć jako przykład i przedmiot odniesienia ocen i skonstruowanie dla praktycznych celów społecznych.”
Zanim jednak rozpocznę swoją wypowiedź na temat współczesnego modelu rodziny, chciałabym przedstawić typologię tychże modeli. Posłużę się w tym celu klasyfikacją S. Kowalskiego, który dokonał podziału pod względem liczebności rodziny:
„rodziny nieliczne (1 — 2 dzieci), niesprzyjające uspołecznieniu dziecka z powodu braku (w przypadku jedynaka) albo ubóstwa kontaktów rówieśniczych;
rodziny średnio liczne (3 — 4 dzieci), o optymalnym dla procesu uspołecznienia układzie styczności między rodzeństwem oraz rodzicami i dziećmi;
rodziny bardzo liczne (ponad 4 dzieci) o raczej niekorzystnym dla procesu socjalizacji układzie stosunków — zbyt złożonym, trudnym do wychowawczego opanowania.”
Natomiast Z. Zaborowski określił rodzinę na zasadzie trzech modeli:
model autokratyczny,
model demokratyczny,
model liberalny.
Klasyfikacji rodziny w literaturze można doszukać się bardzo wielu, jednak dominującym modelem w mojej opinii jest model demokratyczno - liberalny (czyli połączenie dwóch typów wg Zaborowskiego). Pod względem liczebności, na podstawie moich obserwacji, dominuje model 2+1, ewentualnie 2+2, rodziny wielodzietne czy wielopokoleniowe powoli zanikają. Modele rozpowszechniają się, ponieważ nasze otoczenie również się rozwija. Szczególnie pod wpływem takich czynników jak: wcześniejsze dojrzewanie dzieci pod względem zmian biologicznych-psychicznych, nabierający znaczenia ruch emancypacyjny kobiet, szerokie oddziaływanie mass mediów oraz wiele innych możliwości, które z pozoru przyczyniają się do zmian w pozytywnym znaczeniu. Należy jednak zaznaczyć, że zmiany te wprowadzają pewien zamęt w funkcjonowaniu rodzin, jako podstawowych komórek społeczeństwa. Więcej możliwości rozwojowych, organizacja czasu wolnego i zawodowego wpływa na przemiany rodzin, które maja niebagatelne znaczenie.
Współcześnie odchodzi się od dyscyplinarnego modelu wychowania. Dzieci w sposób szczególny mają swoje prawa i są pieczołowicie chronieni przez państwo. Sprawia to, iż przechodzi się do modelu demokratycznego lub liberalnego. Rodzina demokratyczna jest najlepszą metodą socjalizacji dzieci, jednak jak wcześniej wspomniałam, bywa często mieszana z liberalnym podejściem do wychowania. Model liberalny, jako dominujący model rodziny, niesie za sobą duże ryzyko popełnienia błędów wychowawczych w zakresie socjalizacji potomstwa. Często „wolna ręka” rodzica zmierza wbrew pozorom w niebezpiecznym kierunku, jakim mogą być chociażby uzależnienia młodzieży (a coraz częściej i dzieci).
Nawiązując do wcześniej przytoczonych modeli rodziny, chciałabym podkreślić, że to właśnie ich przemiana pod wpływem współczesności ma największy wpływ na proces socjalizacji i wychowania. Albowiem w rodzinach, w których jest jedno dziecko, ma ono trudności z nawiązywaniem poprawnych relacji z rówieśnikami, co przekłada się na dorosłe życie jednostki.
Z kolei model liberalny, w którym nie ustala się sztywnych norm i zasad, a niekiedy one w ogóle nie są ustanawiane, wpływa na dewiacyjność naszego pokolenia. Brak kontroli, skutkuje poczuciem nieograniczonej swobody przez najmłodszych.
Śledząc to, co dzieje się w rodzinach, utwierdza mnie w przekonaniu, że przemiany we współczesnym świecie są w większości niekorzystne dla rozwoju dzieci. Co prawda, model demokratyczny, na zasadzie partnerstwa i przyjaźni jest coraz częściej praktykowany wśród polskich rodzin, to jednak nie potrafimy jeszcze wykorzystać go w sposób najlepszy z możliwych.
W dzisiejszych czasach na proces wychowania składa się wiele czynników. Przede wszystkim podzieliłabym go na dwie grupy osób: specjaliści i amatorzy. Ponieważ obecnie proces wychowania dzieci jest kontrolowany przez pedagogów, lekarzy, rodziców, oraz ludzi tworzących media. Obecnie również one wpływają na proces wychowania jednostki. Proces wychowanie jest więc starannie kontrolowany przez osoby z zewnątrz: nauczycieli, wychowawców, sąsiadów. Wychowanie odbywa się w sposób nieprzypadkowy. Szkoła czuwa nad właściwym procesem wychowawczym- nie leży więc piecza wychowawcza po stronie rodziny. Jak pisałam wcześniej, dziś instytucje dbają o właściwy przebieg/proces wychowania. Określają niedobory, braki, zaniedbania i pomagają je niwelować. Wspomagają także wszechstronny rozwój dziecka.
Literatura:
Kłosowska A., Socjologia kultury, Warszawa: PWN, 1981
Kowalski S., Socjologia wychowania w zarysie, Warszawa: PWN, 1986
Zaborowski Z., Rodzina jako grupa społeczno - wychowawcza, Warszawa: Nasza Księgarnia, 1980
Jakie są wady i zalety zawodu nauczyciela? Co - Państwa zdaniem - stanowi jasną stronę tego zawodu, a co wydaje się źródłem zagrożeń?
Zawód nauczyciela w obecnych czasach stanowi źródło satysfakcji, ale też stwarza pewne zagrożenia. W pierwszej kolejności chciałabym przedstawić zalety wykonywania tej pedagogicznej profesji.
Do walorów wynikających z bycia pedagogiem zaliczyłabym prestiż społeczny. W dalszym ciągu nauczyciela postrzega się jako człowieka wykształconego, który swoją wiedzę przekazuje osobom uczącym się. Tym samym nauczyciel w toku swojej pracy na bieżąco kształci się, dziś stanowisko nauczyciela wiąże się z różnymi studiami podyplomowymi, kursami i szkoleniami - to z pewnością wpływa pozytywnie na osobę nauczyciela. Wśród zalet umieściłabym także rodzaj pracy, jakim jest bycie nauczycielem. Kontakt z dziećmi i młodzieżą, rodzicami, szerokim gronem kolegów z pracy sprawia, że daną pracę trudno nazwać monotonną, odosobnioną i bez żadnych „wydarzeń”. Zaletą zawodu jeszcze do niedawna był fakt emerytur pomostowych. Jednak nadal w Karcie Nauczyciela ja osobiście widzę wiele pozytywów. Nauczyciel ma bardzo dobre zaplecze socjalne państwa, liczne dotacje, dodatki, niekiedy gwarancja lokum- stanowią ciekawą ofertę dla nauczycieli. Zaletą określiłabym również możliwość udzielania korepetycji - stanowi to dodatkowe źródło dochodu.
W zawodzie nauczyciela tak jak wiele walorów, jest również wiele wad i trudności. Niektóre z trudności powiązane są z zaletami nauczycielskiej profesji. Albowiem dla jednej osoby możliwość kształcenia/dokształcania się jest postrzegane jako zdobywanie cennych informacji oraz poszerzanie wiedzy osobistej i zawodowej, tak dla innych osób jest źródłem napięć i niechęci. Tym samym chciałabym podkreślić, że o ile awans zawodowy należy do jasnych stron zawodu, o tyle jest źródłem stresu, dla starających się o niego.
Zawód nauczyciela jest stresujący. Z takim stwierdzeniem prawdopodobnie zgodziła by się większość nauczycieli, jeśli nie każdy z nich. Z pewnością część nauczycieli dotyka zespół wypalenia zawodowego. Nauczyciel jest zawodem społecznym, dlatego też chciałabym więcej treści przeznaczyć na omówienie zagrożeń wynikających z bycia nauczyciele, który ma do czynienia z:
a) konfrontacjami z uczniami,
b) konfrontacjami z rodzicami/opiekunami,
c) konfrontacjami z przełożonymi/kolegami pracy,
d) wymaganiami kierunkowymi wobec nauczyciela,
e) wymaganiami osobistymi wobec siebie.
Nauczyciel nieustannie ma do czynienia z powyższymi źródłami wypalenia i stresu zawodowego. Ciągłe konfrontacje z uczniami podczas lekcji, w czasie przerw oraz w innych sytuacjach na terenie szkoły mogą być przyczyną silnego i długotrwałego stresu. Również brak dyscypliny oraz szacunku dla nauczyciela może być powodem rezygnacji z własnych działań i zaniku chęci kształcenia. Także sama istota prowadzenia lekcji, niezmienny sposób w jaki przekazywane są informacje, tak zwana rutyna wpływa na nauczyciela niekorzystnie.
Nauczyciele są w stałym kontakcie z rodzicami, których dzieci uczęszczają do szkoły. Zazwyczaj spotkania z nimi spowodowane są negatywnymi zachowaniami podopiecznych. Rodzice często przejawiają postawy roszczeniowe, zachowania oburzenia i buntu wobec decyzji nauczycieli. Ciągłe zmagania z trudną młodzieżą jak i z trudnymi rodzicami mogą być „zalążkiem” wypalania się.
Dyrektorzy szkół często stawiają barierę pomiędzy sobą, a nauczycielami, zwłaszcza tymi, których stopień awansu zawodowego jest jeszcze niski. Bariera ta ma charakter organizacyjny oraz interpersonalny. Wyraźnie szorstkie przekazywanie informacji oraz wymagań nauczycielom jedynie utrudnia pracę i przysparza wielu zmartwień.
Aktualnie obserwuje się nieustanny wzrost wymagań i zadań stawianych pedagogom. Nieadekwatne wynagrodzenie do wkładu pracy, konieczność ciągłego podnoszenia kwalifikacji, wizytacje, obserwacje oraz poniekąd konieczność awansu zawodowego sprawia, że natłok tych rzeczy jest zbyt duży.
Człowiek rozpoczynający pracę w zawodzie nauczyciela ma wiele aspiracji i zakłada sobie wiele celów do zrealizowania. Chęć bycia lubianym oraz chęć przekazywania wiedzy uczniom stanowi dla niego meritum sprawy. W starciu z rzeczywistością pewne plany ulegają zniszczeniu, unieważnieniu, któremu towarzyszy zniechęcenie do dalszej pracy.
Kolejną wadą są często złe warunki pracy. Miejsce pracy nauczyciela, jakim jest szkoła, stanowi specyficzny teren. Nie trzeba zaprzeczać, iż warunki pracy są dość uciążliwe. Ciągły hałas, gwar podczas dyżurów na przerwach oraz brak posłuszeństwa ze strony dzieci na zajęciach lekcyjnych utrudniają pracę.
Przyczyny stresu zawodowego w ścisły sposób jednoczą się z przyczynami syndromu wypalania się zawodowego.
Jak twierdzą Sven M. Litzke i Horst Schuh, typowe postawy nauczycieli, którym grożą w przyszłości utrudnienia to:
a) angażowanie się w pracę całym sercem;
b) duże oczekiwania względem własnej osoby;
c) negowanie własnych granic obciążenia;
d) spychanie na dalszy plan osobistych potrzeb i interesów;
e) dobrowolne i chętne przejmowanie nowych obowiązków i zadań.
Tym samym chciałabym stwierdzić, że dla mnie nauczyciel to zawód często niewdzięczny, dlatego też więcej widzę w nim zagrożeń aniżeli korzyści (chodzi oczywiście o typowego nauczyciela w szkole, nie zaś wykładowcę na studiach wyższych czy dającego korepetycje).
Bibliografia:
Litzke M. S., Schuh H., Stres, mobbing i wypalenie zawodowe, Gdańsk: GWP, 2007
A. Kłosowska, Socjologia kultury, Warszawa: PWN, 1981, s. 47
S. Kowalski, Socjologia wychowania w zarysie, Warszawa PWn, 1986, s. 79
Z. Zaborowski, Rodzina jako grupa społeczno - wychowawcza, Nasza Księgarnia, 1980, s. 26-28
S. M. Litzke, H. Schuh, Stres, mobbing i wypalenie zawodowe, Gdańsk 2007, s. 169