HIGIENA PRACY

HIGIENA PRACY - nauka zajmująca się zagadnieniem wpływu pracy na organizm człowieka oraz sposobami ochrony zdrowia pracownika w miejscu i czasie pracy.

Podstawy prawne ochrony pracy:

1. Kodeks pracy i akty wykonawcze (dział X Kodeksu Pracy „Bezpieczeństwo i higiena pracy”)

2. Ustawy resortowe np. Prawo Budowlane, Prawo Górnicze

3. Ustawy powołujące organy nadzoru i kontroli nad warunkami pracy np. Państwową Inspekcje Pracy, Państwową Inspekcje Sanitarną, Społeczną Inspekcje Pracy

4. Układy Zbiorowe Pracy

5. Regulaminy Pracy

Podstawowe definicje higieny i bezpieczeństwa pracy

Choroba zawodowa

• choroba określona w wykazie chorób zawodowych, jeżeli została spowodowana działaniem czynników szkodliwych dla zdrowia występujących w środowisku pracy lub sposobem wykonywania pracy.

W wyniku stwierdzenia u pracownika choroby zawodowej pracodawca ma obowiązek;

* USTALIĆ PRZYCZYNY POWSTANIA CHOROBY ZAWODOWEJ ORAZ CHARAKTER I ROZMIAR ZAGROŻENIA TĄ CHOROBĄ

* przystąpić do usunięcia czynników powodujących jej powstanie i zastosować środki zapobiegawcze

* zapewnić realizację zleceń lekarskich.

Decyzję o stwierdzeniu lub wykluczeniu choroby zawodowej podejmuje inspektor sanitarny.

Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 30 lipca 2002r. W sprawie wykazu chorób zawodowych, szczegółowych zasad postępowania w sprawach zgłaszania podejrzenia i stwierdzania chorób zawodowych oraz podmiotów właściwych w tych sprawach.

Prace o szczególnym charakterze

• są to prace związane ze szczególną odpowiedzialnością oraz wymagające szczególnej sprawności psychofizycznej,

których m o ż l i w o ś c i należytego wykonywania w sposób nie zagrażający

:zdrowiu publicznemu

: zdrowiu lub życiu własnemu lu innych osób

: a także dobrom społecznie ważnym

o b n i ż a j ą się przed osiągnięciem wieku emerytalnego na skutek pogorszenia sprawności psychofizycznej w wyniku naturalnego procesu starzenia się.

ZESPÓŁ EKSPERTÓW MEDYCYNY PRACY

WYKAZ PRAC O SZCZEGÓLNYM CHARAKTERZE- 2006r.

Wybrane z wykazu rodzaje prac

• praca pilotów, kontrolerów lotów

• praca motorniczych, maszynistów

• pracakierowców pojazdów uprzywilejowanych

• prace członków ekip ratownictwa (górskiego, górniczego)

• prace członków zespołów reanimacyjnych pogotowia ratunkowego

• prace członków zespołów oddziału anestezjologii i intensywnwj terapii

• prace członków zespołów operacyjnych

• prace w domach pomocy społecznej - opieka nad umierającym, przewlekle i nieuleczalnie chorych, chorych upośledzonych umysłowo)

• praca nauczycieli

Miejsce pracy

- miejsce wyznaczone przez pracodawcę, do którego pracownik ma dostęp w związku z wykonywaniem pracy.

Stanowisko pracy

• przestrzeń pracy, wraz z wyposażeniem w środki i przedmioty, w której pracownik lub zespół pracowników wykonuje pracę.

Środki ochrony indywidualnej

- wszelkie środki noszone lub trzymane przez pracownika w celu jego ochrony przed zagrożeniami związanymi z występowaniem niebezpiecznych lub szkodliwych czynników w środowisku pracy, w tym również wszystkie akcesoria i dodatki przeznaczone do tego celu.

Środki ochrony zbiorowej

• środki przeznaczone do jednoczesnej ochrony grupy ludzi , w tym i pojedynczych osób , przed niebezpiecznymi i szkodliwymi czynnikami występującymi pojedynczo lub łącznie w środowisku pracy, będące rozwiązaniami technicznymi stosowanymi w pomieszczeniach pracy, maszynach i innych urządzeniach

Wypadek przy pracy - nagłe zdarzenie wywołane przyczyną zewnętrzną powodujące uraz albo śmierć które nastąpiło w żwiązku z pracą:

• podczas lub w związku z wykonywaniem przez pracownika zwyĸłych czynności lub poleceń przełożonych

• podczas lub w związku z wykonywaniem przez pracownika czynności na rzecz pracodawcy, nawet bez polecenia

• w czasie pozostawania pracownika w dyspozycji pracodawcy w drodze między siedzibą pracodawcy a miejscem wykonywania obowiązku wynikającego ze stosunku pracy.

WYPADEK PRZY PRACY

1. Smiertelny - w jego wyniku śmie¶ć nastąpiłą do 6-ciu miesięcy od dnia wypadku

2. Ciężki - w jego wyniku nastąpiło ciężkie uszkodzenie ciała (utrata wzroku, słuchu, mowy, zdolności rozrodczej, rozstroju zdrowia), trwała choroba psychiczna, całkowita lub częściowa niezdolność do pracy w zawodzie albo trwałe zeszpecenie lub zniekształcenie ciała.

3. Zbiorowy - jeżeli temu samemu zdażeniu uległo co najmniej dwie osoby.

W przypadku zaistnienia wypadku pracodawca ma obowiązek:

* zawiadomić właściwego inspektora pracy i prokuratora

* podjąć niezbędne działania ograniczające zagrożenie

* zapewnić pierwszą pomoc dla poszkodowanych

* powołać komisję w celu ustalenia przyczyn i okoliczności wypadku, sporządzenia protokołu powypadkowego i przekazania go poszkodowanemi i ZUS.

• sporządzić kartę statystyczną i przkazać ją do urzędu statystycznego.

PODMIOTY OBOWIĄZKÓW

W DZIEDZINIE BEZPIECZEŃSTWA I HIGIENY PRACY

1. Podstawowe obowiązki pracodawcy w zakresie BHP

2. Podstawowe obowiązki pracownika

Podstawowe obowiązki pracodawcy w dziedzinie BHP

reguluje:

1. Kodeks Pracy - pracodawca ponosi odpowiedzialność wykroczeniową

2. Kodeks Karny - pracodawca ponosi odpowiedzialność karną

3. Kodeks Cywilny - pracodawca ponosi odpowiedzialność cywilną

• art 207 $ 2 kodeksu pracy nakłada na pracodawcę obowiązek ochrony zdrowia i życia pracowników przez zapewnienie bezpiecznych i higienicznych warunków pracy poprzez:

1. Organizowanie pracy w sposób zapewniający bezpieczne i higieniczne warunki pracy

2. Zapewnienie przestrzegania w zakładzie pracy przepisów oraz zasad BHP, wydawanie poleceń usunięcia uchybień w tym zakresie oraz kontrolowanie wykonania tych poleceń

3. Zapewnienie wykonania nakazów, wystąpień, decyzji i zarządzeń wydawanych przez organy nadzorunad warunkami pracy.

4. Zapewnienie wykonania zaleceń społecznego inspektora pracy.

Jeżeli kilku pracodawców prowadzi działalność w tym samym miejscu wówczas powinni oni:współpracować ze sobą

• wyznaczyć koordynatora sprawującego nadzór nad bezpieczeństwem i higieną pracy wszystkich pracowników zatrudnionych w tym samym miejscu

• * ustalić zasady współdziałania , uwzględniając sposoby postępowania w razie wystąpienia zagrożeń dla życia lub zdrowia pracowników.

Jeżeli pracodawca ;

*rozpoczyna działalność

*i zmienił miejsce, rodzaj, technologię lub zakres działalności

- jest zobowiązany w terminie 30 dni od dnia rozpoczęcia działalności zawiadomić inspektora pracy i właściwego inspektora sanitarnego o miejscu, rodzaju i zakresie prowadzonej działalności.

OBOWIĄZKI PRACODAWCY DOTYCZĄ W SPOSÓB SZCZEGÓLOWY;

I.Przygotowania pracownika do pracy

II.Organizacji stanowisk pracy

III.Organizacji procesu pracy

I.Przygotowanie pracownika do pracy:

1. Badania profilaktyczne:

- wstępne : nowi pracownicy, pracownicy zmieniający stanowisko w przypadku narażenia na czynniki szkodliwe, pracownicy młodociani

- okresowe

- kontrolne : gdy niezdolność do pracy spowodowana chorobą trwa dłużej niż 30 dni

Ogólne przeciwwskazania do zatrudnienia na różnych stanowiskach pracy, wynikające z upośledzenia stanu zdrowia oraz z obciążeń charakterystycznych dla danego zawodu

Stany chorobowe

Prace przeciwwskazane

Narząd krążenia: Przewlekłe zapalenie mięśnia sercowego, choroby naczyń wieńcowych, wady zastawkowe, choroba nadciśnieniowa, choroby naczyń obwodowych Narząd oddechowy: Choroby górnych dróg oddechowych (w tym upośledzenie drożności nosa), przewlekłe nieżyty krtani, oskrzeli, choroby przebiegające ze zmniejszeniem wydolności oddechowej, gruźżlica Narząd trawienia Przewlekłe choroby wątroby, żołądka, dwunastnicy, jelit, przepuklina Narząd moczowy Przewlekłe choroby nerek, stany zapalne pęcherza moczowego. Narząd krwiotwórczy Niedokrwistość, skazy krwotoczne Narząd ruchu Przewlekłe zniekształcające zmiany stawowe, choroby kości i mięśni Choroby skóry Uczulenia, przewlekłe sprawy ropne Choroby układu nerwowego * ośrodkowego i obwodowego u.n. * choroby narządów zmysłów * alkoholizm, uzależnienie od leków ,środków. psychotycznych * padaczka * choroby psychiczne Choroby narządu węchu Choroby narządu wzroku Choroby narządu słuchu Choroby narządu równowagi Nosicielstwo chorób zakźnych (wzw. salmonella i inne stanowiące zagrożenie epidemiologiczne)

Duże lub długotrwałe wysiłki fizyczne, prace wymagające noszenia masek lub aparatów tlenowych, prace wymagające użycia narzędzi „udarowych” Wszystkie prace wymagające noszenia maski , aparatu tlenowego, prace z narażeniem na wdychanie pyłów, gazów, prace wymagające dużych wysiłków fizycznych Prace z narażeniem na kontak z substancjami uszkadzającymi narządy miąższowe, prace uniemożliwiające prowadzenia leczenia dietetycznego , podnoszenie ciężarów. Prace z narażeniem na działanie substancji uszkadzających narządy miąższowe.w tym aminowe substancje rakotwórcze Prace z narażeniem na urazy mechaniczne, działanie substancji uszkadzających szpik kostny lub krew obwodową (benzen, ołów, promieniowanie jonizujące), prace z narażeniem na kontakt z chorymi zakaźnie lub skażonym materiałem biologicznym Prace wymagające ruchów precyzyjnych, wysiłku fizycznego, przymusowej pozycji ciała, prace narażające na kontakt z fluorem, prace z narzędziami „udarowymi” Prace z substancjami uczulającymi wziewnie i kontaktowo (lateks , antybiotyki,sulfonamidy, środki dezynfekcyjne i konserwujące, prace z środkami, drażniącymi skórę i drogi oddechowe, prace z narażeniem na urazy i zanieczyszczenia skóry. Prace z substancjami uszkadzającymi układ nerwowy (rozpuszczalniki organiczne, metale ciężkie), prace wymagające kontaktu z lekami i środkami analgetycznymi, prace w transporcie i na wszystkich stanowiskach gdzie nie można zapewnić całkowitego bezpieczeństwa i obecności osoby trzeciej. Prace, w których zapach sygnalizuje niebezpieczeństwo np. zatrucia, wybuchu Prace precyzyjne wymagające sprawności wzroku np czytania małych liter, rozpoznawania kolorów, widzenia przy niedostaytecznym oświetleniu. Praca w komunikacji i tam gdzie sygnalizacja jest dźwiękowa Prace w transporcie, przenoszeniu ciężarów, obsłudze aparatów Prace wymagające bezpośredniego kontaktu z osobami , środkami spożywczymi lub innymi przedmiotami bezpośredniego użycia.

RATOWNIK MEDYCZNY

art.10 ustawy o Państwowym Ratownictwie Medycznym

• Zawód ratownika może wykonywać osoba która m.in. posiada stan zdrowia pozwalający na wykonywanie tego zawodu.

2. Szkolenie w zakresie BHP:

• przed przystąpieniem do pracy: ogólne oraz instruktażowe dla danego stanowiska

• okresowe : częstotliwość regulowana czynnikami pracy i stanem zdrowia pracownika

• pracodawca zobowiązanyjest na bieżąco wydawać szczegółowe regulaminy oraz wskazówki dotyczące bhp, udostępniać pracownikom do stałego korzystania z instrukcji odnośnie stosowanych procedur, obsługi aparatów, postępowania z materiałem szkodliwym dla zdrowia , udzielaniem pierwszej pomocy.

3. Zaopatrzrenie pracownika w środki ochrony indywidualnej oraz odzież i obuwie robocze przewidziane na danym stanowisku pracy.

Pracodawca jest właścicielem tych środków - dba o ich stan techniczny i sanitarny, określa termin używalności.

2. Obowiązki dotyczące stanowisk pracy :

1.Pomieszczenia pracy

2.Stanowiska pracy

3.Pomieszczenia higieniczno-sanitarne

4. Maszyny i inne urządzenia techniczne

Szczegółowe uregulowania prawne dotyczące organizacji i wyposażenia stanowisk pracy w ochronie zdrowia:

* Ustawa z dnia 30 wrześniea 1990 r.o zakładach opieki zdrowotnej z póź zmianami

• Rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki socjalnej z dnia 26 września 1997r.w sprawie ogólnych przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy

• Rozporządzenie Ministra Infrastruktury z dnia 12 kwietnia w sprawie warunków technicznych jakim powinny odpowiadać budynki i ich usytuowanie

• Ustawa z dnia 31 sierpnia 1999r. o zakładach opieki zdrowotnej z póź.zm.

• Rozporządzenie Ministra Zdrowia i Opieki Społecznej z dn. 13 lipca 1998r. W sprawie określenia warunkówlokalowych, wyposażenia w aparaturę i sprzęt w publicznych zakładach opieki zdrowotnej (Dz.U.98.93.592)

3. Organizacja procesu pracy

1. Profilaktyczna ochrona zdrowia

- zapobieganie chorobom zawodowym i innym chorobom związanym z wykonywaną pracą poprzez:

* stosowanie i utrzymanie sprawności urządzeń ogrczających emisje czynników szkodliwych

* przeprowadzać badania i pomiary czynników szkodliwych rejestrować wyniki

2.W razie stwierdzenia u pracownika choroby zawodowej przenieść go na inne stanowisko pracy

3. Pracownikom zatrudnionym w warunkach szczególnie uciążliwych zapewnić nieodpłatnie posiłki i napoje (wykaz stanowisk pracodawca uzgadnia z przedstawicielem pracowników).

4. Niedopuszczalne jest stosowanie materiałów i procesów technologicznych jeśli: *uprzednio nie został ustalony stopień ich szkodliwości i nie podjęto odpowiednich środków profilaktycznych

* substancje nie są oznakowane lub niewłaściwie opakowane

5. Pracodawca jest zobowiązany do wyboru środków i procesów technologicznych o najmniejszym zagrożeniu dla pracownika, a w przypadku niemożności eliminacji szkodliwości musi:

* ograniczyć do minimum liczbę pracowników narażonych na te czynniki

* zastosować dodatkowe zabezpieczenia ochrony osobistej i zbiorowej (regulamin zabraniający spożywania posiłków, nakazujący stosowanie dodatkowych zabiegów higienicznych)

• określić w instrukcji zasady postępowania w sytuacji zagrożenia pracowników

• oznaczyć miejsca stanowiące zagrożenia

W przypadku prac szczególnie niebezpiecznych z możliwością wystąpienia zagrożenia dla zdrowia i życia ludzkiego prace te powinny być wykonywane przez minimum d w i e osoby w celu zapewnienia asekuracji !

(Rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 28 maja 1996 r. W sprawie rodzaju prac,które powinny być wykonywane przez co najmniej dwie osoby)

CZYNNIKI SZKODLIWE I UCIĄŻLIWE

W MIEJSCU PRACY

Czynniki szkodliwe - bezpośrednio wywierają niekorzystny wpływ na życie i zdrowie człowieka

1. biologiczne - drobnoustroje , grzyby, pasożyty

2. chemiczne - pierwiastki i zwązki chemiczne występujące w pyłach, gazach, aerozolach.

3. fizyczne - niekorzystny mikroklimat, hałas, wibracje, promieniowenie

Czynniki uciążliwe - nie wywierają bezpośrednio wpływu na zdrowie człowieka, jednak przy długotrwałym oddziaływaniu powodują ujemne skutki np. dysfunkcje układu kostno-stawowego, przemęczenie, zaburzenia wegetatywne.

ZAGROŻENIA CZYNNIKAMI BIOLOGICZNYMI

(DYREKTYWA 2005/54 WE)

INSTRUKCJA POSTĘPOWANIA Z CZYNNIKAMI BIOLOGICZNYMI W ŚRODOWISKU PRACY

• Czynniki biologiczne w służbie zdrowia i jednostkach opieki społecznej

Niniejsza instrukcja postępowania odzwierciedla aktualne wymogi techniczne i higieniczne oraz wymogi z zakresu medycyny pracy dotyczące czynności związanych z narażeniem na czynniki biologiczne w jednostkach służby zdrowia i opieki społecznej

W instrukcji postępowania należy zwrócić uwagę na fakt, że obok aspektów ochrony pracowników uwzględnić należy również działania podejmowane w celu ochrony pacjentów.

Podstawą niniejszej instrukcji są następujące założenia:

• Uwzględnianie w instrukcji czynności w służbie zdrowia i jednostkach opieki społecznej są wyłącznie czynnościami niezamierzonymi.

• Instrukcja dotyczy czynności z zakresu „badania, leczenia i pielęgnacji” podejmowanych przez jednostki służby zdrowia i opieki społecznej oraz innych czynności związanych z ich utrzymaniem (np. transport i usuwanie odpadów zanieczyszczonych materiałem biologicznym, sprzątanie, dezynfekcja).

• Dyrektywa 2000/54/WE nie obejmuje wszystkich czynności, których przedmiotem jest człowiek, np. ogólnej opieki i czynności administracyjnych.

Pracownicy służby zdrowia i opieki społecznej nie wykonują z reguły prac szczególnie niebezpiecznych. Jednakże specyficzne czynności, podczas których dochodzi do kontaktu z czynnikami biologicznymi, wymagają szczególnych środków zapobiegawczych techniczno-konstrukcyjnych, organizacyjnych i indywidualnych, aby zmniejszyć ryzyko zakażenia.

Dyrektywa 2000/54/WE wymaga ustalenia środków zapobiegawczych w zależności od:

• rodzaju czynności,

• grupy zagrożenia, do której należy drobnoustrój chorobotwórczy,

• czasu trwania i rodzaju ekspozycji oraz

• dróg przenoszenia.

1. Zakres stosowania

1. Niniejsza instrukcja ma zastosowanie w przypadku czynności niezamierzonych stwarzających ryzyko kontaktu z czynnikami biologicznymi w jednostkach służby zdrowia (publiczne i niepubliczne zakłady opieki zdrowotnej o charakterze stacjonarnym i ambulatoryjnym) i opieki społecznej (domy opieki społecznej), w których ludzie są badani, leczeni lub pielęgnowani.

Do czynności związanych z narażeniem na czynniki biologiczne zalicza się również zawodowy kontakt z ludźmi, biologicznymi produktami, przedmiotami lub materiałami, jeśli w trakcie wykonywania tych czynności może dojść do uwolnienia czynników biologicznych, np. w formie bioaerozoli lub rozpryśnięcia krwi, w skutek czego pracownicy mogą mieć z nimi bezpośredni kontakt na drodze wziewnej, pokarmowej, przez skórę lub błonę śluzową lub poprzez krew.

Niniejsza instrukcja ma zastosowanie również w przypadku czynności związanych z narażeniem na czynniki biologiczne w:

• zakładach anatomii, anatomii patologicznej i medycyny sądowej,

• stacjach krwiodawstwa,

• oddziałach dializ,

• medycznych instytutach naukowo-badawczych,

• instytucjach zaopatrzeniowych i usługowych działających na rzecz jednostek służby zdrowia i opieki społecznej np. centralne sterylizatornie, pralnie, firmy usuwające odpady, sprzątające i dokonujące konserwacji,

• państwowe instytucje, np. inspektoraty sanitarne (miejsca przeznaczone do badania pacjentów),

• w stacjach pogotowia ratunkowego i przy transporcie chorych,

• w gabinetach stomatologicznych i protetycznych.

1. Poniżej wymieniono przykładowo konkretne czynności w zakładach :

• przedmiotowe badanie pacjentów, w tym przeprowadzanie obdukcji,

• pobieranie do badania próbek krwi i innych płynów ustrojowych oraz wydzielin i wydalin pacjentów,

• przeprowadzanie zabiegów operacyjnych,

• opatrywanie ran,

• pielęgnacja pacjentów wymagających opieki długoterminowej,

• opieka nad pacjentami zachowującymi się w sposób zagrażający sobie lub innym,

• przeprowadzanie sekcji zwłok.

Do kontaktu z czynnikami biologicznymi maże dojść również:

• w trakcie dezynfekcji, sprzątania, napraw i konserwacji w obszarach potencjalnej obecności czynników biologicznych (np. sale chorych i toalety dla pacjentów, sale operacyjne, gabinety zabiegowe),

• podczas transportu i usuwania odpadów zanieczyszczonych materiałem zakaźnym lub materiałem, co do którego istnieje podejrzenie, że może być źródłem zakażenia (brudna strefa),

• podczas oraz napełniania autoklawów,

• w trakcie czynności z użyciem ostrych przedmiotów.

1. Należy w razie potrzeby sprawdzić w ramach oceny ryzyka, czy w wymienionych niżej zakładach wykonywane są czynności objęte zakresem stosowania dyrektywy 2000/54/WE:

• psychiatria społeczna,

• placówki sprawujące opiekę nad osobami uzależnionymi od narkotyków,

• żłobki

• placówki dla osób niepełnosprawnych.

1. Niniejsza instrukcja nie ma zastosowania w przypadku czynności zamierzonych i niezamierzonych w laboratoriach, w szczególności w przypadku badań prowadzonych nad próbkami pochodzenia ludzkiego, czy prac z użyciem drobnoustrojów chorobotwórczych.

2. Definicje pojęć

1. Do celów niniejszej instrukcji określa się znaczenie następujących pojęć:

Czynniki biologiczne zostały szczegółowo zdefiniowane z dyrektywie 2000/54/EC. Są to:

• drobnoustroje komórkowe oraz jednostki bezkomórkowe zdolne do replikacji lub przenoszenia materiału genetycznego (bakterie, grzyby i wirusy),

• drobnoustroje zmodyfikowane genetycznie,

• hodowle komórkowe,

• pasożyty wewnętrzne człowieka,

• priony, które mogą być przyczyną zakażenia, alergii lub zatrucia.

Zgodnie z dyrektywą 2000/54/EC i polskim Rozporządzeniem Ministra Zdrowia z dnia 22 kwietnia 2005r. w sprawie szkodliwych czynników biologicznych dla zdrowia w środowisku pracy oraz ochrony zdrowia pracowników zawodowo narażonych na te czynniki (zwanej dalej Rozporządzeniem Ministra Zdrowia w sprawie czynników biologicznych), czynniki biologiczne zostały sklasyfikowane według ryzyka wywołania zakażeń u ludzi do czterech grup zagrożenia:

Grupa 1:

Czynniki biologiczne, przez które wywołanie chorób u ludzi jest mało prawdopodobne.

Grupa 2:

Czynniki biologiczne, które mogą wywołać choroby u ludzi, mogą być niebezpieczne dla pracowników, a rozprzestrzenienie ich w populacji ludzkiej jest mało prawdopodobne. Zazwyczaj istnieją w stosunku do nich skuteczne metody profilaktyki i leczenia.

Grupa 3:

Czynniki biologiczne, które mogą wywoływać u ludzi ciężki choroby, są niebezpieczne dla pracowników, a rozprzestrzenienie ich w populacji ludzkiej jest bardzo prawdopodobne. Zazwyczaj istnieją w stosunku do nich skuteczne metody profilaktyki i leczenia.

Grupa 4:

Czynniki biologiczne, które wywołują u ludzi ciężkie choroby o wysokim stopniu śmiertelności, są niebezpieczne dla pracowników, a rozprzestrzenianie ich w populacji ludzkiej jest bardzo prawdopodobne. Zazwyczaj nie istnieją w stosunku do nich skuteczne metody profilaktyki i leczenia.

CZYNNIKI BIOLOGICZNE STWARZAJĄCE WYJĄTKOWO DUŻE ZAGROŻENIE DLA PRACOWNIKÓW SŁUŻBY ZDROWIA

Kategoria czynnika biologicznego (grupa zagrożenia)	Droga przenoszenia	Skutki zdrowotne	Środki ograniczające narażenie
WIRUSY Hantawirusy (3) Rotawirusy (2) Wirus zapalenia wątroby typu A HAV (2) B i C HBV (3**) Wirus grypy (typ A,B i C) (2) Retroviride (HIV) (3) Wirus różyczki (2) BAKTERIE Chlamydia (2) Salmonella (2 i 3) Eschericha coli (2) Mycobacterium tuberkulosis (prątek gruźlicy)(2) Staphylococcus aureus (paciorkowiec) (2) GRZYBY Microsporum (2) Trichophyton Kropidlak popielaty	Powietrzno-pyłowe, pokarmowe, skaleczenia Pokarmowa Płyny ustrojowe,skaleczenia, w przypadku HAV pokarmowa Powietrzno-kropelkowe Bezpośrednio przez krew i wydzieliny Powietrzno-kropelkowa Powietrzno-kropelkowa Pokarmowa Pokarmowa Powietrzno - kropelkowa pokarmowa Różna Kontakt bezpośredni Kontakt bezpośredni Kontakt bezpośredni	Gorączka krwotoczna z zespołem nerkowym Biegunki Zapalenie wątroby, rak wątroby Grypa, zapalenie dróg oddechowych infekcje, AIDS Zapalenie stawów, wykwity skórne, różyczka Śródmiąższowe zapalenie płuc Toksyczne zapalenie płuc, dur brzuszny Toksyczne zapalenie płuc, biegunki Gruźlica Schorzenia ropne Grzybica skóry, włosów i paznokci Grzybica płuc	Środki ochrony indywidualnej (śoi) Śoi, mycie rąk Soi, szczepienia przeciwko HAV i HBV szczepienia ochronne Śoi, dezynfekcja, sterylizacja szczepienia ochronne, dezynfekcja, sterylizacja Soi, dezynfekcja, sterylizacja, higiena Soi, higiena, szczepienia p. Durowi Śoi, dezynfekcja i sterylizacja, higiena Śoi, dezynfekcja, higiena Śoi, dezynfekcja, sterylizacja,higiena Śoi, dezynfekcja, sterylizacja, higiena

W przypadku określonych czynników biologicznych sklasyfikowanych w dyrektywie 2000/54/EC w grupie 3 i oznaczonych dwiema gwiazdkami (**) ryzyko zagrożenia dla pracowników jest ograniczone, gdyż nie są one zazwyczaj zakaźne drogą powietrzną.

Definicja pojęć c.d.

1. Badanie i leczenie obejmuje wszystkie czynności, których celem jest zdiagnozowanie, wyleczenie lub złagodzenie chorób, cierpienie ,uszkodzenie ciała pacjenta lub udzielenie pomocy przy porodzie. Do tego katalogu należą również czynności wykonywane przez pielęgniarki i pomoce dentystyczne.

2. Opieka obejmuje wszystkie działania ukierunkowane na pomoc w normalnych i regularnie wykonywanych czynnościach w życiu codziennym, w trakcie których może dojść do kontaktu z drobnoustrojami chorobotwórczymi. Narażenie na drobnoustroje chorobotwórcze występuje w szczególności podczas kontaktu z płynami ustrojowymi, wydzielanymi i wydalanymi.

Do wymienionych działań należy np.:

• pomoc w myciu, kąpaniu pod prysznicem lub wannie, pielęgnacji jamy ustnej oraz pomoc w wypróżnianiu i oddawaniu moczu,

• pomoc przy przyjmowaniu pokarmów,

• wymiana i pranie bielizny i ubrań zanieczyszczonych płynami ustrojowymi, wydzielinami i wydalinami.

2. Odzież ochronna oznacza każdy typ odzieży przeznaczony do ochrony pracowników w trakcie wykonywania pracy lub do ochrony ich odzieży roboczej bądź prywatnej przed

skażeniem czynnikami biologicznymi.

1. Odzież robocza oznacza odzież noszoną w trakcie wykonywania pracy zamiast odzieży prywatnej lub jako jej uzupełnienie. Nie posiada żadnych specyficznych funkcji chroniących przed szkodliwymi czynnikami.

2. Materiałem potencjalnie zakaźnym jest materiał, co do którego istnieje podejrzenie, że zawiera czynniki biologiczne z grupy 2 lub wyższej i przy odpowiedniej ekspozycji może doprowadzić do zakażenia.

3. Obszarami prac określa się obszary, w których przeprowadzane są czynności w kontakcie z czynnikami biologicznymi. Zalicza się do nich również powierzchnie w domach mieszkalnych, np. podczas czynności wykonywanych przez opiekunki w mieszkaniach prywatnych.

3. Ocena ryzyka

3.1. Informacje potrzebne do oceny ryzyka

1. W ramach oceny ryzyka pracodawca powinien pozyskać wystarczające informacje o możliwych zagrożeniach dla zdrowia pracowników. W szczególności są to informacje o rodzaju czynników biologicznych, które występują lub mogą wystąpić w środowisku pracy; rodzaju i czasie trwania czynności oraz potencjalnej ekspozycji pracowników.

1. Drogami zakażenia, przez które następuje wniknięcie czynników biologicznych są:

• wniknięcie przez nieuszkodzoną skórę albo błony śluzowe,

• droga krwiopochodna (dotyczy to również ukłuć i skaleczeń)

• droga fekalno-oralna (pokarmowa): wniknięcie przez jamę ustną, przy czym decydująca jest droga przenoszenia poprzez kontakt ręka - usta (droga kontaktowa pośrednia,)

• droga powietrzna (wziewna, oddechowa): wniknięcie przez nosogardziel, przy czym rozróżnić należ drogę

:powietrzno- kropelkową (kaszel, kichanie, rozmowa)

:drogę powietrzno - pyłową (wdychanie cząsteczek kurzu/pyłu zawierającego drobnoustroje).

3.1.3. Wirusy WZW typu B (HBV) i C (HCV) oraz ludzki wirus niedoboru immunologicznego (HIV) należą do najgroźniejszych czynników biologicznych przenoszonych drogą krwiopochodną. Wirusy wnikają do organizmu w wyniku skaleczenia (zakłucia lub zacięcia), ale również poprzez błonę śluzową lub mikrourazy skóry. Natomiast przenoszenie wirusa WZW typu A (HAV), czy bakterii Helicobacter pylori następuje drogą pokarmową.

Prątek gruźlicy (Mycobacterium tuberculosis) wywołujący gruźlicę płuc jest przykładem bakterii przenoszonej drogą powietrzną.

1. W celu oceny znaczenia poszczególnych drobnoustrojów dla danej placówki należy przyjrzeć się sytuacji epidemiologicznej w danym rejonie. Z uwagi na konieczność pozyskiwania tego typu informacji zalecana jest współpraca z Państwową Inspekcją Sanitarną.

3.1.5. Pracodawca ma obowiązek zadbać o to, by w przypadku badania pacjentów cierpiących na chorobę zakaźną odpowiednie informacje zostały przekazane do jednostek (oddziałów) zajmujących się dalszym leczeniem lub opieką.

3.2. Klasyfikacja stopnia hermetyczności

3.2.1. Uwagi ogólne

1. Zgodnie z dyrektywą 2000/54/EC i Rozporządzeniem Ministra Zdrowia w sprawie szkodliwych czynników biologicznych w przypadku czynności w kontakcie lub z użyciem czynników biologicznych należy w zależności od stopnia zagrożenia ustalić odpowiednie środki zapobiegawcze wynikające z ustalenia określonego stopnia hermetyczności.

Należy przy tym, prócz ogólnego zagrożenia zakażeniem, uwzględnić specyficzne zagrożenia istniejące w konkretnych obszarach pracy i związane z rodzajem wykonywanych czynności,

ponieważ stopień ekspozycji konkretnego pracownika zależy od obszaru prac i wykonywanych przez niego czynności.

1. Stopień hermetyczności 1

Do stopnia hermetyczności 1 należy zaklasyfikować czynności, w trakcie których:

• nie dochodzi, bądź rzadko dochodzi do niewielkiego kontaktu z potencjalnie zakaźnym materiałem, takim jak płyny ustrojowe, wydzieliny, wydaliny, tkanki,

• nie istnieje zazwyczaj ryzyko zakażenia drogą wziewną przez bioaerozole, więc zagrożenie zakażeniem jest mało prawdopodobne.

W przypadku tych czynności należy stosować środki wymienione w punkcie 4.1.

Przykłady czynności zaklasyfikowanych do stopnia hermetyczności 1:

• prześwietlenie RTG (bez podawania kontrastu), tomografia komputerowa, magnetyczny rezonans jądrowy,

• badanie ultrasonograficzne,

• badanie EKG EEG

• badanie przedmiotowe pacjenta, np. osłuchiwanie, badania palpacyjne, z wyjątkiem badania otworów ciała i kontroli oczu.

3.2.3. Stopień hermetyczności 2

3.2.3.1. Czynności, w trakcie których może dochodzić regularnie i w dużym stopniu do kontaktu z płynami ustrojowymi, wydzielinami, wydalinami lub tkankami, w taki sposób, że istnieje ryzyko zakażenia drobnoustrojami z grupy 2 względnie 3**, należy z reguły zakwalifikować do stopnia hermetyczności 2. Do takich czynności należą na przykład:

• punkcje,

• iniekcje,

• pobieranie krwi,

• zakładanie wkłucia dożylnego,

• szycie i opatrywanie ran,

• operacje,

• intubacja i ekstubacja,

• odsysanie wydzieliny z dróg oddechowych pacjenta podłączonego do respiratora,

• kontakt z używanymi narzędziami i sprzętem medycznym, np. igłami, skalpelami,

• opieka nad pacjentami nietrzymającymi moczu lub kału,

• usuwanie i transport potencjalnie zakaźnych odpadów,

• czyszczenie i dezynfekcja powierzchni i przedmiotów zanieczyszczonych materiałem biologicznym,

• naprawa/konserwacja sprzętu medycznego

3.2.3.2. W przypadku czynności, w trakcie których dochodzi do kontaktu z płynami ustrojowymi i wydzielinami, o których wiadomo, że zawierają drobnoustroje chorobotwórcze grupy 3**, zazwyczaj wystarcza stosowanie środków hermetyczności stopnia 2. Dotyczy to z reguły również leczenia zębów, czy prac protetycznych u pacjentów zakażonych wirusem HIV lub HBV.

3.2.4. Stopień hermetyczności 3

Czynności należy zakwalifikować do stopnia hermetyczności 3 jeśli:

• w środowisku pracy występują lub mogą występować czynniki biologiczne należące do grupy zagrożenia 3,

• ocena ryzyka potwierdzi istnienie odpowiedniego zagrożenia.

Dotyczy to w wyjątkowych przypadkach również drobnoustrojów grupy 3**, np. pewnych oddziałów szpitalnych bądź gabinetów lekarskich specjalizujących się w leczeniu osób zakażonych wirusem HIV

Kryteria klasyfikacji do stopnia hermetyczności 3 to:

• występowanie w dużym stężeniu czynników biologicznych zaliczanych do grupy zagrożenia 3,

• występowanie czynników biologicznych z grupy zagrożenia 3, które charakteryzują się niską dawką infekcyjną,

• wykonywanie czynności, w trakcie których istnieje możliwość wielokrotnej ekspozycji, np. w przypadku intensywnego tworzenia się aerozoli lub szczególnego ryzyka zranienia.

Jako przykład można wymienić leczenie pacjenta z gruźlicą w fazie prądkowania, w przypadku której z uwagi na wysokie ryzyko zakażenia poprzez bioaerozole konieczne jest stosowanie przez pracowników bardziej restrykcyjnych środków

W służbie zdrowia jedynie w odosobnionych przypadkach wykonywane są czynności, w trakcie których dochodzi do kontaktu z drobnoustrojami z grupy zagrożenia 4. Takie czynności należy zakwalifikować do stopnia hermetyczności 4.

4. Środki zapobiegawcze

4.1. Wymagania ogólne

By zapobiegać potencjalnemu zagrożeniu, pracodawca powinien zlecić stosowanie niezbędnych środków zapobiegawczych natury;

• techniczno-budowlanej,

• organizacyjnej

• medycznej

• .dodatkowo konieczne może okazać się użycie środków ochrony indywidualnej.

Środki opisane niżej w niniejszej instrukcji należy stosować odpowiednio do konkretnej sytuacji w danej placówce i w razie potrzeby dopasować względnie uzupełnić je uwzględniając specyfikę stanowiska .

1. Środki budowlane i techniczne

1. Pracownikom należy zapewnić łatwo dostępne pomieszczenia z umywalkami wyposażonymi w bieżącą ciepłą i zimną wodę, bezdotykowe dozowniki środków do dezynfekcji rąk, środki do mycia chroniące skórę, odpowiednie środki do ochrony i pielęgnacji skóry oraz ręczniki jednorazowe.

1. Pracownikom należy zapewnić oddzielne toalety z oznaczeniem „tylko dla personelu”. Nie dotyczy to obszarów w domu mieszkalnym (opieka nad pacjentem w jego mieszkaniu)

1. Powierzchnie (podłogi, ściany, powierzchnie robocze) powinny być łatwe do oczyszczenia i odporne na działanie stosowanych środków czyszczących i ewentualnie środków dezynfekcyjnych. Nie dotyczy to obszarów w domu mieszkalnym.

4.1.1.4. W przypadku usuwania spiczastych i ostrych przedmiotów należy zapewnić i używać odpornych na przebicie i nietłukących pojemników na odpady, które gwarantują bezpieczne przechowywanie odpadów.

Tego typu pojemniki na odpady spełniają ww. kryteria jeśli w szczególności wykazują się następującymi właściwościami:

• są zamykanymi pojemnikami jednorazowymi,

• ich zawartość nie wysypuje się np. pod wpływem nacisku, uderzenia, upadku,

• są nieprzepuszczalne,

• wilgoć pozostaje bez wpływu na ich wytrzymałość,

• wielkość i otwór wlotowy są dopasowane do usuwanych materiałów,

• nie otwierają się przy zsuwaniu igieł,

• ich kolor, forma i oznakowanie wskazuje jednoznacznie na pojemnik na odpady medyczne,

• są opatrzone napisami dla użytkownika, o ile ich zastosowanie nie jest oczywiste na pierwszy rzut oka.

Dalsze kryteria wyboru pojemników to:

• dopasowanie do koncepcji usuwania odpadów ustalonej przez dany szpital

• dopasowanie do stosowanych systemów strzykawek (element zsuwający igłę dopasowany do różnych zakończeń strzykawki),

• widoczny stopień wypełnienia pojemnika.

1. Wszelkie stosowane metody działania powinny mieć taki przebieg, by zminimalizować tworzenie się aerozoli. Minimalizacja tworzenia aerozoli może być osiągnięta np. w przypadku leczenia stomatologicznego dzięki zastosowaniu odpowiednich wyciągów, a w przypadku czyszczenia sprzętu w myjni ultradźwiękowej poprzez zastosowanie pokryw lub wyciągów.

1. Środki organizacyjne i higieniczne

1. Pracodawca może zlecać wykonywanie czynności objętych niniejszą instrukcją jedynie osobom posiadającym odpowiednie wykształcenie w zawodach wymaganych w służbie zdrowia lub osobom poinstruowanym przez nadzorującą je osobę posiadającą odpowiednie kwalifikacje fachowe. Osoby posiadające odpowiednie kwalifikacje fachowe to osoby, które z racji wykształcenie i doświadczenia umieją rozpoznać ryzyko zakażenia i podjąć działania w celu jego uniknięcia np. lekarze, pielęgniarki, położne, dezynfekatorzy, pomoce dentystyczne, pracownicy pogotowia ratunkowego i oddziałów ratownictwa medycznego oraz pielęgniarze i opiekunki.

Wymóg sprawowania nadzoru jest spełniony wtedy, gdy:

• osoba sprawująca nadzór kontroluje w sposób ciągły osobę nadzorowaną tak długo, aż uzyska pewność, że osoba ta opanowała wykonanie zleconej czynności,

• następnie kontroluje wyrywkowo prawidłowe wykonanie zleconej czynności.

1. Pracodawca może zatrudnić osoby niepełnoletnie, kobiety w ciąży lub karmiące przy czynnościach z użyciem czynników biologicznych tylko wtedy, gdy podjęto szczególne środki zapobiegawcze określone w odpowiednich przepisach prawnych.

1. Pracodawca ustala w formie pisemnej procedury działania w zakresie dezynfekcji, czyszczenia i sterylizacji oraz zaopatrzenia i usuwania odpadów (plan higieny) dla poszczególnych obszarów odpowiednio do ryzyka zakażenia i nadzoruje ich wykonanie (patrz załącznik 2”Podział planu higieny”).

1. Pracownicy nie mogą spożywać ani składować żywności i używek na stanowiskach pracy zagrożonych skażeniem czynnikami biologicznymi. W tym celu pracodawca wydziela odpowiednie pomieszczenia.

2. Noszoną odzież ochronną i inną należy przechowywać osobno. Pracodawca zapewnia w tym celu szatnie odizolowane od stanowisk pracy.

1. W przypadku czynności, które wymagają higienicznych dezynfekcji rąk, nie można na rękach i przedramionach nosić biżuterii, zegarków i obrączek. Tego typu przedmioty mogą zmniejszyć skuteczność dezynfekcji.

1. Po kontakcie z pacjentem i po kontakcie z zakaźnym lub potencjalnie zakaźnym materiałem, przed opuszczeniem obszaru pracy, należy przeprowadzić ze względów higienicznych dezynfekcję rąk, następnie zabrudzone ręce należy umyć.

4.1.2.8. W przypadku kontaktu z używanymi instrumentami i sprzętem medycznym należy podjąć działania w celu zminimalizowania ryzyka zranienia i zakażenia.

W szczególności:

• należy zużyty spiczasty, ostry lub kruchy sprzęt jednorazowego użytku wyrzucać bezpośrednio po użyciu do nietłukących pojemników odpornych na przebicie opisanych w punkcie 4.1.1.4.

• zużyte igły mogą być ponownie umieszczane w plastikowej osłonce ochronnej jedynie w przypadku, gdy umożliwia ona bezpieczne umieszczenie igły w osłonce przy pomocy jednej ręki.

1. Próbki materiału biologicznego pobrane w celach diagnostycznych przeznaczone do wysyłki należy opakować zgodnie z uregulowaniami prawnymi dotyczącymi ich transportu.

1. Środki ochrony indywidualnej

1. Pracodawca zapewnia niezbędną odzież i inne środki ochrony indywidualnej, w szczególności wystarczającą ilość cienkich rękawiczek nieprzepuszczających cieczy. Pracodawca odpowiada za regularną dezynfekcję, czyszczenie i ewentualną konserwację środków ochrony indywidualnej. Jeśli odzież robocza została skażona drobnoustrojami chorobotwórczymi, należy ją wymienić, a pracodawca, podobnie jak w przypadku odzieży ochronnej, jest zobowiązany do jej zdezynfekowania i oczyszczenia.

4.1.3.2. Pracownicy mają obowiązek używania udostępnionych środków ochrony indywidualnej. Pracownicy nie mogą zabierać odzież ochronnej do domu w celu jej oczyszczenia.

4.1.3.3. Do dyżurek i pomieszczeń, w których personel spędza przerwy, nie wolno wchodzić w odzieży ochronnej.

1. Środki zapobiegawcze w przypadku czynności zakwalifikowanych do stopnia hermetyczności 2

1. Oprócz środków wymienionych w punkcie 4.1. należy stosować następujące środki zapobiegawcze:

1. Powierzchnie (podłogi, powierzchnie ścian graniczących z powierzchniami roboczymi, powierzchnie robocze, wbudowany sprzęt, powierzchnie środków roboczych) powinny, oprócz posiadania właściwości wymaganych w punkcie 4.1.1.3., być również odporne na działanie wody i środków dezynfekcyjnych. Nie dotyczy to obszarów w domu mieszkalnym.

1. W obszarach, gdzie głównie wykonywane są czynności zakwalifikowane do stopnia hermetyczności 2, umywalki opisane w punkcie 4.1.1.1. należy wyposażyć dodatkowo w armaturę obsługiwaną bezdotykowo. Nie dotyczy to obszarów w domu mieszkalnym. Dezynfekcja ma priorytet przed czyszczeniem.

1. Spiczasty, osty lub łatwo tłukący się sprzęt roboczy powinien być zastąpiony odpowiednim sprzętem lub metodą, które wykluczają lub zminimalizują ryzyko zakłucia lub skaleczenia. Szczególne zagrożenia wywołane użyciem spiczastego, ostrego lub łatwo tłukącego się sprzętu może wystąpić w przypadku jego stosowania np. u pacjentów, o których wiadomo, że są zakażeni drobnoustrojami grupy 3** (w placówkach specjalizujących się w leczeniu pacjentów HIV-pozytywnych) lub w pogotowiu ratunkowym oraz w trakcie leczenia pacjentów agresywnych.

4.2.5. Pracodawca powinien dodatkowo zapewnić pracownikom następujące środki ochrony indywidualnej:

• trwałe, nieprzepuszczające cieczy rękawice do zastosowania w trakcie dezynfekcji i czyszczenia używanych instrumentów, sprzętu i powierzchni; rękawiczki muszą być odporne na działanie stosowanych środków dezynfekcyjnych,

• nieprzepuszczające cieczy rękawice o zwiększonej długości do zastosowania w trakcie mycia i czyszczenia uniemożliwiające wpłynięcie pod rękawicę skażonego płynu powstającego w trakcie czyszczenia,

• bawełniane wkłady do rękawic (lub wkłady z innych tkanin o porównywalnych właściwościach) do zastosowania w trakcie czynności wymagających dłuższego ich noszenia,

• fartuch nieprzepuszczający cieczy, jeśli należy się liczyć z przemoknięciem odzieży,

• nieprzepuszczające cieczy ochraniacze na nogi, jeśli należy się liczyć z przemoknięciem butów,

• ochraniacze na oczy i twarz, jeśli należy się liczyć z rozpryskiwaniem i rozpylaniem zakaźnego materiału/cieczy, a środki techniczne nie gwarantują wystarczającej ochrony.

Pracownicy mają bezwzględny obowiązek używania zapewnionych środków ochrony indywidualnej.

4.2.6. Należy ograniczyć wstęp do obszarów prac zakwalifikowanych jako całość do stopnia hermetyczności 2 tylko do osób upoważnionych.

4.3. Środki zapobiegające w przypadku czynności zakwalifikowanych do stopnia hermetyczności 3

4.3.1. Oprócz środków wymienionych w punktach 4.1. i 4.2. należy stosować następujące środki zapobiegające:

1. Należy zredukować liczbę pracowników wykonujących czynności zakwalifikowane do stopnia hermetyczności 3 do niezbędnego minimum.

2. Obszary, w których wykonuje się czynności zakwalifikowane do stopnia hermetyczności 3 należy zgodnie z wynikiem oceny ryzyka oddzielić od pozostałych obszarów przedsionkiem, śluzą lub podobnym środkiem zapobiegawczym natury techniczno-konstrukcyjnej.

4.3.4. W przypadku możliwości wystąpienia czynników biologicznych grupy 3 przenoszonych drogą powietrzną należy zapewnić pracownikom, oprócz pozostałych środków ochrony indywidualnej, również sprzęt do ochrony dróg oddechowych co najmniej w postaci półmasek z filtrem p-cząsteczkowym FFP2. W trakcie użytkowania należy zwrócić uwagę na prawidłowe, ścisłe przyleganie półmaski (szczególnie u osób z zarostem).

4.3.5. Jeśli nie można wykluczyć przenoszenia wirusów grupy 3 drogą powietrzną, konieczne jest stosowanie półmasek z filtrem p-cząsteczkowym FFP3. Taka konieczność może wystąpić np. w przypadku leczenia pacjentów zakażonych chorobami tropikalnymi.

4.4. Środki zapobiegawcze e przypadku czynności zakwalifikowanych do stopnia hermetyczności 4

Czynności zakwalifikowane do stopnia hermetyczności 4 wymagają specjalnych środków zapobiegawczych natury techniczno-budowlanej i organizacyjnej oraz środków ochrony indywidualnej, których zastosowanie należy skonsultować z odpowiednimi instytucjami i organami państwowymi

5. Zachowanie podczas wypadku

1. W przypadku pracowników wykonujących czynności, w trakcie których istnieje zagrożenie zakłuciem i skaleczeniem używanymi instrumentami albo możliwość kontaktu z płynami ustrojowymi, szczególnie przez błony śluzowe, należy ustalić procedurę natychmiastowego działania w celu zapobieżenia lub zminimalizowania ryzyka zakażenia. Działania należy ustalić po konsultacji z lekarzem zakładowym lub specjalistą ds. Bhp.

Do takich działań należą w szczególności:

• w przypadku zakłuć i skaleczeń:

o ile to możliwe nie tamowanie krwawienia z rany i zdezynfekowanie rany środkiem do dezynfekcji skóry,

• w przypadku zetknięcia uszkodzonej skóry lub skóry w stanie zapalnym z krwią lub płynami ustrojowymi:

przemycie skóry pod bieżącą wodą i zdezynfekowanie środkiem do dezynfekcji skóry,

• w przypadku zetknięcia nieuszkodzonej skóry z krwią lub płynami ustrojowymi:

przemycie skóry pod bieżącą wodą i zdezynfekowanie środkiem do dezynfekcji skóry,

• w przypadku zetknięcia błony śluzowej z krwią lub płynami ustrojowymi:

spłukanie środkiem do dezynfekcji błon śluzowych.

5. Informowanie pracowników

5.1. Instrukcja postępowania

1. Pracodawca zobowiązany jest zgodnie z dyrektywą 2000/54/EC i odpowiednimi przepisami krajowymi do stworzenia instrukcji postępowania. Instrukcja postępowania powinna uwzględniać specyfikę obszaru prac i wykonywanych czynności na bazie oceny ryzyka i ustalonych w jej wyniku środków zapobiegawczych. W instrukcji należy poinformować pracowników o zagrożeniach związanych z przewidywanymi czynnościami.

W szczególności ustalić należy:

• niezbędne środki zapobiegawcze i zasady postępowania,

• procedurę postępowania w razie wypadku lub awarii,

• metody udzielania pierwszej pomocy,

• działania w celu usunięcia skażonych odpadów,

• informacje dotyczące profilaktyki medycznej, w tym szczepień ochronnych.

5.1.2. Instrukcja postępowania powinna być napisana w formie zrozumiałej dla pracowników. Pracownicy powinni zapoznać się z instrukcją przed rozpoczęciem pracy w kontakcie z czynnikami biologicznymi.

5.1.3. W przypadku szczególnego narażenia instrukcję postępowania należy uzupełnić o specjalistyczne instrukcje dotyczące sposobu wykonania prac, np.:

• przy pobieraniu, obchodzeniu się i obróbce próbek pochodzenia ludzkiego,

• przy kontakcie z ostrymi lub spiczastymi przedmiotami,

• przy konserwacji biologicznie skażonego sprzętu.

5.2 Szkolenie

Pracownicy wykonujący czynności w kontakcie z czynnikami biologicznymi powinni zostać przeszkoleni w zakresie zagadnień uwzględnionych w instrukcjach postępowania, planie higieny i dotyczących występującego na stanowisku pracy zagrożenia i środków zapobiegawczych. Dotyczy to również pracowników naprawiających i konserwujących sprzęt oraz personelu sprzątającego. Szkolenie należy przeprowadzić w trybie określonym w przepisach w sprawie szkolenia w dziedzinie bezpieczeństwa i higieny pracy, z uwzględnieniem specyfiki stanowisk pracy i wykonywanych czynności m.in.:

• przed podjęciem pracy,

• w przypadku zmiany warunków pracy, które mogą mieć wpływ na zdrowie pracowników.

Termin i treść szkoleń należy udokumentować po ich zakończeniu. Pracownicy potwierdzają uczestnictwo własnoręcznym podpisem.

5.3. Obowiązki pracowników

Pracownicy mają obowiązek wykonywania prac w taki sposób, by zgodnie z zaleceniami wynikającymi ze szkoleń prowadzonych przez pracodawcę i sporządzonych przez niego instrukcji oraz stosując środki zapobiegawcze techniczne, organizacyjne i środki ochrony indywidualnej przeciwdziałać zagrożeniu własnej osoby i osób trzecich związanemu z działaniem czynników biologicznych.

6. Obowiązek informowania i dokumentacji

6.1. Informowanie

Celowe użycie po raz pierwszy czynnika biologicznego należy, zgodnie z Rozporządzeniem Ministra Zdrowia w sprawie szkodliwych czynników biologicznych, zgłosić właściwej jednostce w odpowiednim terminie przed rozpoczęciem czynności. Obowiązek ten nie dotyczy czynności niezamierzonych w kontakcie z czynnikami biologicznymi w służbie zdrowia, które są przedmiotem niniejszej instrukcji.

6.2. Rejestr narażonych pracowników

Należy stworzyć rejestr pracowników narażonych na kontakt z czynnikami biologicznymi grupy 3 lub 4. W rejestrze należy zamieścić informację o

- rodzaju wykonywanej pracy

• stopniu zagrożenia spowodowanym działaniem szkodliwego czynnika biologicznego

• wypadkach i awariach związanych z narażeniem na czynnik biologiczny

• wyniku przeprowadzonej oceny ryzyka z podaniem nazwy czynnika i grupy zagrożenia

• liczbie pracowników narażonych na czynnik biologiczny

• osobie odpowiedzialnej u pracodawcy za bezpieczeństwo i higienę pracy.

Rejestr należy przechowywać co najmniej przez 10 lat od dnia ustania narażenia. Przykłady tego rodzaju czynności wymienione są w punkcie 3.2.4. Dłuższy okres przechowywania rejestru (40 lat) obowiązuje np. w przypadku czynników biologicznych oznaczonych literą „D” zgodnie z Rozporządzeniem Ministra Zdrowia w sprawie szkodliwych czynników biologicznych..

6.3. Informowanie właściwej jednostki

Właściwą jednostkę należy poinformować o każdym wypadku i każdej awarii mających miejsce w trakcie czynności zakwalifikowanych do stopnia hermetyczności 3 lub 4 i mogących doprowadzić do zagrożenia zdrowia pracowników. Przypadki choroby i śmierci wywołane czynnikami biologicznymi należy niezwłocznie zgłaszać odpowiedniej jednostce.

7. Dodatkowe działania zapobiegawcze w przypadku szczególnych prac i czynności

7.1. Czyszczenie, dezynfekcja, sterylizacja

1. w przypadku czyszczenia używanych instrumentów i sprzętu medycznego wykonywane są z reguły czynności zakwalifikowane do stopnia hermetyczności 2. Wyjątek stanowią instrumenty i sprzęt stosowane u pacjentów, co do których wiadomo, że są zarażeni drobnoustrojami grupy 3 lub 4. W takim przypadku należy w zależności od ich drogi przenoszenia zastosować dodatkowe środki zapobiegawcze.

Szczególne środki zapobiegawcze są konieczne w przypadku czyszczenia i sterylizacji instrumentów i sprzętu medycznego stosowanych u pacjentów z chorobą Creutzfelda-Jakoba lub pacjentów, u których podejrzewa się ww. chorobę

Zagrożenie zakażeniem jest największe w trakcie mycia i przygotowywania instrumentów i sprzętu do czyszczenia, gdyż w tej fazie są on jeszcze skażone krwią, płynami ustrojowymi bądź tkankami i ryzyko zakażenia w wyniku np. skaleczenia jest wysokie. Dezynfekcja powoduje redukcję ilości drobnoustrojów i dlatego po jej przeprowadzeniu zagrożenie znacznie maleje. Wysokie ryzyko skaleczenia zachodzi szczególnie w przypadku ręcznego czyszczenia.

1. Jeśli zanieczyszczone materiałem biologicznym instrumenty, sprzęt i materiały są myte w jednostce centralnej, to miejsce ich przyjmowania (strefa brudna) i miejsce wydawania (strefa czysta) muszą być od siebie przestrzennie i organizacyjnie oddzielone. Czynności wykonywane w strefie brudnej należy z reguły zakwalifikować do stopnia hermetyczności 2. Miejsce przyjmowania musi być tak rozwiązane przestrzennie, by materiał przeznaczony do mycia mógł być krótkotrwale składowany. Przed opuszczeniem strefy brudnej należy zdjąć odzież ochronną i zdezynfekować ręce.

W przypadku centralnego czyszczenia i mycia instrumentów i sprzętu medycznego należy w ocenie ryzyka uwzględnić wszystkie drobnoustroje, których występowanie jest znane z doświadczenia. W przypadku czyszczenia instrumentów i sprzętu medycznego pochodzących ze specjalistycznych obszarów medycznych należy osobno uwzględnić specyficzne drobnoustroje mogące tam wystąpić.

1. Preferowana jest dezynfekcja i czyszczenie instrumentów i sprzętu medycznego w zamkniętym systemie automatycznego urządzenia, aby zminimalizować ryzyko zranienia i skażenia oraz chronić pracowników przed kontaktem ze środkami dezynfekcyjnymi. Unikać należy przy tym wcześniejszego przepakowywania zabrudzonych instrumentów i sprzętu stosując środki techniczne i organizacyjne.

1. Ręczne czyszczenie zabrudzonych instrumentów i sprzętu ograniczyć do niezbędnego minimum. Jeśli jednak jest ono konieczne, to musi się odbywać w oddzielnym pomieszczeniu posiadającym dobrą wentylację i niewykorzystywanym do innych celów, takich jak np. składowanie, zmiana odzieży, czy spożywanie posiłków.

1. Podczas ręcznego czyszczenia instrumentów i sprzętu medycznego należy mieć na sobie długie rękawice ochronne, sprzęt chroniący usta i nos, okulary ochronne oraz w razie potrzeby wodoodporny fartuch, by uniknąć potencjalnego kontaktu skóry i błon śluzowych z drobnoustrojami. Materiał, z którego wyprodukowane są rękawice ochronne, należy dobrać w zależności od rodzaju środka dezynfekującego względnie rodzaju potencjalnie zakaźnych drobnoustrojów, którymi zanieczyszczony jest sprzęt

.

1. W przypadku wstępnego ręcznego oczyszczania instrumentów i sprzętu medycznego, w szczególności w przypadku materiału przyklejonego i przyschniętego, należy unikać tworzenia się aerozoli. Z tego względu nie powinno się oczyszczać instrumentów i sprzętu pod silnym strumieniem wody. Jeśli instrumenty i sprzęt są czyszczone w myjni ultradźwiękowej, powinna być ona przykryta lub wentylowana.

7.1.7. Ręczne czyszczenie ostrych, kanciastych i spiczastych instrumentów i sprzętu medycznego, w przypadkach, gdy jest ono niezbędne, należy przeprowadzić bardzo starannie i ostrożnie, aby uniknąć skaleczenia. Konieczne jest przy tym przeprowadzenie następujących wstępnych działań np. jeszcze w sali operacyjnej lub gabinecie zabiegowym:

• wszystkie części, które nie będą myte, np. sprzęt jednorazowego użytku, gaziki, kompresy i chusty, należy - jeśli to możliwe- usunąć z sit przy użyciu odpowiedniego sprzętu pomocniczego,

• jeśli istnieje taka możliwość, należy przy użyciu odpowiedniego sprzętu pomocniczego usunąć skalpele, igły i igły do szycia,

• spiczaste i ostre instrumenty i sprzęt bądź ich części należy odkładać osobno na sicie lub nerce,

• aparaturę i urządzenia medyczne, które mają być umyte, należy przygotowywać osobno usuwając z nich wszystkie nakładki, takie jak wiertła, frezy itp.'

• elastyczne instrumenty medyczne złożone z kilku części, które w celu umycia muszą być zdemontowane, należy przygotować osobno i jeśli to możliwe już przy demontażu układać na odpowiednim wózku, gdzie gromadzone są instrumenty do mycia,

• należy unikać splątania węży i kabli.

7.1.8. W przypadku zranienia należy stosować się do obowiązujących procedur postępowania i zaleceń profilaktyki postekspozycyjnej zgodnie z punktami 4.5.1 i 4.5.2

7.2. Kontakt z używaną bielizną

7.2.1. Bieliznę używaną w trakcie czynności opisanych w punktach 3.2.3. i 3.2.4. należy zbierać bezpośrednio w danym obszarze w odpowiednio wytrzymałych i szczelnych pojemnikach.

Zbieranie obejmuje w szczególności:

• osobne zbieranie bielizny zabrudzonej zakaźnym materiałem biologicznym,

• osobne zbieranie bielizny mokrej (silnie przesiąkniętej wydzielinami),

• sortowanie bielizny według metody prania i czyszczenia,

• usuwanie z bielizny ciał obcych.

Zbieranie należy z reguły zakwalifikować do stopnia hermetyczności 2. Bieliznę należy transportować w taki sposób, by pracownicy nie byli narażeni na działanie czynników biologicznych.

W celu ochrony przed zakażeniem w trakcie manipulowania i transportu worków wypełnionych bielizną należy:

• transportować zamknięte worki, nie rzucać nimi ani nie ubijać napełnionych worków,

• zapewnić możliwość automatycznego ładowania worków do pralki względnie do podajnika urządzenia piorącego unikając ręcznego wykonania tej czynności,

• używać worków tak skonstruowanych, aby po ich otwarciu lub naderwaniu w krótkim czasie same się opróżniały w trakcie prania.

Worki oraz pojemniki, w których znajduje się zużyta bielizna należy oznakować. Informacje dotyczące skażonej odzieży ochronnej i roboczej - patrz punkt 4.1.3.1.

7.2.2. Jeśli zaistnieje konieczność przejściowego składowania większej ilości napełnionych worków opisanych w punkcie 7.2.1. należy zapewnić do tego celu osobne pomieszczenie odpowiadające wymaganiom punktu 4.2.2. lub pojemnik, który można czyścić na mokro i dezynfekować.

7.3. Usuwanie odpadów z placówek służby zdrowia i opieki społecznej

7.3.1. Wymagania ogólne

Odpady z placówek służby zdrowia i opieki społecznej muszą być zbierane i usuwane w sposób zgodny z odpowiednimi przepisami. Należy przy tym stosować się do szczególnych wymagań dotyczących zapobiegania zakażeniom obejmujących również pracowników zakładów świadczących usługi w zakresie usuwania odpadów oraz specyficznych uregulowań dotyczących usuwania odpadów. Czynności wykonywane w ramach zbierania, pakowania, przygotowania, transportu i obróbki odpadów medycznych należy generalnie zakwalifikować do stopnia hermetyczności 2. Czynności wykonywane przy usuwania odpadów medycznych będących efektem leczenia lub opieki nad pacjentami zakażonymi czynnikami biologicznymi grupy 3 lub 4 należy uwzględnić osobno w ocenie ryzyka.

7.3.2. Centralne punkty zbierania odpadów

7.3.2.1. Jeśli wypełnione pojemniki na odpady muszą być składowane przed ich ostatecznym usunięciem, to miejsca składowania względnie magazynowe pojemniki wielkogabarytowe muszą być tak skonstruowane i umieszczane, by sposób składowania nie stanowił zagrożenia dla pracowników i osób trzecich.

7.3.2.2. Należy utworzyć centralny punkt zbierania wypełnionych pojemników na odpady. Wymagania dotyczące centralnego punktu zbierania w zakresie np. chłodzenia, wentylacji i ochrony przed zakażeniem określają odpowiednie przepisy.

7.3.2.3. Należy zapewnić odpowiednie miejsce składowania i przekazywania pojemników wypełnionych odpadami, których zbieranie i usuwanie objęte jest szczególnymi wymaganiami dotyczącymi zapobiegania zakażeniom. Miejsce to nie może być źródłem zagrożenia dla pracowników i osób trzecich. W zależności od oczekiwanej ilości odpadów i czasu składowania może to być na przykład część szafy, część pokoju, oddzielone pomieszczenie lub kontener na odpady. Powierzchnie tych miejsc muszą być łatwe do czyszczenia i w razie potrzeby do zdezynfekowania. W zależności od czasu i warunków składania pojemników w celu uniknięcia tworzenia się gazów i nieprzyjemnych zapachów.

7.3.3. Urządzenia do dezynfekcji i mycia

Należy zapewnić urządzenia do dezynfekcji i czyszczenia na mokro pojemników zwracanych placówce służby zdrowia. Urządzenia do dezynfekcji i mycia muszą być tak skonstruowane, by nie stanowiły zagrożenia dla zdrowia pracowników (np. automatyczna dezynfekcja i mycie w zamkniętych systemach).

W przypadku ręcznej dezynfekcji i mycia należy stosować skuteczną wentylację mechaniczną i używać odpowiednich środków ochrony indywidualnej.

7.3.4. Zbieranie i transport wewnętrznych placówek

Zbieranie i transport odpadów wewnątrz placówki musi odbywać się zgodnie z następującymi wskazówkami:

• Spiczaste i ostre przedmioty: zbierać w miejscu powstania odpadów do jednorazowych pojemników odpornych na przekłucie i pęknięcie, nie przesypywać ani nie poddawać wstępnej obróbce

• Części ciała, części narządów, worki na krew, pojemniki i wypełnione krwią lub płynnymi produktami krwi: zbierać osobno w miejscu powstania odpadów, nie mieszać z odpadami gospodarczymi, nie przesypywać, nie sortować ani nie poddawać wstępnej obróbce, zbierać w starannie zamkniętych pojemnikach jednorazowych (nadających się do spalenia), ograniczyć czas składowania w celu uniknięcia tworzenia się gazów, unieszkodliwić osobno we właściwych spalarniach odpadów (spalanie odpadów specjalnych), należy stosować się do uregulowań prawnych dotyczących ścieków.

• Odpady skażone zakaźnymi drobnoustrojami, w przypadku których istnieje obawa ich rozprzestrzenienia: w miejscu powstania odpadów pakować do szczelnych pojemników odpornych na rozerwanie i działanie cieczy, nie przesypywać i nie sortować, zbierać w starannie zamkniętych pojemnikach jednorazowych (nadających się do spalenia), ograniczyć składowanie w celu uniknięcia tworzenia się gazów, usuwać za potwierdzeniem unieszkodliwienia jako odpady znajdujące się pod szczególnym nadzorem, unieszkodliwiać we właściwych spalarniach odpadów (spalanie odpadów specjalnych), lub dezynfekować stosując odpowiednie metody, a potem usuwać.

• Odpady, co których nie ma szczególnych wymagań dotyczących zapobiegania zakażeniom (bielizna, opatrunki gipsowe, odzież jednorazowa): zbierać do szczelnych pojemników odpornych na rozerwanie i działanie cieczy, nie przesypywać, nie sortować ani nie poddawać wstępnej obróbce, transportować w starannie zamkniętych pojemnikach, spalać we właściwych spalarniach odpadów lub składować na wysypisku śmieci, pojemniki zawierające większą ilość płynów ustrojowych mogą być opróżnione do kanalizacji (przy uwzględnieniu aspektów higienicznych i dotyczących zapobieganie zakażeniom), należy stosować się do uregulowań prawnych dotyczących ścieków.

7.4. Prace konserwacyjne

7.4.1. Przed przystąpieniem do prac konserwacyjnych - konserwacji, przeglądu, naprawy urządzeń, które mogą być skażone czynnikami biologicznymi, należy przeprowadzić, o ile jest to możliwe, ich dezynfekcję. Jeśli dezynfekcja nie jest możliwa, konieczne jest odpowiednie poinstruowanie pracowników. Prace konserwacyjne należy uwzględnić w planie higieny. Współpraca kilku pracodawców - patrz punkt 8.

7.4.2. Pracownicy, którym powierzono wykonywanie prac konserwacyjnych, powinni zastać przed podjęciem pracy dodatkowo poinstruowani. Jeśli w pracach konserwacyjnych uczestniczy kulka firm. Instruktaż może zostać przeprowadzony przez koordynatora lub inną osobę odpowiedzialną.

7.5. Endoskopia

7.5.1. Wykonywanie endoskopii i kontakt z używanym sprzętem endoskopowym należy z reguł z reguły zakwalifikować do niezmierzonych czynności stopnia hermetyczności 2. Wyjątek stanowi wykonywanie endoskopii u pacjentów zakażonych drobnoustrojami z grupy zagrożenia 3. W takim przypadku należy zastosować dodatkowe środki zapobiegawcze w zależności od dróg przenoszenia drobnoustroju.

7.5.2. Podczas wykonywania endoskopii lekarze i asystujące pielęgniarki powinni mieć na sobie medyczne rękawice jednorazowe i fartuchy ochronne.

7.5.3. W przypadku czynności, w trakcie których prawdopodobne jest rozpryśnięcie krwi lub wydzielin (np. nagła endoskopia w przypadku krwawienia z górnego odcinka przewodu pokarmowego) lub czynności podejmowanych u pacjentów z rozpoznaną chorobą zakaźną (WZW typu B lub C, AIDS) należy dodatkowo zastosować ochronę ust i nosa okulary ochronne.

W przypadku przeprowadzenia bronchoskopii u prądkujących pacjentów pracownicy powinni używać sprzętu do ochrony dróg oddechowych co najmniej w postaci półmasek z filtrem p-cząsteczkowym FFP2. Maski stosowane rutynowo podczas zabiegów operacyjnych są nieodpowiednie, gdyż nie chronią przed wdychaniem aerozoli.

7.6 Środki zapobiegające w przypadku metycylinoopornych szczepów gronkowca złocistego (MRSA)

Pracowników należy poinformować o znaczeniu i sposobie obchodzenia się z pacjentami skolonizowanymi lub z zakażeniami MRSA oraz o koniecznych szczególnych środkach higienicznych. Należy przy tym także zwrócić pracownikom uwagę na niebezpieczeństwo zakażenia w przypadku immunosupresji lub zmian na skórze trwale zakłócających funkcje skóry jako bariery ochronnej

8. Współpraca pracodawców i udzielanie zleceń obcym firmom

1. W przypadku gdy, szczególnie przy pracach konserwacyjnych, pracownicy z kilku różnych firm pracują jednocześnie, pracodawcy mają obowiązek współpracować przy realizacji postanowień dotyczących bezpieczeństwa i ochrony zdrowia. Są zobligowani do konsultowania za sobą działań podejmowanych w celu ochrony pracowników. Do prac konserwacyjnych zalicza się również sprzątanie.

2. W przypadku udzielania zleceń obcym firmom, w szczególności dotyczących prac konserwacyjnych, pracodawcy mają obowiązek współpracować przy przeprowadzaniu analizy ryzyka, ustalaniu i realizacji działań podejmowanych w celu ochrony pracowników.

---