Chemioterapeutyki - leki stosowane w leczeniu zakażeń
Antybiotyki: Leki wytwarzane przez drobnoustroje i działające w małych stężeniach niszcząco na inne drobnoustroje!
Chemioterapeutyki: leki wytwarzane drogą półsyntetyczną i syntetyczną
Punkt uchwytu działania:
Bakteriostatyczne - zahamowanie wzrostu
Bakteriobójcze - nieodwracalne uszkodzenie lub śmierć komórki
Mechanizm działania:
Hamują syntezę ściany komórkowej bakterii (beta laktamy, glikopeptydy)
Uszkadzają strukturę i funkcję błony komórkowej- cytoplazmatycznej (polmiksyny)
Zmieniają lub hamują rybosomalną syntezę białka (aminoglikozydy, chloramfenikol, tetracykliny)
Hamują syntezę kwasu foliowego (sulfonamidy, trimetroprim)
Hamują syntezę RNA (ryfampicyna)
Hamują syntezę DNA (chinolony)
Sposoby leczenia:
Terapia empiryczna - na podstawie znajomości przyczyn (etiologii) poszczególnych chorób
Terapia celowana - na podstawie posiewu (rozpoznania konkretnego drobnoustroju), antybiogramu - zasada- dokonuje się wyboru leku o wąskim spektrum działania
Leczenie skojarzone (dwa lub więcej rónych chemioterapeutyków jednocześnie):
zapobieganie rozwojowi odporności na lek
możliwość zmniejszenia dawki leku
uzyskanie synergistycznego działania leków
Podział i zastosowanie chemioterapeutyków
Antybiotyki β- laktamowe:
penicyliny naturalne i syntetyczne
Penicyliny o wąskim zakresie (spektrum) działania:
stosowane w zakażeniach bakteriami Gram (+), niektórymi Gram (-), krętkami
Penicyliny naturalne - Benzylopenicylina = penicylina G- krystaliczna (im, iv); Prokainowa- połączenie z prokainą daje wolniejsze wchłanianie; Benzatynowa- Debecylina - długie (tygodnie) działanie; Fenoksymetylopenicylina - penicylina V (po).
Penicyliny półsyntetyczne - Stosowane w zakażeniach gronkowcami - penicyliny izoksazolilowe (np. kloksacylina) oraz metycylina, nafcylina (po).
Penicyliny półsyntetyczne o szerokim spektrum działania
Aminopenicyliny - Stosowanie: w zakażeniach bakteriami Gram (+), Gram (-), Salmonella, Shigella, E. Coli, Hemophilia inf., Bordetella pertussis
Ampicylina Ampicillin, Amoksycylina Amotaks, Duomox, Hiconcil
Połączenia penicylin z inhibitorami β-laktamazy: Unasyn, Amoksiklav, Augmentin, Curam,
Forcid.
Karboksypenicyliny - Stosowanie: pałeczka ropy błękitnej, Proteus vulgaris, enterobakterie. Nie stosuje się w ciąży. Preparaty: Karbenicylina, Tikarcylina.
Ureidopenicyliny - Stosowanie: enterobakterie, beztlenowce, laseczka zgorzeli gazowej, Pseudomonas. Preparaty: Azlocylina, Mezlocylina, Tikarcylina.
Aminodynopenicyliny - np. Mecylinam
cefalosporyny
Działanie niepożądane:
alergiczne zmiany skórne, choroba posurowicza, wstrząs anafilaktyczny
objawy dyseptyczne, skaza krwotoczna
rzadko rzekomobłoniaste zapalenie jelit
Cefalosporyny I generacji:
Zastosowanie: bakterie Gram (+), zapalenie płuc, zakażenia oporne na Penicyliny
Cefazolina, Cefradyna
Cefalosporyny II generacji:
Zastosowanie: bakterie Gram (-), w zakażenia opornych na Aminopenicylinę, zakażenie dróg oddechowych, moczowych, żółciowych, zapalenie wsierdzia, zakażenia pooperacyjne. Najczęściej stosowane
Cefaklor Ceclor, Panclor; Cefuroksym Biofuroksym, Zinnat
Cefalosporyny III generacji: podawane iv, im
Zastosowanie: bakterie Gram (-), zakażenia układu pokarmowego, oddechowego, moczowego, zapalenie opon, skóry, tkanek miękkich, zakażenia szpitalne, w posocznicy- łącznie z aminoglikozydami
Cefotaksym Biotaksym; Ceftazydym Biotum, Fortum; Ceftriakson Biotrakson; Cefoperazon Biocefazon
Cefalosporyny IV generacji:
Zastosowanie: w ciężkich zakażeniach: Cefepim Maxipime
Cefamycyny
Działanie bakteriobójcze
Zastosowanie: w zakażeniach E.coli, Klebsiella, Proteus
karbapenemy: Zastosowanie: Bakterie Gram (+), Gram (-), tlenowce i beztlenowce, ciężkie i oporne posocznice, zakażenia dróg oddechowych, moczowych, tkanek miękkich, kości
Działanie niepożądane: objawy dyspeptyczne, zapalenie żył, leukopenia, trombocytopenia
Meropenem Meronem; Imipenem Tienam
monobaktamy: Zastosowanie: tlenowce, bakterie Gram (-), ciężkie, oporne zakażenia
Aztreonam Azactam
Makrolidy
Zastosowanie jak dla Penicylin; Chlamydia, Mycoplasma pnemonie, Corynobacter
Interakcja z lekami p/histaminowymi, p/zakrzepowymi
Preparaty: Erytomycyna, Spiromycyna, Roksytromycyna, Klarytromycyna, Azytromycyna
Linkozamidy
Zastosowanie: tlenowce, bakterie Gram (+), beztlenowce, Chlamydie, Mycoplasma
Wydalane głównie przez wątrobę
Preparaty: Klindamycyna, Linkomycyna
Antybiotyki aminoglikozydowe
Bakteriobójcze, wydalane głównie przez nerki
Zastosowanie: E.coli, Klebsiella, enterobacter, Proteus, Pseudomonas, Neissneria, Haemphilus, gronkowiec złocisty, zakażenia szpitalne, posocznica, przy oparzeniach
Objawy niepożądane: nefrotoksyczne, ototoksyczne, odczyny alergiczne, skórne, hamują przewodnictwo nerwowo-mięśniowe
I generacja: Streptomycyna, Neomycyna, Panomycyna, Kanamycyna
II generacja: Amikacyna, Gentamycyna, Netymeyna, Spektynomycyna, Isepamycyna
Tetracykliny
Bakteriostatyczne
Zastosowanie: Bakterie Gram (+) (gronkowce, paciorkowce, dwoinka zapalenia płuc, Bacillus Clostridium) Gram (-) (E.coli, Brucella, Haemophilus)
Tetracykliny naturalne: chlorotetracyklina, tetracyklina
Tetracykliny modyfikowane: metacyklina, doksycyklina
Inne antybiotyki
Chloramfenikol - dur brzuszny, paradur, zapalenie opon m-rdz. Klebsiella
Antybiotyki polipeptydowe
Polmiksyny -Polmimyxin B; bakterie G(-), w zakażeniach przewodu pokarmowego
Antybiotyki glikopeptydowe
Wankomycyna- bakterie Gram (+)
Kwas fusydowy
Sulfonamidy:
Hamują syntezę kwasu foliowego przez bakterie Gram (+) i Gram (-)
o krótkim czasie działanie - Sulfafurazol (Amidoxol), Sulfakarbamid (Urenil)
o średnim czasie działania
o przedłużonym i długim czasie działania
słabo wchłaniają się z układu pokarmowego - sulfaguanidyna, ftalilosulfatiazol, sukcynylosulfatiazol, salazosulfapirydyna
łatwo wchłaniają się z układu pokarmowego - sulfadiazyna, sulfametazyna, sulfizomidyna, sulfafurazol, sulfafenazol
do stosowania miejscowego - sulfacetamid, sulfarinol
Działanie uboczne: U 1-15% leczonych sulfonamidami, u chorych z AIDS do 70%:
zaburzenia przewodu pokarmowego, objawy alergiczne, neurotoksyczność, hepatotoksyczność, uszkodzenie układu krwiotwórczego
Pochodne nitrofuranu:
Działają bakteriostatycznie w stosunku do wielu drobnoustrojów Gram (+) i Gram (-)
Zastosowanie: zakażenia dróg moczowych, przewodu pokarmowego; rzęsistkowica, kandydoza, niekiedy w zakażeniach skóry
Preparaty: Furaginum, Furazolidon, Nifuroksazyd, Nitrofurason
Pochodne nitromidazolu:
Działają bakteriobójczo głownie na beztlenowe bakterie Gram (-)
Preparaty: Metronidazol, Tynidazol
Chinolony p/bakteryjne
I generacja - kwas oksolinowy, kwas pipemidowy, rozoksacyna
II generacja - cyprofloksacyna, pefloksacyna, norfloksacyna
Objawy niepożądane:
Działanie dyseptyczne, zaburzenia ze strony OUN, wybroczyny, zapalenie ścięgien, trombocytopenia
Leki stosowane w zakażeniach HIV
(Human Immunodeficiency Virus) - ludzki wirus upośledzenia odporności.
Po wniknięciu do organizmu człowieka, HIV łączy się z komórkami, które posiadają na swej powierzchni specjalne białka wychwytujące wirusa, tzw. receptory. Dzięki nim wirus może wniknąć do wnętrza komórki. Zakażeniu HIV ulegają tylko te komórki, które mają odpowiedni receptor (tzw. receptor CD4). Najwięcej takich receptorów posiadają na swojej powierzchni limfocyty T, należące do "centrum zarządzania" systemem immunologicznym człowieka. U większości ludzi wirus namnaża się bardzo intensywnie niszcząc komórki układu odpornościowego. W następstwie zmniejszania się liczby limfocytów w organizmie postępują zaburzenia odporności, w rezultacie u chorych rozwija się AIDS. Pełnoobjawowy AIDS, do którego typowych objawów należą ciężkie zakażenia, tzw. oportunistyczne - drobnoustroje, które dla zdrowego człowieka nie są patogenne, w sytuacji, gdy układ immunologiczny jest uszkodzony jak w przepadku AIDS, występują ciężkie zmiany chorobowe: zakażenia pierwotniakowe, np. toksoplazmoza, zakażenia grzybicze, charakterystyczne są również rzadkie nowotwory jak np. mięsak Kaposiego, choroby układu nerwowego np. demencja.
Leki stosowane w zakażeniu HIV (antyretrowirusowe) blokują enzymy, które wirus używa przy namnażaniu się.
Inhibitory odwrotnej transkryptazy - zidowudyna (AZT), stawudyna.
Inhibitory proteazy HIV- ritonavir, indinawir, sakwinawir
Działania niepożądane terapi antyretrowirusowej
-uszkodzenie szpiku (neutropenia, trombocytopenia, anemia)
- uszkodzenie nerek, wątroby
- bóle i zawroty głowy, bóle mięśni, stawów
- nudności, wymioty, biegunka
- wysypki skórne, obrzęki
- obj. neurologiczne (drętwienie, parestezje)
Profilaktyka po ekspozycyji (zawodowej lub powypadkowej) na HIV
Profilaktykę poekspozycyjną należy rozpocząć jak najszybciej, optymalnie w ciągu 2 godzin po ekspozycji, a jeżeli nie było to możliwe - do 72 godzin po zdarzeniu. Leczenie kontynuuje się przez 28 dni lub do czasu zweryfikowania pacjenta, który był źródłem ekspozycji jako HIV-negatywnego.
W ramach profilaktyki poekspozycyjnej zaleca się podawanie dwóch leków, a w przypadku oszacowania ryzyka zagrożenia jako wysokiego (po głębokim zakłuciu, po zakłuciu igłą pochodzącą z wkłucia centralnego, po ekspozycji na materiał pochodzący od pacjenta z AIDS lub z poziomem wiremii powyżej 1500 kopii/ml) rozważyć należy zestaw trójlekowy. Podstawowym zestawem dwulekowym jest kombinacja zydowudyny (ZDV) z lamiwudyną (3TC) (także preparat skojarzony-Combivir) alternatywnie lamiwudyny (3TC) lub didanozyny (ddl) ze stawudyną (d4T).
W schemacie trójlekowym do terapii dołączany jest indinawir lub nelfinavir. Możliwe jest również stosowanie nienukleozydowych inhibitorów odwrotnej transkryptazy.
Zaleca się, aby każdy przypadek ekspozycji zawodowej na wirusa HIV konsultowany był przez specjalistę chorób zakaźnych, mającego doświadczenie w stosowaniu leków antyretrowirusowych.