ORGANY administracji I SPOSOBY ICH KREACJI
Całość struktur administracyjnych składa się z dwóch kategorii podmiotów:
- organów
- i urzędników.
Organ administracji publicznej to człowiek (lub grupa ludzi w przypadku organu kolegialnego):
znajdujący się w strukturze organizacyjnej państwa lub samorządu terytorialnego,
powołany w celu realizacji norm prawa administracyjnego, w sposób i ze skutkami właściwymi temu prawu,
działający w granicach przyznanych mu przez prawo kompetencji
Sposoby kreacji organów administracji publicznej:
z wyboru
z powołania
z nominacji
z umowy
z mocy prawa
z urodzenia
z losowania
z rewolucji
z zamachu stanu
OPIS:
Z WYBORU
Organy różnych szczebli są wybierane w demokratycznych wyborach.
Organy pochodzące z wyborów SA dzisiaj uważane za fundament ustroju demokratycznego. Niemniej jednak, konkretne rozwiązania konkretnych systemów wyborczych są różne.
Z wyborów w administracji rządowej pochodzi Prezydent RP.
W administracji samorządu terytorialnego wszystkie (poza organami z mocy prawa) organy pochodzą z wyborów bezpośrednich lub pośrednich.
Z POWOŁANIA
Część pracowników zatrudnionych w administracji publicznej lub w służbie państwowej zostało na swoje miejsca pracy powołane.
Termin „powołanie” używany jest przez pracodawcę do wykreowania organów o najważniejszym znaczeniu w państwie i tylko w kontekście, że jeden organ powoływany jest przez drugi organ, np.
- Prezes Najwyższej Izby Kontroli powoływany jest przez Sejm za zgodą Senatu na 6 lat,
- Rzecznik Praw Obywatelskich powoływany jest przez Sejm za zgodą Senatu na okres 5 lat,
- Prezydent RP powołuje Prezesa Rady Ministrów i pozostałych członków Rady Ministrów,
- Prezes Rady Ministrów powołuje na wniosek ministra właściwego do spraw administracji publicznej wojewodę.
Czas trwania powołana jest ograniczony z góry bądź w sposób, który jest związany z politycznym charakterem i publicznym funkcjonowaniem danego organu.
Trwałość stosunku powołania jest uzależniona mocno od czynnika politycznego.
Część pracowników samorządowych jest zatrudniana na podstawie aktu powołania:
- w gminie: kierownik urzędu stanu cywilnego, sekretarz gminy, skarbnik gminy
- w powiecie: sekretarz powiatu, skarbnik powiatu
- w województwie: skarbnik województwa, dyrektor wojewódzkiego urzędu pracy, dyrektorzy wojewódzkich instytucji kultury
Z NOMINACJI
Mianowanie jest najstarszym sposobem kreacji urzędnika. Mianowanie nie dotyczy pracowników szeregowych.
Pracownik zatrudniony na podstawie mianowania jest w sposób szczególny chroniony przez prawo: trwałość stosunku mianowania odzwierciedla się w tym, że zakończenie stosunku pracy może nastąpić jedynie w warunkach i okolicznościach określonych ściśle w prawie (np. w razie śmierci, prawomocnego skazania, nadużycie władzy, choroby uniemożliwiającej sprawowanie urzędu, orzeczenia określonej kary dyscyplinarnej).
Pracownik ma specjalne, niespotykane gdzie indziej, korzyści związane z pełnieniem funkcji urzędniczej (np. szczególne nagrody, korzystniejsze przejście na emeryturę lub rentę, dodatkowe uposażenia i przywileje).
Aktualnie w Polsce mianowanie obejmuje:
- nauczycieli na podstawie ustawy z 1982 r. Karta Nauczyciela,
- pracowników urzędów państwowych (niektórych),
- pracowników administracji celnej,
- pracowników urzędów dyplomatycznych i konsularnych,
- prokuratorów,
- pracowników jednostek badawczo-rozwojowych,
- pracowników samorządowych,
- pracowników szkół wyższych,
- pracowników zatrudnionych w NIK,
- pracowników służby cywilnej,
- pracowników PAN,
- komorników
Z UMOWY
Z Organem podpisywana jest umowa na czas określony lub nieokreślony.
Z MOCY PRAWA
Mocą określonej regulacji prawnej podmiot uzyskujący w wyniku wyborów, nominacji czy powołania status organu administracji kwalifikowany jest z mocy prawa lub w określonych prawem warunkach jako jednocześnie inny, szczególnie nazwany w prawie, organ.
Oznacza to, że organ taki jest w tym samym czasie jednym i drugim organem.
Przykłady:
- wybrany w wyborach powszechnych Prezydent RP jest najwyższym, chociaż nie zwierzchnim, organem administracji państwowej. Jednocześnie, w sytuacjach szczególnych gdy uzna, że sprawa jest szczególnej wagi, może zwołać i poprowadzić Radę Ministrów, zwaną w Konstytucji Radą Gabinetową.
- starosta jest wybierany przez radę powiatu, ale już wybrany staje się z mocy prawa przewodniczącym zarządu powiatu,
- powołany przez Prezydenta RP minister, który z mocy prawa jest członkiem Rady Ministrów jako naczelnego organu administracji rządowej.
Z URODZENIA
W dzisiejszych czasach organy administracji publicznej realizujące swe funkcje z racji urodzenia są bardzo rzadkie. W rzeczywistości państw dotyczą wyłącznie tych sytuacji, w których dziedziczny monarcha pełni funkcje z zakresu administracji publicznej.
W obszar tego sposobu kreacji nie wchodzą zdarzające się w świecie sytuacje, w których prezydentem zostaje wybrany syn prezydenta, czy senatorem syn senatora.
Z LOSOWANIA
Losowanie wymyślono dawno. Było znane już w czasach rzymskich.
W dzisiejszych czasach rola losowania spadła, niemniej w wielu krajach jest wciąż stosowane.
- w Stanach Zjednoczonych np. losuje się członków ławy przysięgłych (ale ze szczególnym skutkiem, bo o wyniku losowania decyduje strona),
Z REWOLUCJI
W przypadku rewolucji, siły organizujące i przeprowadzające rewolucje traktują kompetencje w zakresie kreowania nowych organów jako własną kompetencje pierwotną, która przez nikogo nie może być kwestionowana.
W obrębie tych samych kompetencji, siły rewolucyjne dokonują kasacji organów dotychczasowych.
Jedyną podstawą takich uprawnień jest więc siła wygranej rewolucji, a nie prawo, zwyczaj, czy moralność.
Z ZAMACHU STANU
Sytuacje, w których stanowiska w państwie uzyskiwane są w wyniku zamachu stanu są w dzisiejszych czasach wciąż częste, chociaż są swoiste raczej dla państw wybranych kontynentów.
Sposobem kreacji nowych organów jest zazwyczaj nominacja.