ubóstwo jako problem społeczny

Boczoń, Toczyski, Zielińska:

• definicja:

- ubóstwo (w świadomości społecznej) - brak dostatecznych środków materialnych do życia, bieda, niedostatek;

- ubóstwo - stan poniżej pewnego zmiennego w czasie progu dochodowego lub progu realizacji potrzeb w odniesieniu do jednostki, rodziny, grupy społecznej;

• podejścia:

- ubóstwo absolutne (bezwzględne): kryterium - warunki materialne nie zapewniające zaspokojenia minimalnych potrzeb człowieka;

• w węższym znaczeniu - stan niezaspokojenia minimalnych potrzeb organizmu ludzkiego - niemal takich samych w każdym miejscu i w każdym czasie;

• w szerszym znaczeniu - stan niezaspokojenia potrzeb uznanych w danym społeczeństwie i w danym czasie za minimalne;

- ubóstwo względne: nadmierne rozpiętości w poziomie życia; istotna jest nie bezwzględna wysokość dochodów, lecz dystans między nimi;

• Polska: ubóstwo - warunki materialne nie zapewniające zaspokojenia podstawowych potrzeb;

• przyczyny:

- zwolennicy twardych reguł rynkowych, opowiadający się za stosowaniem kategorii ubóstwa absolutnego - przyczyny w niewłaściwych zachowaniach samych ubogich;

- egalitaryści, opowiadający się za stosowaniem kategorii ubóstwa względnego - przyczyny w systemie gospodarczo-społecznym;

Schiller:

1. teoria skażonych charakterów:

- ubóstwo jako naturalny rezultat indywidualnych defektów: brak aspiracji, zdolności itp.;

- słabości wynikają z brak motywacji do nauki szkolnej;

- każdy kto chce powiększyć swoje dochody może to zrobić;

- biedni nie włożyli więc odpowiedniego wysiłku;

2. teoria ograniczonych możliwości:

- ubożenie społeczeństwa może być rezultatem sił pozostających poza kontrolą jednostki;

- biedni nie mają równego dostępu do szkół, miejsc pracy;

- dyskryminacja w zarabianiu ze względu na płeć, kolor skóry;

- rząd nie obdarza biednych sprawiedliwie przywilejami, subwencjami - brak polityki protekcjonizmu;

3. teoria Wielkiego Brata:

- generalnie wina leży po stronie rządu - niszczenie bodźców do umocnienia niezależności ekonomicznej rodziny;

- uzależnienie przez wysokie podatki, programy socjalne;

• źródła - Triada Gildera:

- praca - ubodzy pracują mniej i z mniejszym zaangażowaniem niż inni; akceptacja zapomogi jako trwałego sposobu życia; powstanie subkultury dobroczynności;

- rodzina - rozkład tradycyjnego monogamicznego małżeństwa i osłabienie roli mężczyzny jako głowy rodziny;

- wiara - w człowieka, przyszłość, wzajemne korzyści z handlu; ich brak powoduje upadek ducha pracy i przedsiębiorczości, niepowodzenia, frustracje;

• cechy demograficzno społeczne rodzin i niskich dochodach:

- większa liczba osób na utrzymaniu,

- niska aktywność zawodowa,

- niski poziom wykształcenia,

- podeszły wiek,

- choroby,

- alkoholizm,

- rozpad rodziny,

- wielodzietność;

• przyczyny ubóstwa w Polsce:

- cechy sytuacji społecznej rodzin obniżające możliwości kształcenia dzieci i pogłębiające nierówności (Jarosz): pochodzenie robotnicze i chłopskie, niski poziom dochodów, niskie wykształcenie i kwalifikacje zawodowe rodziców, duża liczba dzieci w rodzinie;

- katastrofalna sytuacja mieszkaniowa;

- państwowy mechanizm alokacji dochodów;

- występowanie alkoholizmu w rodzinie;

- podeszły wiek i emerytura starego portfela;

- inwalidztwo;

- pozostawanie w kręgu subkultury ludzi ubogich;

• wyznaczniki ubóstwa w Polsce:

- niedożywienie,

- dezorganizacja życia rodziny;

- zaniedbania w warunkach mieszkaniowych;

- alkoholizm;

- enklawy ubóstwa i przestępczości;

• przyczyny ubóstwa wg Jana XXIII:

- błędna polityka państw - nakładanie nadmiernych ciężarów na obywateli;

- naruszanie sprawiedliwości rozdzielonej przez niedostosowanie wysokości zarobków i płac do użyteczności społecznej pracy;

- szybszy postęp techniczno-ekonomiczny przemysłu niż rolnictwa - upośledzenie wsi względem miast;

• mierniki ubóstwa:

- miernik absolutny oparty na kryterium niskich dochodów - urzędowa granica ubóstwa - USA;

- miernik relatywny - niski budżet rodziny czteroosobowej - USA;

- relatywna granica ubóstwa - Europa - dochód niższy niż 50% średnich dochodów gospodarstw domowych odpowiedniego typu;

- minimum socjalne - Polska - umownie ustalony poziom zaspokojenia potrzeb jednostki uznanych za społecznie niezbędne;

• walka z ubóstwem:

- liberałowie - dążenie do likwidacji ubóstwa w wymiarze absolutnym - zapewnienie wszystkim minimalnego poziomu dochodów; rozbudzanie przez państwo aktywności i ambicji ubogich, zwiększanie ich produktywności i szansy na sukces;

- autorzy postrzegający ubóstwo jako zjawisko względne - korekta podziału dochodów przez państwo: silnie progresywne podatki, rozbudowany system świadczeń społecznych, kontrola cen, zagwarantowanie płacy minimalnej, dotowanie przez państwo oświaty, służby zdrowia, mieszkalnictwa;

• kierunki działań w walce z ubóstwem (UE):

- kształcenie zawodowe i oświata;

- stworzenie warunków korzystnej komunikacji społecznej i informacji z udziałem ubogich;

- gwarantowane dochody najniższe jako droga do samodzielnego zorganizowania sobie życia z pomocą państwa i społeczeństwa lokalnego;

- praca w środowisku i samopomoc;

• walka z ubóstwem wg Szkoły Socjalnej w Arthus - triada:

- społeczność lokalna;

- pracownik socjalny - przeniesienie zainteresowania z indywidualnego klienta na środowisko w którym on żyje;

- władze lokalne;

• prewencja w walce z ubóstwem - zapobieganie jest lepsze niż leczenie:

- prewencja pierwsza - tworzy pozytywny program społeczny, plan społeczny;

- prewencja druga - określa obszary depresji społecznej i ustala program zajęcia się grupami największego ryzyka;

- prewencja trzecia - dotyczy jednostek i rodzin;

• projekt parasola - mieszkańcy, pracodawcy, politycy, organizacje związkowe decydują co jest dobre dla społeczności lokalnej i plan ten egzekwują; presja na miejscową ludność i jej działania;

• projekt korzeni traw - pomysły rozwijają się na dole podczas współpracy mieszkańców, urzędników, pracowników środowiskowych;

Warzywoda - Kruszyńska:

• typy wyjaśniania biedy - Vranken:

- deficiency model - przyczyny w jednostce stanowiące jej niezbywalną charakterystykę;

- accident model - przyczyny po stronie jednostki wynikające z sytuacji w jakiej znalazł się dany człowiek: choroba, rozpad rodziny;

- culture of poverty model - przyczyny w społeczności w której żyje jednostka, socjalizowanie w kulturze ubóstwa;

- situational model - społeczności biednych wytwarzają specyficzne strategie przetrwania w związku ze znalezieniem się w niezawinionej przez siebie sytuacji społecznej;

- structural model - bieda stanowi nieodłączną cechę społeczeństwa opartego na gospodarce rynkowej i pełni określone funkcje na rzecz społeczeństwa kapitalistycznego;

- cyclical model - przyczyny w społeczeństwie związane ze zmianami jakim ono podlega;

• typy wyjaśniania biedy - Wright:

- genetric/racial inferiority model - biedni posiadają skazy wynikające z genetycznej/rasowej niższości oddziałującej na poziom inteligencji;

- culture of poverty model - przyczyny w cechach jednostki które uniemożliwiają jej efektywne funkcjonowanie w społeczeństwie; cechy te są wytworem oddziaływań społecznych i kulturowych;

- ravages of social change model - przyczyny w zmianach społecznych, w przekształceniach na rynku pracy powodujących zmianę możliwości zatrudnienia;

- class exploitation model - bieda jako immanentna właściwość pewnych systemów społecznych opartych na wyzysku jednych klas przez drugie;

• rodzaje biedy:

- zawiniona, alkoholowa, spatologizowana, na własne życzenie;

- niezawiniona, „normalna”, ekonomiczna niezależna od samych ubogich;

• czynniki sytuacyjne determinujące styl życia biednych:

- niski poziom dochodów bieżących - źródła: głównie świadczenia społeczne, zasiłki celowe; zasiłki rodzinne, alimentacyjne, wychowawcze, pielęgnacyjne; renta socjalna; zbieranie i sprzedaż złomu, makulatury, butelek; praca legalna, sezonowa, „na czarno”; skutki: „rygor oszczędnościowy” - ograniczenie wydatków na produkty żywnościowe, nową odzież, leki, opał, opłaty za czynsz, energię elektryczną;

- zła sytuacja mieszkaniowa - zmiana mieszkania na niższy standard; przeprowadzenie się do rodziców, dziadków; słabe wyposażenie w infrastrukturę sanitarną; skromne wyposażenie w meble i sprzęty; małą powierzchnia mieszkalna; zdewastowanie wnętrza;

- pogarszający się stan zdrowia - niski poziom dbałości o higienę ciała i jamy ustnej; nieracjonalny sposób odżywiania; niedożywienie; brak systematycznej kontroli zdrowia; palenie tytonie; nadużywanie alkoholu; stresy;

- nadmiar wolnego czasu - życie pozbawione regularności; nieograniczony czas wolny, „pusty”; zabijanie czasu (spanie, stanie na ulicach, oglądanie telewizji); życie z dnia na dzień - orientacja na teraźniejszość; apatia, pasywność; depresja;

- niska aktywność zawodowa - praca nie stanowi wartości; niechęć i brak szacunku dla pracy; praca dzieci;

1

http://members.lycos.co.uk/nonameuwb

---