T: ZACHOWANIE PŁCIOWE

Zachowanie płciowe samców

Uważa się, że zachowanie płciowe samców poprzedzające kopulację może ulegać różnym modyfikacjom- zależy od:

• warunków przebywania

• nauki

• tresury

a przychodzące na świat zwierzęta posiadają podłoże, które dopiero się kształtuje

*Ciężarna, bita krowa może wydzielać testosteron i byczek będący w niej może mieć słabsze zachowanie płciowe, nawet niedorozwój; efekt- obskakiwanie

Zachowanie- mają na nie wpływ zmysły- znaczenie zmysłów w kształtowaniu się zachowania płciowego:

1. zmysł wzroku

1. pozwala na umiejscowienie obiektów mogących się okazać partnerem płciowym

2. dla wielu samców może to być bryła/ kłoda przypominająca kształtem kłodę zwierzęcia widzianą z tyłu- pozwala na wyzwalanie reakcji pobudzenia płciowego

3. najmniej wymagający jest knur, potem buhaj

2. zmysł węchu

1. umożliwia także lokalizację partnera

2. sygnały węchowe stanowią sygnał dla obu płci

3. zapach knura czy kozła jest tak intensywny, że może przenikać otoczenie, a feromony ryjowe samic nie są rejestrowane przez ludzki węch

4. sygnały węchowe mają szczególne znaczenie u psów- znajdują suki w cieczce

3. zmysł słuchu

1. ma dosyć duże znaczenie- krowy w rui ryczą, owce beczą

2. mają znaczenie również sygnały u kotów i jeleni (rykowiska)

4. zmysł dotyku

1. dostarcza samcowi podstawowej informacji o gotowości samicy do kopulacji-

• ogier obwąchuje i podszczypuje klacz

• knur trąca lochę ryjem, popycha, a nawet podrzuca

• buhaj obwąchuje główne partie zadu, opiera głowę i popycha krowę

• tryki oblizują okolice warg sromowych

Odruchy płciowe samców dzielimy na II fazy:

I obwąchanie wzwód prącia (erekcja) wspięcie się na samicę/ fantom

II szukanie szpary sromowej ejakulacja

Odruchy płciowe I fazy mogą ulegać zahamowaniu pod działaniem bodźców zew. (dźwięk, wzrok) , a odruchy II fazy nie ulegają zahamowaniu nawet pod wpływem silnych bodźców

Do praktycznej oceny nasilania się odruchów płciowych I fazy - popędy płciowego= Libido używa się 5- stopniowej skali umownej:

skala	REAKCJA NA SAMICĘ
L4	Zachowanie gwałtowne, trudne do opanowania, natychmiastowa ejakulacja, po spostrzeżeniu samicy natychmiastowe próby wspięcia się na samicę
L3	Wzwód i wspięcie po doprowadzeniu do samicy, zachowanie spokojne, daje się kierować
L2	Wzwód po dłuższej chwili kontaktu z samicą (10min.), po czym wspina się; zachowanie bardzo spokojne, daje się łatwo kierować
L1	Słabe zainteresowanie samicą, erekcja i próby wspinania po dłuższym wyczekiwaniu- 20min.; łatwo daje się kierować
L0	Powinien być eliminowany- takie zachowanie jest dziedziczne- brak zainteresowania samicą, nie występuje erekcja, brak chęci wspięcia się na samicę, nie dochodzi do kopulacji nawet w 30 min.- zachowanie kastrata

Wydolność kopulacji ma charakter gatunkowy- samce należące do gatunków przeżuwających, u których kopulacja to krótki akt, który przebiega z ograniczonym wysiłkiem płciowym, są wyposażone w wysoki potencjał płciowy- buhaj może pokryć wiele krów

Samce, u których kopulacja trwa długo i jest połączona ze znacznym wysiłkiem, a ejakulaty są dużej objętości, mają potencjał płciowy niższy- przykładem jest knur

Może się również zdarzyć, że był zakwalifikowany do L4, ale coś go pohamowało i spadło do L2- czynniki hamujące Libido (spadek popędu):

1. ból

2. dyskomfort środowiska

3. otyłość

4. starzenie się zwierzęcia- nie użytkuje się długo- ok. 4 lat knur

KASTRACJA/ TRZEBIENIE SAMCÓW= USUWANIE JĄDER

Zahamowuje się w pełni lub częściowo odruchy płciowe- zostają one zahamowane najszybciej u samców wcześniej nie kopulujących; zachowania mogą się zachować miesiącami u samców używanych rozpłodowo

Metody kastracji:

1. krwawa- z usunięciem całych jąder- polega na otwarciu jamy pochwowej w worku mosznowym i usunięciu jąder z najądrzami po przecięciu każdego powrózka nasiennego

- by zwierzę zabezpieczyć przed krwotokiem następuje jednoczesne zmiażdżenie lub podwiązanie powrózka nasiennego

2. bezkrwawa- polega na zmiażdżeniu nasieniowodu przez skórę moszny; na skutek zmiażdżenia powrózka nasiennego następuje utrata drożności nasieniowodów i zanik jąder w skutek niedokrwienia

- zabieg ten wykonuje się specjalnym instrumentem- EMASKULATOREM- najczęściej wykonywany u tryków, czasem stosowany u buhajów

3. kombinowana- VASEKTOMIA- to podwiązanie lub przecięcie nasieniowodów; jądra pozostają nieuszkodzone; celem tego zabiegu jest zapobieżenie wydzielania nasienia przez samca i uniemożliwienie zapłodnienia samic przy zachowaniu pełnego wydzielania zewnętrznego jąder

- zabieg ten stosuje się u samców przeznaczonych do wpuszczenia do stada samic w celu wykrywania rui:

a) u buhajów- próbnik

b) u owiec- szukarek

ANOMALIE ROZWOJOWE JĄDER

I wnętrostwo- zatrzymanie jednego lub obu jąder w procesie zstępowania do worka mosznowego w jamie brzusznej lub w kanale pachwinowym

- nie występuje u buhajów

II niedorozwój- HIPOPLAZJA- uwarunkowane genetycznie szczególnie u bydła i trzody chlewnej

- krańcowa postać to brak jąder- aplazja

- takie samce należy bezwzględnie eliminować!!!

Zachowanie płciowe samic

Ma mniejsze znaczenie i też warunkowane czynnikami genetycznymi i środowiskowymi:

1. światło

1. ma największe znaczenie

2. związane z wydzielaniem hormonów płciowych

3. do gatunków wykazujących aktywność płciową przy rosnącej długości dnia należą konie (grzeją się na wiosnę), a w okresie skracającego dnia aktywniejsze są owce i kozy

2. wysoka temperatura i wilgotność to czynnik zmniejszający intensywność zachowania płciowego- u krów latem ciche ruje

3. warunki utrzymania

1. budynki,

2. wybiegi,

3. zagrody oraz obsada (ilość w jednym kojcu, zagrodzie),

4. niepokój

5. stres

4. ubogie żywienie/ mono-dieta- sprzyja występowaniu stanów niedoborowych, co zakłóca występowanie objawów rui- np. niedobór betakarotenu w paszy

5. choroby, silny stres- czynnik hamujący; np. choroby stawów/ racic

6. kontakt z samcem- czynnik stymulujący objawy rujowe- wystarczy nawet na chwilę wprowadzić do stada samca

Zachowanie samic zwierząt gospodarskich podczas rui:

I okres poprzedzający ruję właściwą:

a) obskakiwanie innych samic u krów, czasem u kóz, loch, nie występuje u owiec

b) podniecenie- występuje u klaczy

II ruja właściwa:

1. postawa:

• nieruchoma wobec samca

• odruch tolerancji na obskakiwanie

• wyginanie grzbietu (lordoza)- występuje u loch

2. aktywność ruchowa:

• u krów- zwiększona, niepokój na uwięzi, nie leży lecz stoi

• u loch- udawanie agresji

• klacz- podniecona przy dotknięciu boków (np. przez jeźdźca) zatrzymuje się i rozstawia tylne nogi

3. oddawanie moczu:

• częstsze u krów

• u klaczy bardzo specyficzne zachowanie rujowe

4. emitowanie głosów:

• krowy- porykiwanie

• świnie- pochrząkiwanie

• kozy- beczenie

• klacze- rżenie na widok ogiera

5. ogon:

• klacze- odchylanie, unoszenie, rytmiczne ruchy sromu, eksponowanie łechtaczki (łyskanie)

• owce i kozy- wykonują szybkie ruchy ogonem

6. inne:

• stawianie uszu- lochy

• odwracanie głowy do tyłu w kierunku zbliżającego się samca- owce

• podążanie śladem samca- owce i klacze

• obwąchiwanie narządów rodnych innych samic- owce

III reakcja po kopulacji:

1. wyginanie grzbietu

2. unoszenie ogona u bydła-

3. emitowanie głosu

Częstym zaburzeniem zachowania płciowego u bydła jest nimfomania objawiająca się obskakiwaniem innych krów (ciągła ruja)- związane jest to zwykle z torbielami jajnika

4

---