„Rozwój obrazów umysłowych”

1. W słowniku terminologii piagetowskiej Andre Bettro obraz umysłowy jest definiowany jako:

- kopia przypomnieniowa (ewokacyjna) występująca pod nieobecność przedmiotu

- symbol czynności, czyli pewnego rodzaju element oznaczający umotywowany, tj. zachowujący podobieństwo percepcyjne lub ruchowe do rzeczywistego obiektu

- uwewnętrznione naśladownictwo

- produkt interioryzacji aktów intelektualnych

- forma pośrednia między czynnościami sensomotorycznymi a czynnościami operacyjnymi

2. Obraz jest narzędziem wiedzy, a więc należy do funkcji poznawczych, jest jedną z form poznania obrazowego, obok spostrzeżenia i naśladownictwa.

3. Podział obrazów:

1. reprodukcyjne (ewokacje przedmiotów lub zjawisk już znanych)

- statyczne (przedmiot lub konfiguracja nieruchoma)

- kinetyczne (obraz ruchu)

- transformacyjne (obraz rezultatu przekształceń lub faz przekształcenia)

b) antycypacyjne (konkretne wyobrażenia zdarzeń poprzednio nie spostrzeganych)

- kinetyczne (obraz nieznanego ruchu)

- transformacyjne (obraz nieznanych przekształceń)

4. Obrazy umysłowe nie odgrywają żadnej roli w życiu dziecka aż do połowy drugiego roku życia. Przemawiają za tym trzy dowody:

- rozwój zabawy i naśladownictwa - w 13-14 m-cu pojawia się naśladownictwo „odróżnicowanie”, czyli pod nieobecność wzoru (wcześniej jest naśladownictwo bezpośrednie) oraz w 2 r.ż. zabawa symboliczna (w 1 r.ż. zabawy ćwiczebne lub funkcjonalne)

- czynności dotyczące przedmiotów nieobecnych (9 m-c - odnalezienie przedmiotu zasłoniętego ekranem na oczach dziecka)

- wyobrażenia w akcie inteligencji (od 14-18 m-ca - rozwiązywanie problemów bez eksperymentu, tylko dzięki operacji wyobrażeniowej)

5. Piaget pojawienie się obrazów umysłowych wiązał z funkcją symboliczną, czyli zdolnością do przypominania sobie - przy pomocy znaków lub symboli - przedmiotów lub sytuacji nie spostrzeganych aktualnie (odróżnicowanie elementu oznaczanego od oznaczanego). Początek rozwoju funkcji symbolicznej przypada na 14-18 m-c i przejawia się w czterech aspektach:

- przyswajanie mowy

- zabawa symboliczna

- odróżnicowanie naśladownictwo jak w pkt. 4

- wyobrażenia w aktach inteligencji

6. Najważniejszym czynnikiem, który prowadzi do powstania indywidualnych form symboli jest rozwój naśladownictwa:

- naśladownictwo sensoryczno-motoryczne (3-4 m-cy)

- naśladownictwo „odróżnicowanie” - powstaje forma ewokacji („jeszcze ruchowa, a już symboliczna”)

- wzbogacanie naśladownictwa (m.in. wpływ społeczny, zwł. w rozwoju mowy)

- zinterioryzowane formy naśladownictwa (punkt wyjścia wyobrażeń oraz samego obrazu, będącego z natury reprodukcją motoryczną).

7. Piaget wywodzi wyższe formy myślenia raczej z działania niż spostrzegania - zaproponował dwuliniowy model, w którym rozwój percepcji i rozwój pojęć ewoluują niezależnie od siebie, ale z wzrastającym powiązaniem.

Obraz nie jest więc prostą kontynuacją spostrzeżenia, np. wyobrażenia ruchów własnego ciała nie opierają się na prostych obrazach ewokacyjnych, zewnętrznych w stosunku do tych ruchów, lecz zakładają zinterioryzowane naśladownictwo, polegające na zarysowanym ich odtworzeniu przy zahamowaniu ich pełnej reprodukcji (dowód: napięcie mięśniowe podczas przywoływania obrazów ruchów)

Również nie można takiego wniosku wyciągnąć na podst. analogii do ruchów eksploracji strukturującej, gdyż:

- akt eksploracji jest już pewnego rodzaju naśladownictwem

- obraz umysłowy, nie jest pozostałością spostrzeżenia, lecz pochodzi z aktywnej reprodukcji ruchów percepcyjnych.

(A. Rey zauważył w przypadku wzrokowych wyobrażeń ruchów ręki, że ruchy oczne odtwarzały częściowo ruchy ręki; więc złożone koordynacje wzrokowo-ruchowe wzmagają dokładność obrazu)

8. Elementarny obraz reprodukcyjny

Rotacja: Translacja:

A A'

A A'

+kopia

-jaką miałby długość pręt w A' (20 cm) - rysunek

	Rotacja	Kopia
5 lat	15,9	17,3
7 lat	15,9	17,9
11 lat	19	18,3
dorośli	20,7	20,4

Niedoszacowanie długości może oznaczać, że motoryczny naśladowczy schemat antycypacyjny lub quasi-wyobrażeniowy zachodzi przed graficznym wykonaniem rysunku.

Ten schemat zostaje zakłócony, gdy dołączy się do niego wyobrażenie translacji lub rotacji

9. Obrazy reprodukcyjne kinetyczne

- reprodukcja ruchu dwóch samochodów po torze (popychanie: popycha się A, a ten popycha B; krzyżowanie: mijają się; przesuwanie równoległe; ruchy symetryczne: odbijają się od siebie; ruchy częściowo symetryczne)

	Rep. równoczesna	Rep. Następcza
3 lata	38	0
4 lata	64	15
5 lat	77	58
6 lat	100	80

- reprodukcja równoczesna dużo lepsza od następczej (zwł. dla 3-4 lat)

- równoczesna kopia zakłada przedwyobrażeniowy zarys motoryczny, który automatyzuje się z wiekiem

Powyższe badania pokazują złożoność obrazów reprodukcyjnych statycznych i kinetycznych.

10. Obrazy reprodukcyjne transformacyjne

-przemieszczenia pręta (eksp. 1)

	Udane	Błędy I	Błędy II	Wybór	Naślad.
4-5 lat 6 lat 7 lat 8-9 lat	23 47 65 82	54 29 6 9	18 24 29 9	21 46 81 82	7 43 87 82

- poprawne od 7 r.ż.

- łatwiej odtworzyć stan początkowy i końcowy niż stany pośrednie - wcześniejsza eliminacja błędów I rodzaju

Wydaje się więc, że należy odróżnić (z punktu widzenia rozwojowego) obrazy reprodukcyjne statyczne lub kinetyczne od transformacyjnych, które z kolei są zbliżone do transformacyjnych obrazów antycypacyjnych. Dzieje się tak, ponieważ aby odtworzyć obrazowo przekształcenie, trzeba je zrozumieć, a więc być zdolnym do jego antycypacji.

11. Obrazy antycypacyjne transformacyjne

-przekształcenie łuku w prostą (eksp. 2)

	5 lat	6 lat	7 lat	8-9 lat
od łuku do prostej od prostej do łuku	-34 +29	-22 +8	-8 +7	-11 +7

-niedocenianie (i przecenianie) długości to efekt charakterystycznego dla okresu przedoperacyjnego uwzględniania zakreślonych przez figurę granic („długi”= „daleki”)

-powód błędu: badana operacja wymaga pojęcia ciągłości i stałości długości (co rozwija się ok. 6-7 r.ż.)

- nawet u dorosłych obrazy operacji występują skokami (jednak na poziomie operacji następuje zwielokrotnienie momentów, co umożliwia ujmowanie ciągłości przekształceń).

12. Obrazy antycypacyjne kinetyczne (eksp. 3)

-samochody w tunelu (prosta kontynuacja ruchu, którego początek został spostrzeżony)

-antycypowanie kolejności już w 7-8 r.ż.

-„porządkowe” (poprawna kolejność) vs. „hiperporządkowe” (uwzględnienie też rosnącego odstępu)

-„Hiperporządkowe” przeważają dopiero w 10-11 r.ż. - spostrzeganie prędkości wymaga operacji formalnych, rozumienia stosunku drogi do czasu)

1

---