Definicja i odrębności epidemiologii środowiskowej

Mgr Magda Skiba

Epidemiologia jest nauką o rozprzestrzenieniu i uwarunkowaniach zjawisk zdrowotnych w określonych populacjach ludzkich oraz systemem działań wykorzystujących uzyskane informacje do zmniejszenia rozpoznanych problemów zdrowotnych w populacji

Epidemiologia środowiskowa:

zajmuje się badaniem wpływu na zdrowie ludzkie czynników fizycznych, biologicznych i chemicznych w, szeroko pojętym, środowisku,

szuka wyjaśnienia związku między czynnikami fizycznymi, biologicznymi lub chemicznymi a zdrowiem człowieka

Trudności na jakie napotykamy w dziedzinie epidemiologii środowiskowej:

1. Brak swoistych skutków zdrowotnych wywoływanych czynnikami środowiskowymi

2. Interdyscyplinarny charakter badań, który wynika z konieczności uwzględniania określenia i pomiaru czynników środowiskowych (fizycznych, chemicznych, biologicznych itp.) oraz patologii lub innych parametrów stanu zdrowia osób objętych badaniem

3. W badaniach z zakresu epidemiologii środowiskowej niezbędne jest zastosowanie odpowiednich metod statystycznych, wymagających specjalistycznego przygotowania z zakresu statystyki matematycznej.

4. Problemem jest określenie wielkości narażenia na badany czynnik, pomiar narażenia oraz wybór obszarów i obiektów badania.

Cele epidemiologii środowiskowej

1. Określenie zależności dawka-odpowiedź będącej podstawą weryfikacji najwyższych dopuszczalnych stężeń (NDS) substancji szkodliwych w całym środowisku (zarówno w środowisku komunalnym jak i w pracy)

W badaniach z zakresu epidemiologii środowiskowej zasadniczą sprawą jest nie to, czego w wyniku badań się dowiadujemy, ale jakie przedsięwzięcie należy podjąć.

Wyniki badania i wnioski powinny stanowić jedno z ważnych ogniw procesów decyzyjnych w zakresie profilaktyki zdrowotnej w danej społeczności.

Specyfika skutków zdrowotnych zanieczyszczeń środowiska:

1. Objawy chorobowe nie są charakterystyczne

2. Przebieg procesów patologicznych jest powolny, co wynika ze zwykle niskich dawek czynników środowiskowych

Ekspozycja środowiskowa bardzo rzadko bywa przyczyną swoistą dla określonej choroby lub uszkodzenia stanu zdrowia.

Wiele czynników środowiskowych może powodować określoną jedną reakcję.

Pojedynczy czynnik może być przyczyną jednocześnie wielu reakcji organizmu

Działanie synergistyczne czynników środowiskowych

• pył azbestu i jednoczesne palenie tytoniu są czynnikami ryzyka raka płuca działającymi synergistycznie,

• procesy biologiczne zachodzące w organizmie poddanym ekspozycji na czynniki szkodliwe w środowisku np zapalenie oskrzeli może być czynnikiem zwiększającym reakcję na zanieczyszczenia środowiska,

• adaptacja organizmu

• nadwrażliwość organizmu

Zjawisko „unikania”

• polega na zmianie miejsca zamieszkania przez ludzi, którzy maja poczucie „dyskomfortu” związane z zanieczyszczeniem środowiska.

Stany, których zwiększone występowanie lub nasilenie objawów chorobowych można przypisywać czynnikom szkodliwym występującym w środowisku:

1. niski ciężar urodzeniowy noworodków,

2. wady wrodzone,

3. poronienia samoistne,

4. choroby układu oddechowego u dzieci,

5. białaczki u dzieci,

6. ostra białaczka granulocytowa u dorosłych,

7. anemia aplastyczna,

8. astma u dzieci,

9. zapalenie skóry i dermatozy,

10. rak skóry,

11. czerniak złosliwy,

12. rak płuc (wśród osób niepalących),

13. rak pęcherza moczowego ( u niepalących),

14. pierwotny rak wątroby (u niepalących).

Wnioski wynikające z zdrowotnych następstw działania czynników szkodliwych środowiska:

1. Skutki zdrowotne są uzależnione od czynnika, wielkości ekspozycji i dawki: może się ono wyrażać ciężkimi objawami do zgonów włącznie lub tylko dyskomfortem fizycznym lub psychicznym.

2. Nadwyżki zgonów powszechnie brane pod uwagę w wykazywaniu środowiskowych uwarunkowań sytuacji zdrowotnej nie są najbardziej czułym wskaźnikiem zanieczyszczenia środowiska.

3. Analiza zgonów jest szczególnie użyteczna dla tak wrażliwych osób jak osoby starsze lub dla warunków swoiście związanych z ekspozycją np. wypadki.

4. Czynniki środowiskowe są często wykorzystywane jako „wyjaśnienie” zróżnicowania terytorialnego oraz z mian w czasie w umieralności i zachorowalności, jednakże nie sąz one dobrze określone. Stanowią jedynie wskazanie potrzeby dalszych badań.

5. Ekspozycja środowiskowa daje często nieswoiste skutki zdrowotne, których przyczynami mogą być także inne czynniki.

6. Między ekspozycją na zanieczyszczenia a wystąpieniem skutku zdrowotnego upływa pewien czas tzw. latencja (od kilku godzin do kilkudziesięciu lat).

Monitoring stanu zdrowia ludności.

Polega na wykrywaniu zmian w stanie zdrowia ludności na podstawie zgromadzonych i przeanalizowanych rutynowych danych uzyskiwanych z wtórnych źródeł informacji oraz powiązanie ich z dostępnymi danymi o czynnikach środowiskowych, a szczególnie dotyczących zanieczyszczenia środowiska.

Cel montoringu

• określenie koniecznej interwencji oraz ocena jej efektywności.

Monitoring musi być ukierunkowany na określony program oraz mierzyć efektywność podjętych działań interwencyjnych w odpowiednich czasowo kryteriach.

Pomiary środowiskowe, które powinny wchodzić w zakres systemu monitorowania środowiska dla celów zdrowotnych.

Czynnik	Medium	Teren pomiarów
Dwutlenek siarki SO2	Powietrze	Miejski
Pył zawieszony	Powietrze	Miejski i wiejski, a także obszary, gdzie na małą skalę stosowane jest drewno jako środek opałowy
Dwutlenek azotu NO2	Powietrze	Miejski
Ozon O3	Powietrze	Miejski i wiejski
Tlenek węgla CO	Powietrze	Miejski
Etan, propan, benzen	Powietrze	Miejski i wiejski, a także obszary, gdzie na małą skalę stosowane jest drewno jako środek opałowy
Formaldehyd i aldehyd octowy	Powietrze	Miejski
Wielopierścieniowe węglowodory aromatyczne (benzo(α)piren)	Powietrze	Miejski i wiejski, a także obszary, gdzie na małą skalę stosowane jest drewno jako środek opałowy
Odór	Powietrze	Określone miejsce
Aluminium (Al)	Woda studzienna	Obszary zakwaszone
Arsen (As)	Woda studzienna	Ogólny przegląd
Ołów (Pb)	Warzywa, gleba, pył	Miejski, a także w pobliżu dróg o dużym natężeniu ruchu kołowego, kopalni, hut
Kadm (Cd)	Woda studzienna, warzywa, dziczyzna i zboża	Obszary zakwaszone, obszary zanieczyszczone
Metylortęć	Świeża woda i przybrzeżne ryby	Cały kraj
Dioksyny i polichlorowane bifenyle	Niektóre ryby i mleko	Cały kraj w ograniczonym zakresie
Pestycydy	Środki spożywcze	W ramach kontroli art. Spożywczych
Azotany i azotyny	Płytkie studnie, warzywa zwłaszcza korzeniowe	Tereny rolnicze
Twardość wody (Ca, Mg)	Woda pitna (głębinowa i powierzchniowa)	Cały kraj
Hałas	Powietrze	Ważniejsze drogi, osiedla i zakłady przemysłowe

Wskazania do monitorowania różnych rodzajów efektów zdrowotnych przy użyciu sprawdzonych i testowanych metod, które można wykorzystać w systemie monitorowania środowiska dla celów zdrowotnych.

Rodzaj skutku	Pomiar lub metoda	Badana grupa /zakres badania
Astma i inne skutki dla dróg oddechowych	Pomiary środowiskowe NO2, SO2 , pyłu zawieszonego i O3 Oszacowanie narażenia na NO2, SO2 , pył zawieszony i O3 (pomiary źródłowe i oszacowanie rozkładów) Ukierunkowane badanie kwestionariuszowe dotyczące dolegliwości i objawów Połączone badania kliniczne i epidemiologiczne pomiary narażenia na zanieczyszczenie powietrza proste testy czynnościowe dróg oddechowych subiektywna zmienność objawów w czasie (dzienniki) Ukierunkowane badania epidemiologiczne chorób układu oddechowego Badania rejestrów osób chorych na astmę i przewlekły nieswoisty nieżyt oskrzeli	Coroczny dobór obszarów Wybrane tereny miejskie co 5 lat Wybrane grupy wybranych obszarów Osoby z dolegliwościami ze strony dróg oddechowych i bez dolegliwości wybrane na podstawie badań przeglądowych i danych z przychodni Dzieci i osoby ze zwiększoną wrażliwością dróg oddechowych Co 5 lat, kontrola ujednoliconą metodą w wybranych rejonach działania służby zdrowia. Także z powodu astmy na podstawie danych z rejestru zgonów
Alergia i nadwrażliwość	Ukierunkowane badania kwestionariuszowe Ukierunkowane próby losowe (IgE, testy punktowe) Badania stanu zdrowia	Wybrane grupy z wybranych obszarów Osoby z dolegliwościami wybrane z przeglądów klinicznych Pracownicy państwowo i dzieci w wieku 4 lat - corocznie
Neurotoksyczność	Pomiary środowiskowe np. Pb, MeHg, Al. I PCB Pb MeHg PCB	Powtarzane pomiary w ramach innych części programu monitorowania Wybrane osoby dorosłe, małe dzieci (0-3 lata) i dzieci w wieku szkolnym Wybrane kobiety w wieku rozrodczym i osoby spożywające dużo niektórych gatunków ryb (kobiety karmiące piersią) Próba losowa populacji generalnej i osoby spożywające dużo niektórych gatunków ryb (kobiety karmiące piersią)
Choroby układu krążenia	Pomiary środowiskowe np. azotanów, azotynów i Mg w wodzie, co w powietrzu i hałasu Ukierunkowane badania epidemiologiczne chorób sercowo - naczyniowych w powiązaniu ze zmianami środowiskowymi Ukierunkowane badania epidemiologiczne związku między jakością wody i zapadalnością na choroby sercowo - naczyniowe	Wybrane środowiska i media Wybrane środowiska, narażenia i grupy populacji Wybrane grupy populacji
Toksyczność dla nerek	Ukierunkowane pomiary środowiskowe dla Cd Ukierunkowane pomiary narażenia na Cd	Środki spożywcze, woda pitna Kobiety (placówki połoznicze)

---