FRANCISZEK BOHOMOLEC
(1720 - 1784)
NAUCZYCIEL, REDAKTOR, KOMEDIOPISARZ, POETA, PUBLICYSTA, TŁUMACZ, WYDAWCA - jeden ze współtworców polskiego oświecenia.
Pochodził z okolic Witebska.
Po latach nauki u jezuitów w Wilnie, wstąpił do tego zakonu w wieku 17 lat.
Służba zakonna była dla niego żarliwą pracą nauczycielską, wychowawczą i społeczną.
Życie osobiste całkowicie wtopiło się w jego działalność publiczną.
10 lat pracuje jako nauczyciel w kolegium wileńskim, później przybywa do Warszawy, skąd wysłano go w latach 1747- 49 na dwuletnie studium retoryczne do Rzymu. Do kraju wrócił bogatszy o świadomość kulturową nowożytnej Europy.
W 1751 r. zostaje skierowany z Wilna do warszawskiego Collegium Zaluscianum, które zostało przebudowane w duchu nowoczesnych tendencji. Od tego momentu wiąże się z Warszawą na zawsze.
Utrzymuje ścisłe związki z elita oświeceniową kraju, m.in. Konarskim, J.A.Załuskim.
W 1761 r. obejmuje redakcję „Kuriera Polskiego” ( dalej jest mowa o „Kurierze Warszawskim”- to chyba to samo) i „Wiadomości Uprzywilejowanych Warszawskich”.
Od 1762 r. - prefektura drukarni warszawskiej Societatis Jesu. Po kasacie zakonu (1773) Stanisław August powieżył mu Drukarnię Nadworną JKMci (dotchczasowa Drukarnia S.I.).
Niektóre teksty Bohomolca:
Tragedie szkolne:
Cezar w Egipcie - tragedia oryginalna
Lizymach - przeróbka tragedii C. La Rue
Mowy publiczne:
Pro ingeniis Polonorum - debiut publiczny Bohomolca, obrona kultury polskiej i umysłowości Polaków, przeciw pracy Noce Sarmackie włoskiego pijara U. Mignoniego.
De lingua Polonica colloquium - pochwała i obrona czystości języka polskiego.
Dwa zbiory ćwiczeń szkolnych (podpisane nazwiskami uczniów „dla emulacji”):
Zabawki oratorskie - zasada pisania : krótko - jasno - gładko, na przykładzie listu i mowy, jest tu zawarty program rozwoju rodzimej kultury.
Zabawki poetckie - wzory poezji klasycystycznej, ważne jest czerpanie z topiki klasycznej oraz jasna konstrukcja składniowa, szczególne znaczenie ma oda refleksyjno - moralna (Horacy).
Zbiór komedii konwiktowych (czyli przeznaczonych do odgrywania przez młodzież w szkole):
Adaptacje komedii głównie Moliera, ale także Plauta i in. autorów francuskich.
Krytykuje głównie prostactwo prymitywizmu, pustą bezmyślność i wyrafinowane oszustwo.
Komedie dla królewskiej sceny, czyli na teatrum:
Małżeństwo z kalendarza - problem stosunku do cudzoziemców, sztukę uznano za skandal obyczajowy i społeczny, za obrazę narodu…
Staruszkiewicz - też problem cudzoziemców.
Monitor - sztuka dyskursywna, o roli literatury i teatru w życiu publicznym.
Autor komedii - tak samo jak Monitor.
Pijacy - świat pijanych i trzeźwych, dwa światy, dwie moralności, dwa języki.
Pan dobry - obrona praw i godności chłopów (w duchu fizjokratyzmu).
Pisze też wiersze, np. Do wina.
Gazety Bohomolca: „Kurier Warszawski” i „Wiadomości Uprzywilejowane Warszawskie”. (wychodziły dwa razy w tygodniu, raz „Kurier” i raz „Wiadomości”)
Co w nich było:
- panorama politycznych zdarzeń z całego świata (oszczędny komentarz własny, fakty podawane rzeczowo)
- ogłaszały o nowościach wydawniczych, aukcjach książkowych, świętach kościelnych i państwowych
- informacje o życiu naukowym, handlowym i o pracy instytucji publicznych
- anonsy dla poszukujących pracy lekarzy i nauczycieli
Od 1769 współpracuje z Bohomolcem Stefan Łuskina, który po kasacie zakonu jezuitów przejmuje kierownictwo. Od 1774 jest to „Gazeta Warszawska”.
Bohomolec jako wydawca.
podjął się wydania Zbioru dziejopisów polskich - 4-tomowa seria kronik polskich (Marcina Bielskiego, Macieja Stryjkowskiego, Marcina Kromera, Aleksandra Gwagnina), powstała dzięki inicjatywie J.A. Załuskiego i wsparciu finansowym Jabłonowskich.
wydał poezję Kochanowskiego
wydał także dzieła Sarbiewskiego, Lubomirskiego, Kryszpina, Orzechowskiego, Fredry.
wszystkie pozycje opatrzył komentarzem własnym i podał informacje o autorach.
Początkowo nie należał do bliskich współpracowników króla (zwolennik orientacji saskiej), ale później przez Krasickiego został wciągnięty w to środowisko (od ok. 1766).
Współpraca z Krasickim w „Monitorze”.
W „ Monitorze” Bohomolec pisał: artykuły, felietony na temat bieżących spraw kraju, listy, cykl fikcyjnej korespondencji z Nolopii (anagram Polonii), cykl listów Szkolnickiego o szkołach i wychowaniu, artykuły chwalące Krasickiego i ks. Baudoina, itd.
Wycofuje się z „Monitora” w 1769.
Bohomolec próbował wprowadzić nowy rodzaj sceniczny - „kantanę, czyli śpiewogrę”, coś jak opera, współpracował z Kamieńskim i Bogusławskim.
Nędza uszczęsliwiona, Prostota cnotliwa
Krasicki pisze dwa nekrologi Bohomolca, jeden o osiągnięciach literackich, drugi rysował portret człowieka.
Bohomolec w testamencie oszczędności zostawia do dyspozycji władz miejskich. Fundusz ten istniał do wubuchu I wojny światowej.
Dodaję z innego źródła metodę adaptacji sztuk stosowaną przez Bohomolca ( w sztukach konwiktowych):
usuwanie ról kobiecych - zgodnie z jezuicką zasadą „ratio studiorum”
przyjęcie schematu konstrukcyjnego komedii
osadzenie w polskim krajobrazie i realiach polskich
spolonizowanie postaci.