Wczesne dzieciństwo
Wiek niemowlęcy
Przedwerbalne formy komunikacji
Po urodzeniu dziecko rozpoznaje głos matki i potrafi go odróżnić (umiejętność różnicowania)
1 mies. - dziecko różnicuje 2 syntetyczne dźwięki mowy, które różnią się początkową spółgłoską np. p i b. To różnicowanie jest kategoryczne (jak u dorosłych)
dzieci mają wrodzoną zdolność do różnicowania dźwięków mowy ludzkiej lub uczą się jej bardzo szybko.
Badania nad nauką języka obcego pokazują że zdolność ta jest wrodzona i znacznie zmniejsza się m. 10 - 12 mies. To świadczy o tym iż doświadczenie językowe prowadzi do spadku zdolności różnicowania kategorii , które nie funkcjonują w języku używanym przez dziecko
dziecko jest wrażliwe na głos ludzki
- 3 dniowe niemowlaki odróżniają głos swej matki (kontakt głosowy już w okresie płodowym)
3-4 mies. - interakcja z matką ma charakter twarzą w twarz (podczas karmienia, pielęgnacji, zabawy). Wpływają na przywiązanie i na rozwój komunikacji u dziecka
do komunikacji dziecko wykorzystuje zach. niewerbalne: płacz, spojrzenie, ruchy ciała, gesty, mimika, wokalizacja.
Formy płaczu:
- płacz podstawowy - monotonny, przerywany krzyk
- płacz z bólu - krzyk z nagłym początkiem, którego siła narasta. Jest głośny, przeraźliwy, ostry
- płacz gniewny - silne podniecenie, poczerwienienie twarzy, przerywane łkania, długi czas trwania
Płacz ma wartość komunikacyjną.
- 4 mies. - dziecko płacze gdy dorosły przestaje się z nim bawić
- 5 mies. - gdy obcy dorosły zwróci na dziecko uwagę
- 9 mies. - gdy opiekunka zbliży się do innego dziecka
Gesty:
- kategoryzacja gestów:
a. gesty wskazujące - 9-13 mies. To prośba o przedmiot, podawanie przedmiotu
dorosłemu, pokazywanie przedmiotu, wskazywanie przedmiotu
b. gesty reprezentujące - pow. 14 mies. Tworzą trwałe układy ruchów ciała, rąk, mimiki, którym odpowiadają znaczenia. Zastępują bądź reprezentują inf.
Komunikacja ostensywna - służy do porozumiewania się dziecka z innymi w okresie przedwerbalnym i polega na zwracaniu uwagi na obiekty w otoczeniu przez wskazywanie. Są 2 rodzaje gestów w tej komunikacji:
protoimperatywy - służą wpływaniu na interlokutora w celu uzyskania wskazywanego obiekty,
protodeklaratywy - to sposób komentowania aktualnego stanu rzeczy i wywierania wpływu na uwagę odbiorcy,
Gesty wskazywania pomagają niemowlakom w wieku:
- 6-7 mies - osiągnąć rzecz której pragną
- 8-10 mies - przez gest skupiają zainteresowanie partnera na obiekcie, którym są zainteresowane
- 12-16 mies - zaczynają łączyć gesty i wiążą je ze słowami
etykietowanie przedmiotów i zdarzeń za pomocą gestów poprzedza etykietowanie słowami.
Dzieci najpierw tworzą zestawienie 2 gestów i gestu + słowo a dopiero potem łączą słowa
Funkcje wczesnych prób komunikowania się:
regulacja zachowania (by coś otrzymać lub uzyskać pomoc)
interakcja społeczna (dla zwrócenia lub podtrzymania uwagi partnera)
połączenie uwagi (zwrócenie uwagi partnera na wspólne obserwowanie obiektu lub zdarzenia)
Dziecko łączy wydarzenia deiktyczne (wskazujące, tu) z gestami, gdy zaczyna się porozumiewać
- ok. 10 mies. - zach. te służą zwróceniu uwagi partnera na interesujący dziecko obiekt
- ok. 16 mies. - dziecko określa gestem połączonym z zaimkiem wskazującym położenie przedmiotu w przestrzeni
Bogata mimika wyrażająca przeżycia dziecka:
- uśmiech - komunikuje zadowolenie i wzbudza pozytywne R u dorosłego, przedłuża interakcje
wokalizacja - produkowanie dźwięków mniej czy bardziej zbliżonych do dźwięków mowy
Stadialny rozwój umiejętności dziecka (Stark)
Tabela str. 63
W okresie gaworzenia wytwarzają się wzory dźwięków
Porozumiewanie się niemowlęcia z dorosłymi
Kontakty konwersacjopodobne - to wczesne kontakty (werbalne i niewerbalne) matki z dzieckiem. Przez te kontakty dziecko odkrywa rytm komunikacyjny i otrzymuje materiał językowy niezbędny do uczenia się języka.
Zach. komunikacyjne dorosłego mają wpływ na zach. kom dziecka.
Gdy matka używa języka w sposób referencjalny (nazywanie obiektów) to dziecko skupia się na przypisywaniu nazw obiektom. Jeśli matka używa języka w sposób ekspresyjny (wyraża emocje) to dziecko częściej używa słów do określania relacji społecznych.
Rozwój umiejętności porozumiewania się wg K.Kaye:
- rodzice we wczesnym okresie rozwoju dziecka są odpowiedzialni za włączenie dziecka w interakcje, dostarczenie kontekstu i wsparcia dla komunikacyjnego zachowania dziecka.
- dopasowanie zach. dziecka i dorosłego stanowi podstawę poznawczego rozwoju dziecka
Rozwój umiejętności porozumiewania się wg Trevarthen:
- nie przypisuje tak dużej roli dorosłym
- wskazuje na znaczenie wrodzonych zdolności
- już kilkumiesięczne niemowlaki inaczej zachowują się w kontaktach z przedmiotami (śledzą go, sięgają po niego) a inaczej z ludźmi (uśmiechają się, machają ręką, poruszają ustami). Dzieci reagują na osoby tylko gdy te zwracają na nie uwagę
- linia rozwoju komunikowania się:
intersubiektywności pierwotnej (dziecko interesuje się osobami i aktywnie uczestniczy w interakcji, kieruje w ich stronę gesty itp.) zainteresowanie tylko przedmiotami wtórnej intersubiektywności (dziecko dzieli zainteresowania między osoby i przedmioty i zaczyna wokalizować w odpowiedzi na zach. matki.
WIEK PONIEMOWLĘCY
Rozwój mowy i komunikacji
2 i 3 r.ż. - znaczne postępy w opanowywaniu języka i posługiwaniu się nim w różnych celach.
Dziecko operuje:
- 4-5 słowami w 1r.ż.
- 9-10 słów do 6 r.ż. opanowuje dziennie średnio wg Clark
To nazwy ludzi, pokarmów, części ciała, ubrań, zwierząt, pojazdów, zabawek. Tworzy też nowe słowa korzystając z sufiksów.
Dzieci uczą się takich słów jakich używają dorośli
Zjawisko nadrozciągłości znaczeń - poznane słowa stosują do nazwania wszystkich obiektów, które są w jakiś sposób do siebie podobne. Jest charakterystyczne dla okresu poniemowlęcego. Dla danego słowa może trwać od 5 tyg. do 8 mies.
Opanowywanie słowa to tworzenie jego reprezentacji (reprezentacji rozumienia tzn. zapis dźwięków ich uporządkowania i znaczeń reprezentacji produkcji tzn. inf. artykulacyjne: łączenie dźwięków, akcent). Są one asymetryczne.
We wczesnym okresie rozwoju językowego podstawy systemu gramatycznego oparte są na kategoriach poznawczo-semantycznych. Znaczenia słów stanowią oparcie w poznawaniu abstrakcyjnego systemu gramatycznego. Dziecko opierając się na znaczeniach tworzy mapę kategorii językowych i staje się posłuszne semantycznym ograniczeniom w budowaniu zdań. Kieruje się powszechnymi regułami semantyczno-syntaktycznymi, co prowadzi do hiperregularyzacji (dać jeść piesowi). Ważne tu są mechanizmy wrodzone i kontekst sytuacji.
W 2 r.ż. dziecko używa słów w sposób nieprecyzyjny (nadprodukcja znaczeń).
- zna wiele nazw dźwiękonaśladowczych
- popełnia zniekształcenia fonetyczne
- wypowiedzi początkowo mają formę holofraz (wypowiedzi 1wyrazowe)wypowiedzi 2-wyrazowe (bez reguł gramatycznych)
- mowa dziecka jest ściśle związana z jego działaniem
- zaczyna się przewaga funkcji ekspresywnej (wyrażanie przeżyć, postaw) i impresywnej (wywieranie wpływu na słuchacza) nad symboliczną
W 3 r.ż. słownik dziecka liczy 1000-1500 słów
- znaczenia słów są wyraźnie określone
- dziecko wymawia słowa bez zniekształceń fonetycznych
- buduje zdania zgodnie z regułami gramatycznymi, składają się z 3-4 słów
Badanie Przetacznik (2r.ż.)
- m. 2 a 3 r.ż. wzrasta długość wypowiedzi dziecka
- zaznaczają się różnice związane z płcią (gł 2r.ż.). Dziewczynki tworzą dłuższe wypowiedzi
- wypowiedzenia nie mające jeszcze formy zdaniowej, liczba zdań wzrasta m. 18 a 30 mies.
- znaczący przyrost formy zdaniowej - pogranicze wczesnego i średniego dzieciństwa
W II półroczu 2r.ż.- wypowiedzi jednokrotnie złożone współrzędnie
W 3r.ż. - pojawiają się obok wcześniejszych wypowiedzi złożone podrzędnie
Pod koniec 3r.ż. - wzrasta liczba wypowiedzi wielokrotnie złożonych współrzędnie i podrzędnie
Dziecko potrafi już budować wszystkie rodzaje zdań.
3. Średnie dzieciństwo
Sprawna komunikacja
Słownictwo:
Do 6 r.ż. dziecko opanowuje ok. 9-10 słów dziennie
Dzieci w tym wieku tworzą neologizmy (nowe słowa), korzystając z zasad gramatyki
3-5r.ż. - dziecko jako genialny lingwista. Po tym okresie tendencja ta zanika i dziecko tworzy nowe słowa przez analogię.
Funkcja neologizmów:
wypełnianie luk, gdy nie zna słowa
tworzenie słów odbywa się na zasadzie:
produktywności - wybierane formy są preferowane w danej wspólnocie językowej
przejrzystości semantycznej - szukanie form jasno wyrażających znaczenie
regularyzacji - używanie form regularnych typowych dla danego języka
Kompetencja narracyjna
Dziecko w tym wieku opanowuje umiejętność opowiadania;
- najmłodsze zaliczają do opowiadania opisy
- starsze wiążą historię z działaniem i uwzględniają pojawianie się przeszkód i zakończenie historii (5-6r.ż.)
- rzadko opowiadania ich składają się z wielu epizodów i rzadko są łączone w sposób przyczynowo-skutkowy
Rozumienie i tworzenie opowiadań zależy głównie od wiedzy o kontaktach międzyludzkich, właściwościach osobowych, oczekiwaniach ludzi, ich celach i wartościach
- Opowiadania dzieci przedstawiają głównie konflikty interpersonalne
- 6r.ż. - wykorzystują one wiedzę o stanach psychicznych w tworzeniu opowiadań (już dzieci w 2r.ż. używają określeń procesów percepcyjnych, widzi, słyszy, czynności umysłu, stanów emocjonalnych, wolicjonalnych i zach społecznych)
- 4r.ż. znajomość tych nazw zwiększa się i wzrasta w latach następnych
- wpływ wieku i płci na na zdolność psychologicznej charakterystyki boh.
- opowiadający łączy wiedzę o zachowaniach ludzi i wiedzę o dyskursie (7-10r.ż.)
Bogaci się struktura opowiadania:
- w opowiadaniach dzieci w3-5 r.ż. są wszystkie elementy struktury opowiadania
- jest wprowadzenie, streszczenie (rzadziej)
- dzieci w 3r.ż - używają charakterystyk przestrzennych i społecznych (określenie roli)
- 4r.ż. - wprowadzają opisy czasu
- 5r.ż. - wszystkie rodzaje charakterystyk czyli jeszcze psychologiczne
- opowiadania z wiekiem mają coraz częściej zakończenia i oceny zdarzeń
6r.ż. - opowiadanie ma wyraźną kompozycję
opowiadają zwykle o zdarzeniach codziennych, a o niecodziennych (4-5r.ż.)
- starsze podejmują w opowiadaniach tematykę fikcyjną
- najczęściej w 5r.ż. dzieci opowiadają znane bajki z własnymi modyfikacjami, potem tworzą nowe narracje, a niektóre odtwarzają znane im historie
tabela ze str 109
umiejętności narracyjne dziecka rozwijają się w kontakcie z osobą dorosłą. Gdy dorosły nie ogląda obrazka razem z dzieckiem czuje się ono zobowiązane do udzielenia wyjaśnień, itp.
Związek kompetencji narracyjnej z rozwojem myślenia
- kompetencja narracyjna - to rozumienie i tworzenie opowiadań
- może być to monolog lub rozmowa
- cechy narracji:
a. jest opowiadaniem o przeszłych zdarzeniach
b. ukazuje transformacje obiektów i osób
c. bohaterami są ludzie, zwierzęta, animowane przedmioty
d. posiada specyficzną strukturę - jej podstawowymi elementami są:
* postacie i ich charakterystyki czasowe, przestrzenne, społeczne
* zdarzenia budujące akcję
* komplikacje i rozwiązanie akcji
e. typowe charakterystyki formalne - formuły rozpoczynające i kończące
opowiadanie, mowa zalezna, opisy, wyrażenia wartościujące
- narracja - f. komunikacyjna i interakcyjna
- średnie i późne dzieciństwo (do 10r.ż.)- rozwój umiejętności narracyjnych
- 2r.ż. - opowiadania prenarracyjne lub sekwencje skojarzeniowe
- 2-5r.ż. - przejście od konstruowania tekstów złożonych z niepowiązanych ze sobą zdarzeń do opowiadań zorganizowanyc wokół głównego celu
- 5r.ż. - prawdziwe narracje
Umiejętności konwersacyjne
Dziecko uczy się uwzględniać punkt widzenia odbiorcy
Zastępuje wypowiedzi egocentryczne (echolalie, monologowanie) społecznymi formami wypowiedzi (pytania, prośby, zaprzeczenia)
Słucha i analizuje wypowiedź partnera
Modyfikuje własne komunikaty w zależności od potrzeb odbiorcy
Poznaje zwroty językowe służące nawiązywaniu i podtrzymywaniu rozmowy
Dzieci częściej zabierają głos i ich wypowiedzi są dłuższe i bardziej konsekwentne i zróżnicowane w interakcji z rówieśnikami niż z dorosłymi
Młodsze dzieci starają się włączyć partnera w działania własne, a starsze umieją dostosować własne działanie do działań partnera
Podstawą interakcji jest wspólne działanie
Dzieci młodsze rozmawiają o aktualnym działaniu własnym i zdarzeniach sytuacyjnych, starsze zaś podejmują rozmowy na temat wspólnego działania i na tematy pozasytuacyjne
Konwersacja dzieci z dorosłymi:
- bardziej aktywne są dziewczynki i dzieci starsze
- interakcje podejmowane przez dziecko trwają dłużej niż te podejmowane przez dorosłych
- dzieci młodsze i chłopcy włączają dorosłego w działania własne a dziewczynki i dzieci starsze wkraczają w działanie partnera
- dzieci mówią zwykle mniej niż dorośli
Rola pytań;
- służą nawiązywaniu i podtrzymywaniu kontaktu
- służą realizowaniu celu rozmowy (zdobycie info)
- tendencja do zadawania pytań zwiększa się z wiekiem (najwyraźniejsza w 4-5rz)
To wiek pytań.
Źródłem pytań jest obserwowanie przez dziecko przedmiotów, zjawisk, zdarzeń, obrazowych przedstawień
- pytania synpraktyczne - dot. organizowania doświadczenia na podstawie własnego działania. Pojawiają się w wieku 3,6. Potem ich liczba zmniejsza się. Czy jak umiem liczyć to mogę kupować?
- pytania heurystyczne - przez nie dziecko zmierza do wyjaśnienia i uporządkowania wiedzy o świecie (rośnie do 5rz, a potem spada) A skąd biorą się pieniądze?
Dzieci te nie potrafią:
- dobrze korzystać z języka jako narzędzia konwersacji
- ich wypowiedzi są niejasne, nieekonomiczne
- język nie jest środkiem nawiązywania i podtrzymywania kontaktów
4. Późne dzieciństwo
Rozwój umiejętności komunikacyjnych
Dzieci umieją funkcjonować we wspólnym polu uwagi z innymi osobami
Włącza się w dwustronną aktywność o charakterze dialogu (werbalnego, ruchowego, dźwiękowego, symbolicznego)
Zachodzi dzięki temu wymiana komunikatów między uczestnikami grupy zadaniowej a także w czasie zarządzania czynnościami zespołu przez kierownika
Każde dziecko umie naśladować, podążać i potwierdzać , inicjować, opanować, przerywać
Potrafi włączać się w relacje asymetryczne lecz komplementarne tzn podporządkować się lub przejawaić zachowania o charakterze dominacji (wydawać polecenia innemu dziecku, instruować)
Mowa odzwierciedla wzrost zainteresowania działaniem. Rozwój dyskursu służy rozwojowi kontaktów interpersonalnych o charakterze współpracy lub aktywności zbiorowej
komunikacja słowna staje się coraz bardziej złożona pod względem:
- semantycznym (wyrażane treści i ich organizacja),
- syntaktycznym (sposób budowania zdań)
- stylistycznym (zwroty, konstrukcja)
- zasobu używanego słownika
wzrost umiejętności komunikacji pozwala dziecku na uczestniczenie w bardziej złożonych zadaniach, które wymagają uzgodnienia i zaplanowania celu i sposobu działania, pogodzenia pragnień różnych uczestników, czy wspólne działanie
4. Adolescencja
zmiany w strukturze języka pod wpływem nauki szkolnej
Wzrost zasobu słownictwa,
rozumienia struktury gramatycznej języka, kultury języka.
Zmiany te są wyraźnie uchwytne (do szkoły 3000 słow. pod koniec szkoły podstawowej 10000 słow).
Rozwój wiąże się tez z poszerzaniem się znaczeniowym.
rozumienie metafor, symboli, język potoczny i naukowy.