Bezrobocie jest zjawiskiem polegającym na tym, że część ludzi zdolnych do pracy i chcących pracować (warunek ten często się pomija jako trudny do weryfikacji) nie znajduje żadnego zatrudnienia.
Pojęcie bezrobocia jest bardzo nieprecyzyjne i istnieje wiele różnych metod mierzenia poziomu bezrobocia, każda z nich obciążona w kierunku wyższego bądź niższego oszacowania bezrobocia. W różnych krajach używa się oficjalnie różnych metod estymacji.
Podstawowym miernikiem wielkości bezrobocia jest stopa bezrobocia, czyli stosunek liczby bezrobotnych zarejestrowanych do liczby ludności aktywnej zawodowo (tj. pracującej i bezrobotnej łącznie) wyrażony w procentach. W innych krajach używa się innych kryteriów, przez co porównywanie stopy bezrobocia pomiędzy państwami jest trudne. Stopa bezrobocia nie jest szczególnie precyzyjną miarą. Można temu zaradzić na kilka sposobów, np. ustalając międzynarodowe standardy mierzenia bezrobocia, bądź używając innych mierników takich jak stosunek ilości zatrudnionych do ludności w wieku ekonomicznie czynnym.
Istnieje wiele powodów, dla których osoby chcące pracować i zdolne do pracy nie pracują:
Między zakończeniem pracy w poprzednim miejscu pracy, a jej podjęciem w nowym ma miejsce zwykle pewien okres czasu. Jest to tzw. bezrobocie frykcyjne i jest ono generalnie niskie i nie ma większego wpływu na gospodarkę.
Osoby poprzednio pracujące mogły stracić pracę ze względu na przekształcenia gospodarcze, zmiany technologiczne czy upadek całych gałęzi przemysłu (bezrobocie strukturalne). W Polsce jest to bardzo duża grupa, co jest spowodowane między innymi praktyką zatrudniania ponad potrzeby za okresu gospodarki planowanej. Należą tu m.in. górnicy, hutnicy, stoczniowcy, pracownicy PGR-ów. Ponieważ bardzo duże ilości bezrobotnych bez odpowiednich kwalifikacji pojawiają się nagle na niewielkim obszarze gospodarka regionu (często osłabiona upadkiem firm, w których bezrobotni poprzednio pracowali) nie może stworzyć wystarczająco szybko miejsc pracy i wchłonąć bezrobotnych. Bezrobocie takie utrzymuje się przez wiele lat na wysokim poziomie.
Osoby, które zakończyły edukację, ale nie mają jeszcze doświadczenia zawodowego nie są zbyt dobrym materiałem na pracowników (z wyjątkiem niewielu bardzo dobrych szkół). Wymagają długich okresów szkolenia i nabywania doświadczenia, w których są bardzo mało produktywne. Z tego powodu absolwenci często nie mogą znaleźć pracy nawet, jeśli istnieje popyt na pracowników w danej branży.
Miejsca pracy mogą być gdzie indziej niż potencjalni pracownicy. Często miejsca pracy znajdują się w większych miastach, a bezrobotni w małych miasteczkach i na wsi. Ze względu na niewielką mobilność ludności (niechęć do przeprowadzki do miasta i trudności takiej przeprowadzki) oraz wysokie koszty dojazdu osobom takim trudno znaleźć zatrudnienie.
Osoby potrafiące wytworzyć wartość dodaną na poziomie X, a których koszt zatrudnienia (płaca minimalna, podatki, składki na ubezpieczenie społeczne, koszty przeszkoleń i inne) są większe od X nie znajdą zatrudnienia. Obniżenie podatków lub płacy minimalnej może spowodować zwiększenie zatrudnienia w tej grupie, jest jednak politycznie kontrowersyjne.
Pracodawcy mogą obawiać się zatrudniania osób pomimo, że aktualnie potrzebują więcej pracownikow, ze względu na trudność ich zwolnienia kiedy popyt będzie mniejszy. Sytuację tą rozwiązać mogą w pewnym stopniu inne formy zatrudniania, takie jak umowy na czas określony, umowy o dzieło, czy zlecenia udzielane firmom stworzonym przez osobę będącą de facto pracownikiem.
Formy przeciwdziałania bezrobociu
Ponieważ nadmierne bezrobocie jest zjawiskiem niekorzystnym, państwo próbuje używać wielu metod na ograniczenie bezrobocia lub złagodzenie jego skutków, zwykle z nienajlepszym skutkiem.
Wśród działań mających za celu walkę ze skutkami bezrobocia można wyróżnić:
Wypłaty zasiłku dla bezrobotnych - nie prowadzą do obniżenia bezrobocia, usiłują jedynie łagodzić jego skutki. W Polsce stanowią one ponad 80% nakładów na "walkę z bezrobociem" (nazwa niezbyt udana, jako że zwalcza się jedynie skutki, nie samo bezrobocie). Bardzo wysokie zasiłki i inne świadczenia mogą wręcz zwiększać bezrobocie, powodując niechęć bezrobotnych do podejmowania prac, za które płaca jest niewiele wyższa od otrzymywanych aktualnie świadczeń.
Szkolenia i przekwalifikowania bezrobotnych - oprócz zdobywania nowych kwalifikacji, które zwiększają szansę i atrakcyjność bezrobotnego na rynku pracy, umożliwiają mu podtrzymywanie aktywności zawodowej.
Prace interwencyjne - forma zatrudnienia subsydiowanego, umożliwiająca tworzenie stanowisk pracy przy poniesieniu niskich nakładów ze strony pracodawcy.
Roboty publiczne - prace na rzecz rozwoju społeczno-gospodarczego gmin np. budowa infrastruktury dają szanse podtrzymanie aktywności zawodowej bezrobotnego, jak i możliwość osiągnięcia dochodu dla osób bez prawa do zasiłku.
Pożyczki dla bezrobotnych i zakładów pracy - w celu tworzenia nowych miejsc pracy, a także podjęcia własnej działalności gospodarczej przez bezrobotnego.
Finansowanie zatrudniania absolwentów - polegają na refundowaniu wynagrodzenia bezrobotnego w wysokości równej zasiłkowi pracodawcy i umożliwiają absolwentowi odbycie stażu, nabrania doświadczenia, zdobycie nowych kwalifikacji.
Programy specjalne - przeznaczone dla osób długotrwale bezrobotnych. Jest to wsparcie finansowe dla różnorodnych inicjatyw skierowanych to określonych grup bezrobotnych mających największe problemy z uzyskaniem pracy.
Przyczyny wysokiej stopy bezrobocia z Polsce:
Upadek zakładów przemysłowych. W najgorszej sytuacji znajdują się małe miasteczka skoncentrowanego wokół upadłego dziś zakładu oraz miasta z upadającymi dużymi zakładami po lub przed tzw. zwolnieniami grupowymi.
Otwarcie rynku na konkurencyjne towary importowane, zmniejszenie liczby zamówień i upadek wschodniego rynku zbytu.
Przerost zatrudnienia odziedziczony po poprzednim systemie i opóźniona restrukturyzacja chronicznie deficytowych gałęzi gospodarki: górnictwa, hutnictwa, transportu kolejowgo.
Szkoły zawodowe ignorujące aktualne potrzeby rynku oraz kształcące specjalistów o wąskich kwalifikacjach, nie potrafiących przestawić się na inny rodzaj pracy.
Upadek PGR-ów. Dramatycznie wysoki udział ludzi słabo wykształconych redukuje szanse na zmianę sytuacji i nosi miano bezrobocia strukturalnego. Aktualnie w woj. Warmińsko-mazurskim co 4 osoba w wieku produkcyjnym pozostaje bez pracy, a niechlubny rekord polski należy do gminy w tym woj. Bartoszyce. Bezrobotny jest tam co 3 mieszkaniec w wieku produkcyjnym.
Wkroczenie wyżu demograficznego w wiek produkcyjny.
Wzrost wydajności pracy: wielu przedsiębiorców ucieka przed dużymi kosztami pracy, inwestując w nowoczesne, pracooszczędne technologie.
Wysokie podatki, obowiązkowe świadczenia pracodawców, powodujące bardzo wysokie koszty pracy - zniechęcają pracodawców do tworzenia nowych miejsc pracy.
Kodeks pracy ograniczający możliwości zwolnienia pracowników i trudności w jego liberalizacji ze względu na opór związków zawodowych.
Brak warunków do zatrudnienia w niepełnym wymiarze godzin oraz brak zachęt do zatrudnienia absolwentów - istnienie sztywnej najniższej płacy krajowej.
Wpływ tendencji globalizacyjnych na procesy transformacji w Polsce:
- otwarcie rynków narodowych dla przepływu dóbr, usług, kapitału i ludzi
- przekształcenie własności państwowej w prywatną
- deregulacja, czyli ograniczenie roli państwa
SYNTEZA:
Przyrosty zasobów siły roboczej związane są bezpośrednio z przyrostem naturalnym.
Przy braku odpowiednich zasobów kapitałowych, dostępu do rynków zbytu, niskim poziomie kwalifikacji rosnące zasoby siły roboczej stają się barierą wzrostu gospodarczego.
Wysoka wydajność pracy, stosowanie nowych technologii, bazowanie na tanich rynkach pracy są przyczyną wzrostu bezrobocia w krajach rozwiniętych gospodarczo.
O wysokim poziomi bezrobocia w Polsce decydują różnorodne uwarunkowania związane z historią gospodarczą Polski, czynnikami demograficznymi, przemianami politycznymi i procesami globalizacji.
Bezrobocie powoduje nie tylko straty ekonomiczne, ale wpływa na zróżnicowanie poziomu życia ludzi oraz przynosi szereg negatywnych konsekwencji psychospołecznych.
Wraz ze wzrostem poziomu gospodarczego zmniejsza się zatrudnienie w rolnictwie i wzrasta zatrudnienie w usługach.
Propozycje:
doskonalenie kształcenia zawodowego
podnoszenie kwalifikacji
stwarzanie nowych miejsc pracy
ulgi podatkowe dla pracodawców zatrudniających bezrobotnych
finansowanie przez państwo prac użyteczności ogólnej i zatrudnianie przy ich wykonywaniu bezrobotnych
skracanie czasu pracy
wcześniejsze emerytury
wydłużanie okresu nauki
l