Periodyzacja ustroju politycznego Wielkiej Brytanii
Okres kształtowania się reprezentacji ogólnonarodowej, w którym następuje oddzielenie się parlamentu od władzy królewskiej, zakończony w w. XVI ustanowieniem pewnej równowagi między władzą ustawodawczą a wykonawczą
Okres walki parlamentu z monarchią uwieczniony ukształtowaniem się podstaw systemu parlamentarnego (epoka Stuartów)
Okres umocnienia się systemu parlamentarno-gabinetowego w wieku XVII i pierwszej połowie wieku XIX
Czasy najnowsze, których cechą charakterystyczną staje się dominacja egzekutywy (gabinetu i premiera) nad legislatywą
Ad 1. Początki brytyjskiego parlamentaryzmu przypisuje się na wiek XII, w dworze królewskim i zgromadzeniu wasali przy boku królewskim.
Zgromadzenie wasali przybierało formy:
Rady Zwykłej (zgromadzenie najbliższych doradców Korony)
Wielkiej Rady (zgromadzenie króla i baronów królestwa, z czasem skład jej poszerzono o przedstawicieli rycerstwa, miast i miasteczek, dając początek późniejszej reprezentacji narodu-parlamentowi)
W tym czasie za panowania Henryka III została po raz pierwszy użyta w Anglii nazwa „parlament”.
parlamentum tłumaczono jako:
- „sklep z gadaniną”
- „konferowanie”
Była to curia, czyli rada królewska. Baronowie i urzędnicy królestwa spotykający się, aby deliberować (rozmyślać, rozważać; roztrząsać, debatować.) nad ogólnymi problemami polityki zagranicznej i wewnętrznej, dyskutujący na temat petycji i zażaleń, nowych zarządzeń na piśmie, aby prowadzić państwowe procesy sądowe.
Ciało to było na równi z ciałem ustawodawczym i administracyjnym , finansowym i sądowym. Parlament wywalczył sobie niezależność w dziedzinie finansowej i sądowej w podstawowym akcie tej epoki - Wielkiej Karcie Wolności.
Postanowienia Karty Wolności:
- Zabraniały ściągania podatków bez zgody Walnej Rady Królestwa
panowie feudalni, baronowie i hrabiowie otrzymywali gwarancję, że będą sądzeni tylko przez równych sobie
w razie skazania wolnego człowieka na karę majątkową należy mu pozostawić taką część majątku, która by wystarczyła na utrzymanie
- legalizowała i sankcjonowała prawo oporu
Wielka Karta Wolności stała się „symbolem ducha naszej konstytucji” - G.M. Travelyan
XVII w. dokonał się podział parlamentu na dwie izby:
Lordów
Gmin
XIV w. wykształciła się zasada, iż żadna ustawa nie będzie ważna bez zgody króla, lordów i gmin.
XV w.- izby zaczęły same redagować odpowiedzi na petycję i przedstawiać je królowi w formie projektu ustawy - bill, prawo inicjatywy ustawodawczej. Zwiększają się uprawnienia finansowe Izby Gmin.
1541r. - parlament wywalczył przywileje osobiste. Spiker przy otwarciu każdej sesji prosił króla o nietykalność członków parlamentu, swobody dyskusji i wolnego dostępu do tronu. Parlament przekształcił się stopniowo w niezależny organ oddzielony od królewskiej władzy rządowej.
Do XVI wieku przewaga należała do króla. Choć od początku wieku XVI zobowiązywał się on w przysiędze koronacyjnej do przestrzegania praw ustanowionych przez parlament, posiadał w wielu dziedzinach tzw. Prerogatywy , czyli uprawnienia wykonywane bez udziału parlamentu.
Monarcha większość swych prerogatyw wykonywał po zasięgnięciu rady swych doradców czyli:
Rady Zwykłej ( członkowie powoływani spośród osób cieszących się jego zaufaniem i sympatią). Jej uprawnienia to służenie radą królowi w sprawach administracyjnych , finansowych i sądowych.
Rady Stałej (wyodrębnieni z członków Rady Zwykłej, tworzyli ją wyżsi dygnitarze państwowi i urzędnicy znajdujący się stale przy osobie króla
Tajnej Rady ( istniejącej od połowy XV w. główny organ, przy którego pomocy faktycznie i prawnie rządził król) byli zobowiązani specjalną przysięgą na wierność i zachowanie tajemnicy
Stosunki między monarchą a parlamentem były uzależnione głównie od indywidualności panującego. Jednak utrzymywała się równowaga i więź między władzami.
2) Wraz z zapanowaniem Stuartów rozpoczęły się konflikty społeczeństwa z Izbą Gmin. Powodem była sprzeczna z interesami społeczeństwa polityka wewnętrzna ( konflikty religijne) i zagraniczna.
1628 rok - parlament doprowadził do podpisania przez monarchę Petycji o prawa.
W której zarzucił mu bezprawne złamanie zakazów: pobierania podatków bez zgody parlamentu, wtrącanie ludzi wolnych do więzienia bez podania powodów oraz przymusowe kwaterowanie żołnierzy w domach prywatnych, ustanowienie sądów wojennych w czasie pokoju, wreszcie niepociąganie do odpowiedzialności osób, które zasługują na ukaranie.
Petycja zmierzała do ograniczenia samowoli królewskiej była również wyrazem sprzeciwu wobec głoszonego poglądu przez króla o boskim pochodzeniu władzy i niedopuszczalności krytyki zarządzeń królewskich. Zapoczątkowało to kolejny etap walki o prawa parlamentu i wolności obywatelskie.
Konflikt między parlamentem a monarchą zakończył się w latach 1688-1689. Został nazwany okresem „Chwalebnej rewolucji”. Chwalebna bo bezkrwawa, bez wojny domowej. Osiągnięto porozumienie co do różnic religijnych i politycznych. Rywalizacja pomiędzy Koroną i parlamentem zamieniła się w współpracę. Parlament stał się czynnikiem kierującym. Od tego czasu żaden król nie próbował rządzić bez parlamentu.
Uchwalone akty prawne:
Habeas Corpus Act z roku 1679 ustanowił do dziś obowiązującą zasadę, która zabrania aresztowania obywatela bez nakazu sędziowskiego oraz gwarancję, iż osoba aresztowana powinna być postawiona w stan oskarżenia przez właściwym sądem.
Bill o prawach z roku 1689 (deklaracja praw, Bill of rights) uznano tron za opróżniony, przeciwstawiając się doktrynie w myśl której początek następstwa tronu miał należeć do niepodważalnych, boskich praw dziedzicznych. Prawami parlamentu było w zakresie ustawodawstwa, nakładanie obywatelom podatków i wszelkich innych ciężarów realnych oraz decydowania i wielkości armii. Prawo wnoszenia petycji poddanych do króla. Parlament stanowi forum na którym dochodzi do wyjawiania krzywd obywateli doznanych od korony. Gwarancja wyborów parlamentarnych, wolności słowa, debat i postępowania w parlamencie oraz postulat częstego zwoływania parlamentu.
ustawa z roku 1701 o następstwie tronu ustawa regulująca porządek dziedziczenia wymagała, aby monarcha należał do kościoła anglikańskiego oraz aby małżonka albo małżonek nie byli katolikami. Król nie mógł pozbawić posady niewygodnego mu sędziego.
Osiągnięciem okresu było utrwalenie zasad, że król podlega prawu. ( zgodnie z doktryną Johna Locke'a). Jego władza wynika z umowy ludzkiej, a nie boskiego pochodzenia. Lud może pozbawić króla władzy jeśli jej nadużywa.
Tajna Rada straciła znaczenie. Na jej miejsce powołano krąg rzeczywistych doradców, złożony z głównych ministrów - gabinet.
3) Czasy panowania dynastii hanowerskiej to ugruntowanie systemu partyjno-gabinetowego. Pierwsi królowie nie znali prawa i zwyczajów angielskich, zachowując niemiecki sposób myślenia. Gabinet zaczął obradować bez króla, pod przewodnictwem pierwszego ministra-premiera, który jest pierwszym Lordem Skarbu. Premier musiał mieć poparcie Izby Gmin, ministrowie byli powoływani spośród większości parlamentu, przed nim są odpowiedzialni solidarnie za działalność Korony. W przypadku braku aprobaty w Izbie Gmin dla powołanego przez króla gabinetu rozwiązywał on izbę i zarządzał nowe wybory.
4)
- rozwija się prawo wyborcze
- w 1832 roku przeprowadzono reformę która rozszerzyła prawa wyborcze na klasę średnią, przełamała supremację arystokracji w parlamencie i zapoczątkowała nowy okres w rozwoju parlamentaryzmu
- rozszerzenie zasady powszechności , przyznanie praw wyborczych kobietom
- ugruntowanie systemu dwupartyjnego przy wzrastającej roli partii
- Izba Gmin staje się w większym stopniu pośrednikiem między wyborcami a gabinetem
- premier będący przedstawicielem partii, która wygrała wybory, staje się przełożonym członków gabinetu
KONSTYTUCJA BRYTYJSKA
- Brak aktu normatywnego o charakterze nadrzędnym w stosunku do innych aktów; określającego podstawowe zasady i instytucje ustrojowe państwa; prawa i wolności obywatelskie oraz ich gwarancje
-Konstytucję tworzy całokształt norm o różnym pochodzeniu odnoszących się do podstaw politycznego ustroju państwa
Źródła prawa konstytucyjnego:
1. prawo stanowione
2. konwenanse konstytucyjne
3. prawo precedensowe
4. dzieła, traktaty i podręczniki prawnicze
Są to akty o znaczeniu historycznym, ich regulacje określają do dziś niektóre składniki ustroju państwa. Należą do nich: Wielka Karta Swobód (1215r.), Petycja prawa (1626r.), Habeas Korpus Act (1670r.), Bill o prawach (1689r.), Ustawa Sukcesywna (1701r.)
2) To utarty i powszechnie uznany sposób zachowania się w określonej sytuacji. Uznany za prawną regułę działania. Stwierdzenie ich istnienia nie następuje przed sądem ale przed innymi organami. Do najważniejszych z nich określających zasady brytyjskiego systemu należą:
obowiązek rezygnacji rządu, który stracił zaufanie Izby Gmin
kolegialną odpowiedzialność gabinetu przed Izbą Gmin za ogólną politykę i działalność poszczególnych resortów administracji
powierzenie funkcji i misji tworzenia rządu przez monarchę liderowi partii posiadającej większość mandatów w Izbie Gmin
rezygnacja premiera jako szefa rządu równoznaczna jest z dymisją wszystkich członków rządu
złożenie rezygnacji przez premiera, jeżeli partia w wyniku wyborów parlamentarnych utraciła większość w Izbie Gmin
zasada, że premier musi być członkiem Izby Gmin
zmiany w prawie wyborczym oraz ustroju parlamentarnym uzgodnione są przez obie partie polityczne na konferencji pod przewodnictwem spikera
instytucje premiera, gabinetu, opozycji JKMości
zwoływanie sesji parlamentu co rok
3) Tworzy je orzecznictwo sądów dotyczące konkretnych spraw rozstrzyganych na gruncie przepisów prawa powszechnego i stanowionego.
4) Ustalenia te traktowane są jako zbiory norm prawnych, nakazy, dyrektywy interpretacyjne w procesie wykładni i stosowania prawa.
1