PEDAGOGIKA SPOŁECZNA

Aleksander Kamiński „Funkcje pedagogiki społecznej”

Rozdz. V „ Trzy metody pracy społeczno-wychowawczej”

Wyróżniamy trzy metody pracy społeczno- wychowawczej:

1. prowadzenie indywidualnych przypadków

2. metoda pracy grupowej

3. organizowanie społeczności lokalnej

A. Metoda prowadzenia indywidualnych przypadków zapoczątkowana była w USA przez Mary Richmond i stanowiła „unaukowienie dobroczynności”. Amerykańska teoria prowadzenia indywidualnych przypadków kształtowała się pod znacznym wpływem psychologii, a szczególnie psychologii głębi. Podstawowe zadanie pracownika socjalnego polegać miało na zrozumieniu jednostki i na zabiegach psychoterapeutycznych rozładowujących jej lęk, gniew, niepewność, wrogość, agresywność, apatię, a wprowadzających w atmosferę nadziei, życzliwości, dostrzegania własnych możliwości i zaufania do siebie. Prowadzenie przypadku jest sztuką, tzn. że osoba posługująca się tą metodą powinna posiadać zdolności twórczego interpretowania i komponowania elementów wiedzy w odniesieniu do danej jednostki i jej reakcji na projektowane zabiegi- ważnym składnikiem tej wiedzy jest umiejętność obcowania z ludźmi.

Prowadzący przypadek powinien również, prócz wiedzy naukowej posiadać wiedzę życiową, czyli być na tyle dojrzałym psychicznie i społecznie , aby mieć poza sobą jakieś przeżyte trudności życia rodzinnego, zawodowego, społecznego; nie może to być młody człowiek wchodzący w życie. W skład wiedzy naukowej pracownika socjalnego wchodzą takie dyscypliny jak:

- psychologia

-socjologia

-teoria wychowania

- pedagogika społeczna dopełniona elementami higieny osobistej, psychicznej i społecznej.

Te trzy umiejętności (obcowanie z ludźmi, wiedza życiowa i naukowa) mają służyć pracownikowi socjalnemu do mobilizowania sił jednostki- tzn. do tego by jednostka zapragnęła wziąć swoje sprawy we własne ręce na miarę jej możliwości.

Nie wolno załatwiać spraw podopiecznego bez jego czynnego udziału- jest to podstawowy błąd w stosowaniu omawianej metody.

Procedura postępowania pracownika społecznego- 3 ETAPY

I. DIAGNOZA SPOŁECZNA (środowiskowa) - postępowanie polegające na rozpoznaniu:

a) przyczyn niepokojącego stanu jednostki

b) sił jednostki i jej najbliższego środowiska, na których można oprzeć postępowanie rewalidacyjne przywracające stan pożądany

Diagnoza ta polega na wyszukiwaniu przypuszczalnych przyczyn powodujących zaburzenia w zachowaniu się, nieprzystosowanie społeczne, itp. Często wywiad środowiskowy przeradza się w wywiad opiekuńczy gdzie pracownik socjalny poza zbieraniem informacji, udziela również pomocy (porada, wskazanie instytucji, napisanie listu).

Po dokonaniu wstępnych czynności diagnostycznych następuje diagnoza właściwa polegająca na analizie zebranych informacji, określeniu przyczyn powodujących dane objawy oraz wskazaniu sił jednostki i jej najbliższego kręgu środowiskowego, mogących wesprzeć wysiłki rewalidacyjne. Ta faza wymaga od pracownika socjalnego dobrej znajomości środowiska życia „pacjenta”.

II. OPRACOWANIE PLANU POSTĘPOWANIA

Plan taki jest praktyczna konsekwencją diagnozy. Określa co, kiedy i jak ma czynić pracownik socjalny w stosunku do danego przypadku i jego rodziny, aby uruchomić proces rewalidacji. Plan bywa ukierunkowany dwojako:

1. na praktyczne korygowanie środowiska (np. zmiana postępowania n-la w stosunku do „pacjenta”, wyjazd do sanatorium, przeniesienie dziecka z rodziny własnej do dziadków)

2. na postępowanie wychowawcze, kształtujące korzystniejsze zachowanie i postawy „pacjenta”

Planowanie musi być elastyczne, tzn. wrażliwe na wprowadzanie poprawek. Wrażliwość wynika ze świadomości, że ustalone w diagnozie przyczyny sprawcze kłopotów jednostki są tylko hipotezami i wymagają często weryfikacji. Najprostsza weryfikacje dają zabiegi rewalidacyjne mające usunąć lub osłabić przyczynę kłopotów.

III. PROWADZENIE PRZYPADKU

To ostatni, najdłuższy etap działań pracownika socjalnego. Prowadzenie-jak była o tym mowa- jest postępowaniem elastycznym, dopuszczającym korygowanie diagnozy i samego planu do czasu natrafienia na ja lepsze postępowanie rewalidacyjne. Rewalidacja zaś polega na zmianach sytuacji środowiskowej oraz równolegle postępującego wyciszania niepokoju „pacjenta. W Polsce traktuje się na ogół równomiernie obydwie drogi rewalidacji : rzeczowo-środowiskową i psycho-wychowawczą.

Procesy rewalidacyjne w prowadzeniu indywidualnych przypadków Są dość długotrwałe, a więc kosztowne, szczególnie, że jeden pracownik socjalny może prowadzić jednocześnie tylko niewielką ilość przypadków.

Główną bazą pracowników wykwalifikowanych w prowadzeniu przypadków są poradnie specjalistyczne (poradnie wychowawcze, poradnie zdrowia psychicznego) oraz niektóre sądy dla nieletnich.

Rezultat prowadzenia przypadku może być trojaki:

1. pomyślny- przypadek zastaje uznany za wygasły, korekta „pacjenta”- zamknięta

2. niepomyślny- uznaje się wówczas nieskuteczność stosowania tej metody i zaleca się inny sposób postępowania z „pacjentem”, np. skierowanie go do zakładu specjalnego

3. sytuacje pośrednie, najliczniejsze, najkłopotliwsze, najdłużej absorbujące, korekta jest zamykana i otwierana ponownie, diagnozy powtarzane, terapia korygowana, czasami zmieniany pracownik prowadzący dany przypadek. Przodujące placówki zalecają w takich sytuacjach ”agresywne” prowadzenie przypadku- polega to na kontaktowaniu się z „pacjentem” w jego domu rodzinnym oraz na kontaktach z jego przełożonym w pracy, n-lem.

B. Metoda pracy grupowej.

W metodzie pracy grupowej pracownik socjalny ma przed sobą zespolony przez wspólne zadanie zbiór osób.

Definicji grupy jest wiele. Najkorzystniejsza jednak dla potrzeb pedagogiki jest definicja Floriana Znanieckiego: „ grupą społeczną nazywamy każde zrzeszenie ludzi , które w świadomości samych tych ludzi stanowi odrębną całość.” Kładzie się tu nacisk na uświadamianie sobie swej odrębności grupowej, a więc- na więź psychiczna zespalającą członków grupy. Przy tym w metodzie pracy grupowej w grę wchodzą tylko małe grupy społeczne, których członkowie spotykają się „twarzą w twarz”.

Spoistość grupy.

W zależności od spoistości wyróżniamy grupy:

- luźne ( doraźne, skompletowane dość przygodnie- np. dla jakichś zabiegów psychoterapeutycznych)

- zwarte (złączone trwalszymi zainteresowaniami i ciągłością poczynań realizacyjnych, np. koła zainteresowań, zespoły amatorskie ) mogą przybierać postać zespołu wychowawczego, o którym R. Miller mówi, że jest to „grupa utworzona dla z góry założonych celów wychowawczych i poddana wychowawczemu kierownictwu i oddziaływaniu”. Dla pełnej produktywności wychowawczej konieczne jest, by członkowie zespołu stali się sobie bliscy i połączeni byli więziami emocjonalnymi, by prowadzący zespół był uznawany za „swojego” i aby członkowie zespołu chcieli identyfikować się z jego celami.

Można wyróżnić trzy odmiany metody grupowej:

1. ROZWOJOWO-WYCHOWAWCZĄ

Grupy te kształtowane są na gruncie pracy kulturalno-oświatowej dorosłych i młodzieży ( w domach kultury, klubach aktywności pozalekcyjnej). Obejmują ludzi o sposobie bycia nie odbiegającym od przeciętnych zachowań ogółu dzieci, młodzieży, dorosłych. Grupy te nie są nastawione na zadania opiekuńcze - ich zadaniem jest służenie pomyślnemu rozwojowi fizycznemu, psychicznemu, kulturalnemu wszystkich, którzy pragną mniej lub bardziej świadomie- samorozwoju w którejś z wymienionych dziedzin. W tego rodzaju grupach poczucie „my” oznacza niekiedy nie tylko współdziałających , ale i współwalczących o wspólne sprawy i ideały.

-Poczynanie wstępne polega na ustaleniu przez dana grupę konkretnych zadań realizacyjnych (co mamy robić? Do czego mamy zmierzać? Co pragniemy osiągnąć?). tylko w toku realizacji konkretnego zadania możliwe jest powstanie zwyczajów grupowych, wspólnych zasad postępowania, wspólnych ocen tego co godne a co nie. Konkretne zadanie realizacyjne stanowi niezbędne podłoże procesu wychowawczego, który w metodzie grupowej oparty jest na kształtowaniu się wokół zadania więzi moralnej (duch grupy).

- Prowadzenie zespołu przez młodego duchem wychowawcę lub przez wyróżniającego się w grupie kolegę -polega na przewodnictwie - tzn. na czynieniu przez lidera tego wszystkiego, co chce aby uczynili członkowie zespołu. Natomiast prowadzenie zespołu przez osobę o większym dystansie psychicznym wobec członków grupy- polega na opiekuństwie, tzn. na pomocy i radach udzielanych czynniejszym członkom grupy z tendencją do wyszukania wśród nich przewodnika.

2. PSYCHOTERAPEUTYCZNĄ

Grupy psychoterapeutyczne nastawione są na ratownicze i opiekuńcze w stosunku do osób nieprzystosowanych społecznie, podlegających zaburzeniom w zachowaniu się, dezorganizujących życie społeczne. Pracownik socjalny specjalizujący się w tej postaci metody grupowej musi mieć pogłębiona znajomość psychologii oraz większą praktykę z zakresu psychoterapii grupowej. W uproszczeniu rzecz polega na kompletowaniu grup nie przekraczających 7-8 osób jednakowego wieku, przejawiających objawy jakiegoś wykolejenia ( np. grupa alkoholików, nieletnich przestępców). Grupa taka spotyka się systematycznie z pracownikiem socjalnym w lokalu poradni lub w świetlicy, by w rozmowach wypowiedzieć się o sobie, swoim życiu, nieszczęściach i sukcesach , zainteresowaniu. Początkowo pracownik socjalny słucha, pobudzając czasem wypowiadających się jakimś pytaniem, wczuwając się w jego sytuację. Później jest przekucie do dyskutowania poczynionych wypowiedzi, do poszukiwania sensu tego, czego się wysłuchało. Kilka ważnych wskazówek:

-Ważną cechą prowadzącego terapię jest łatwość nawiązywania kontaktów z ludźmi; sprzyja to wytworzeniu dobrych stosunków między prowadzącym a grupą.

- Środkami pomocniczymi bywają właściwie dobrane filmy, wykład lub pogadanka, zalecenie przeczytania w domu odpowiedniej książki czasopisma oraz rozmowa o tej lekturze.

- Duzy wpływ wywiera zwykłe nagranie magnetofonowe wypowiedzi i dyskusji odbytych w grupie a po pewnym czasie ich odtworzenie dla dopełniającego omówienia

- Na spotkaniach siedzi się w dowolnie wybranych przez siebie miejscach, czas trwania spotkania: 30-45 min.

- taktyka prowadzącego zmierza do spożytkowania grupy w oddziaływaniu na każdego jej członka , ale zawsze należy widzieć zróżnicowanie problemów i potrzeb każdej jednostki- przedmiotem zabiegów nie jest grupa, lecz jednostka.

3. REWALIDACYJNĄ

Grupy te uważane są przez pracowników socjalnych za najwłaściwsze praktykowanie metody grupowej. W uproszczeniu metoda grupowa polega tu na operowaniu jej postacią rozwojowo-wychowawczą dla organizowania dzieci i młodzieży zagrożonych wykolejeniem lub już wykolejonych, a zadaniem staje się organizowanie procesu wychowawczej poprawy. Grupami rewalidacyjnymi bywają tzw. Rodziny problemowe. Pracownik społeczny odpowiedzialny za pomoc takiej grupie rodzinnej dopomaga jej członkom w rozwikływaniu jej rodzinnych trudności zarówno przez inicjatywy kompensacyjne jak i przez wydobywające „siły” rodziny, na których można oprzeć sugestie psycho-wychowawcze. Jednak szczególnie trudnym elementem pracy socjalnej jest rozbijanie grupy szkodliwej ( np. przestępczej). Najwłaściwsze postępowanie polega na utworzeniu konkurencyjnych grup aktywnych wychowawczo, a zarazem na tyle atrakcyjnych aby udział w nich by ponętny dla członków grupy o podkulturze przestępczej.

C. Organizowanie społeczności lokalnej.

Społeczność lokalna - niewielka zbiorowość terytorialna, obejmująca ogół osób, z którymi jednostka może się stykać bezpośrednio dzięki bliskości miejsca zamieszkania.

Metoda ta tym się różni od metody indywidualnego przypadku i metody pracy grupowej, że pracownik socjalny działa tu na rzecz zespalania wysiłków różnorodnych instytucji danej społeczności lokalnej w celu ulepszenia ich działań dla dobra swoich członków, a przez to dla dobra całej społeczności

Metoda ta nazywana bywa niekiedy zamiennie metodą środowiskową. Jest mniej kosztowna od prowadzenia indywidualnych przypadków i metody pracy grupowej, ale także bardziej nowoczesna w tym sensie, iż pozwala ujmować ulepszenie i wzbogacenie życia społecznego w ramach długofalowego planowania lokalnego i państwowego.

Upowszechnianiu się w świecie tej metody sprzyja nie tylko taniość i podatność do planowania. U podstaw jej dynamizmu znajduje się odwieczna potrzeba (psychospołeczna) pobudzająca ludzi do tego, aby uczynić coś dla społeczności, w której się żyje, a także nowoczesna konieczność przeciwstawiania się złym skutkom uprzemysłowienia i urbanizacji.

Definicja metody środowiskowej - to organizowanie społeczności lokalnej dla zadań socjalnych (społ-wych) polega na ulepszeniu sytuacji społeczności lokalnej zjednoczonymi wysiłkami organizacji publicznych i społecznych, mobilizujących wszelkie siły społeczne do działań opartych na wspólnym planie, wypracowanym za pomocą odpowiednich badań kompleksowych.

Badania kompleksowe - podstawa dla racjonalnego zaplanowania poczynań społeczności lokalnej; posiadają ustaloną procedurę badawczą (nazwaną przez Znanieckiego „lustracja społeczną”). Są to z reguły badania zespołowe, przy czym zespołowość bywa rozumiana dwojako:

-wąsko - kilkuosobowy zespół pedagogów społecznych

-szeroko - zespół jednoczy wysiłek socjologa, pedagoga, lekarza, urbanisty i innych specjalistów, działaczy społecznych.

Udział działaczy społecznych jest bardzo ważny, nie wolno bez nich ustalać planu badań.

Dla dobra społeczności lokalnej oraz wprowadzania przeobrażeń nie wystarczy by jej stan, potrzeby i możliwości były znane tylko kilku specjalistom, którzy dokonują rozpoznania. Z takiego postawienia sprawy wynikają dwie konsekwencje:

1.zaangażowanie społeczności lokalnej w poczynania melioracyjne uznawane za kryterium powodzenia podejmowanych działań

2. Wykrycie sił i czynników naprawy stanowi konieczne zadanie lustracji społecznej ( ma się tu na myśli siły społeczne zinstytucjonalizowane w postaci żywotnych placówek oraz przejawianie .

Pomiar efektywności metody środowiskowej oparty jest na funkcjonowaniu istniejących w społeczności lokalnej placówek i urządzeń socjalnych, w najszerszym rozumieniu tego pojęcia. Dla placówek tych i urządzeń należy ustalić kilka wskaźników efektywności- prostych, łatwo uchwytnych , dających się wyskalować, np. frekwencji, fluktuacji członków (przybyło X, ubyło Y), częstotliwości zebrań, odwiedzin itp.; użytecznym wskaźnikiem wydaje się procent członków czynnych lub bywalców w stosunku do ogółu członków lub użytkowników.

Zadania pracownika socjalnego:

a)koordynowanie poczynań zainteresowanych osób i instytucji

b)inspirowanie instytucji i osób o słabszej wyobraźni społecznej

c)dopomaganie w kontaktach interpersonalnych

d)doskonalenie ochotniczych działaczy społecznych dla potrzeb zaangażowanych instytucji

e)propagowanie realizowanych poczynań

f)inicjowanie badań dodatkowych, weryfikujących, dopełniających i aktualizujących lustrację społeczną

g) kontrolowanie realizowanych przez placówkę poczynań

h) ocenianie poczynań pracy socjalnej w środowisku lokalnym

i) konsultowanie zwracających się po porady.

D. Koordynacja

We wszystkich trzech metodach pracy socjalnej zjawiskiem uderzającym była zespołowość czynności wykonywanych przez specjalistów różnych dziedzin. Umiejętność koordynowania zespołowego wysiłku, cechującego realizację każdej pracy socjalnej , staje się jej podstawowym składnikiem. Koordynację można by określić jako harmonizowanie współdziałania części na rzecz całości.

Koordynacji poczynań w pracy socjalnej grożą trzy spaczenia:

-uniformizacja, usiłująca przesadnie ujednolicić poszczególne człony całości

-koncentracja formalistyczna- dąży do skupienia się tylko na określonych formach działania

-manipulowanie ludźmi.

Punktem wyjścia poprawnej koordynacji wysiłków każdego zespołu jest rozpoczęcie od zaplanowania wspólnych zadań w toku koleżeńskiej wymiany poglądów, inicjatyw i projektów.

Ryszard Wroczyński „Pedagogika społeczna”

Rozdział VII „Wymagania cywilizacji zmiennej a struktura i funkcje wychowania”

„Rewolucja naukowo-techniczna i problemy kształcenia permanentnego oraz aktywizacji kulturalnej”

Termin „rewolucja naukowo-techniczna” powstał w latach 60. naszego stulecia (wcześniejszy okres przeobrażeń gospodarczych określany był mianem „rewolucji przemysłowej”).

„Rewolucja naukowo-techniczna” oznacza gwałtowne przyspieszenie tempa rozwoju gospodarczego wskutek masowej innowacji jako konsekwencji praktycznych zastosowań naukowych. Cechą tej rewolucji jest sprzężenie rozwoju nauki z postępem technicznym. Uczony B. G. Kuzniecow przewiduje 3 główne kierunki zmian, które dokonają się w nauce i technice na pograniczu XX i XXI wieku:

1.elektrownie jądrowe staną się podstawowa pozycja bilansu energetycznego

2.elektronika kwantowa stanie się podstawowym narzędziem technologii

3. elektroniczne maszyny matematyczne staną się podstawowym czynnikiem przekształcania charakteru pracy.

Na dwie sfery życia człowieka rozwój techniki już dziś <książka z 1979r.> wywiera ogromny wpływ: na środowisko życia człowieka i stan oświaty. Koncepcja oświaty permanentnej uwarunkowana jest koniecznością zachowania analogicznej proporcji między rozwojem nauki i techniki a świadomością człowieka współczesnego. Wyrosła ona ze zrozumienia wzrastającej obecnie - w wyniku gwałtownego przyspieszenia rozwoju nauki- potrzeby ciągłego doskonalenia i odświeżania przez ludzi dorosłych zakresu swojego wykształcenia. Szczególnie istotne znaczenie ma realizacja zasady oświaty permanentnej w praktyce oświatowej krajów socjalistycznych, w których przywiązuje się wielką wagę do kształcenia w toku pracy i unowocześniania wiedzy i kwalifikacji. Obowiązkowymi formami poszkolnego kształcenia w tamtych czasach objęta już była kadra techniczna, zatrudniona w węzłowych gałęziach gospodarki narodowej. Proces podnoszenia i modernizacji kwalifikacji obejmowany był w wielu grupach rygorami obowiązku. Takim obowiązkiem objęci byli zwłaszcza ludzi z wykształceniem wyższym o wyższej odpowiedzialności zawodowej. Liczba osób objętych obowiązkiem dokształcania w poszczególnych grupach zawodowych wzrasta paralelnie do poziomu kwalifikacji. Potrzeba podnoszenia kwalifikacji kadry sygnalizowana była również w oświacie, gdzie nie wystarczały już tradycyjne formy doskonalenia zawodowego, jak konferencje rejonowe dla n-li, konferencje metodyczne. Obok tych form zaczęły organizowane być różnego typu studia podyplomowe dla kadry kierowniczej szkół, instytucji oświatowych i kulturalnych.

---