J. Sławiński, Próby teoretycznoliterackie [tu:], Odbiór i odbiorca w procesie historycznoliterackim, Warszawa 1992, s. 69-93

I.

Tezy, które dały początek procesowi metodologicznej reorganizacji dzisiejszej historii literatury:

1

hipoteza odbiorcy

zadanie: wyznaczyć ramy ograniczające posunięcia twórcy dzieła; zadaje pytania o charakter odbiorcy dzieła: czy ma on być schematyczny, czy uszczegółowiony; czy odbiorca jest chciany, czy odpychany i lekceważony;

wniosek: niezależnie od wyboru pozycji odbiorcy, ma stanowić on układ odniesienia dla inicjatywy komunikacyjnej autora (autor myśli o czytelniku tworząc dzieło, kreuje sobie adresata)

2

teza głosząca, iż odbiorca odsyła poza dzieło

założenie: odbiorca jest urzeczywistnieniem zachowań czytelniczych; takie założenie jest kreowane przez twierdzenie, że dzieło urzeczywistnia się w lekturach;

wniosek: przy zmianie czasu i przestrzeni zmienia się pierwotna semantyka treści

3

koncepcja dzieła jako zasobnika

aby sens utworu stał się kompletny, dzieło musi być odczytane - to czytelnik w subiektywnym odbiorze nadaje dziełu sens

II.

Przesunięcia w myśli literaturoznawczej:

1. zmiana sposobu widzenia procesu historycznoliterackiego na taki, w którym dominują ciągłość i trwanie,

2. koncepcje historyczności utworu:

1. I koncepcja: zaczepienie dzieła o sytuację: (np.: fazy w biografii pisarza, moment ewolucji zbiorowej świadomości, stan tradycji, zbiór inicjatyw autorskich) za naczelną wartość dzieła uznaje oryginalność utworu, jako jednorazowego rzutu w strukturze literatury;

2. II koncepcja: związek dzieła z tym, czemu kładzie kres: przez problematykę odbioru i odbiorcy historyczność stała się odczepieniem dzieła od warunkującej je sytuacji i sposobności dzieła do egzystowania poza pierwotnym układem; głosi, iż główną wartością dzieła jest jego produktywność, jako struktury rozległej i nieograniczonej;

3. zmiana wyobrażeń związanych z morfologią dzieła literackiego - utwór jako struktura niczyja: pojawia się tu pojmowanie utworu na tle możliwości, czyli elementów które odsyłają do rzeczywistości poza utworem, a także mamy tu do czynienia z próbą określenia wewnątrz tekstowej sytuacji komunikacyjnej (zwłaszcza wirtualnego odbiorcy)

III.

Odbiorca dzieła literackiego:

• świat czytelnika wpływa na odbiór dzieła, cząstką tego świata jest publiczność

• lektura dzieła ma potwierdzić przynależność czytelnika do wspólnoty czytających

• tekst wymaga opinii, a tylko zbiorowość może stworzyć potencjalne ku temu warunki

• ważną rolę odgrywa „tu i teraz czytelnicze” (czas, wiek, przynależność itd.)

• gusta czytelnicze i krytyka, są przyczyną do zmian w kanonie

Współczesna myśl literaturoznawcza w RFN, red. H. Orłowski [tu:] H. Weinrich, O historię literatury z perspektywy czytelnika, Warszawa 1986

1. Schemat właściwości, jakie przypisuje autorowi, dziełu i odbiorcy Weinrich:

2. Typy czytelników, odpowiadające horyzontom oczekiwań:

• słuchacz,

• czciciel słowa (Biblia)

• sympatyzujący przyjaciel (czyta to co jest modne)

• uczeń (kanon)

• czytelnik po pracy (powieści)

• przeżuwający krytyk, historyk (klasyfikuje teksty)

• filolog (objaśnia słowo po słowie)

3. Estetyka recepcji dzieła: kto chce wiedzieć, czym jest książka, musi najpierw wiedzieć, jak została ona przeczytana.

---