ZESTAW PIERWSZY!
1. Współdominacja genów:

·Zjawisko to polega na tym, że heterozygota w stosunku do pary alleli ma fenotyp pośredni w stosunku do obu homozygot. Heterozygota posiada jednocześnie obie właściwości homozygot rodzicielskich. Np. po skrzyżowaniu wyżlinu o kwiatach czerwonych (AA) z roślina o kwiatach białych (aa), otrzymujemy w F1 heterozygoty (Aa) o kwiatach różowych. Jeżeli rózowo kwitnące heterozygoty poddamy samozapyleniu, to w F2 otrzymamy rośliny czerwono, różowo i biało kwitnące w stosunku 1:2:1

2. Dymorfizm płciowy i I Rzędowe cechy płciowe:

Dymorfizm płciowy to dwupostaciowość organizmów przejawiająca się zróżnicowaniem morfologicznym, fizjologicznym i psychicznym mężczyzn i kobiet. Określa dwukierunkowe kształtowanie cech w zależności od płci.
- to wewnętrzne i zewnętrzne narządy płciowe i drogi wyprowadzające. Zdeterminowane są przez chromosomy płci.
3. Norma reakcji a norma adaptacyjna
Norma reakcji - zdeterminowany genetycznie zakres możliwych reakcji genotypowych określonego genotypu uzewnętrzniający się w postaci różnych fenotypów powstałych w wyniku współdziałania tego genotypu z czynnikami środowiskowymi. Osobnik w ramach własnej normy reakcji realizuje swoją ontogenezę na drodze adaptabilności.
Norma adaptacyjna - mniej lub bardziej trwały kompleks zmienności genetycznej, dostosowany do środowiska w obrębie populacji. Powstaje ona w procesie adaptacji.

4. Błony płodowe, kiedy powstają i opis:
Błony płodowe ochraniają, odżywiają, stabilizują- zaczepiają w macicy i osłaniają zarodek. Wytwarzają się podczas podokresu embrionalnego - zarodkowego.
OWODNIA - otacza ciało zarodka, tworzy wokół niego jamę owodniową wypełnioną płynem owodniowym, zapewnia stałą temp. Otoczenia, odżywia i ochrania.
OMOCZNIA - osłania naczynia krwionośne łączące płód z łożyskiem. Z czasem maleje i zostaje otoczona fałdami owodni tworząc razem z nią pępowinę.
KOSMÓWKA - błona zewnętrzna, tworzy na powierzchni kosmki, którymi zrasta się ze ścianą macicy tworząc łożysko.
5. Retardacja procesów inwolucyjnych - starczych.
- czyli opóźnienie wystąpienia zmian starczych
- proces ten najczęściej dokonuje się przesuwaniem się na późniejsze kat. Wiekowe menopauzy kobiet.
- w starożytności menopauza miał miejsce w wieku ok. 40 r.ż. w połowie ubiegłego wieku około 50 lat a obecnie ok. 58, 59lat.
- opóźnieniu uległo także wystąpienie zmian starczych w narządach ruchu, w sprawności fizycznej, w zdolnościach akomodacyjnych oczu.
ZESTAW DRUGI!
1. Akceleracja i przykłady
Jest to międzypokoleniowe przyspieszenie rozwoju biologicznego i dojrzewania, a wiec wcześniejsze osiąganie kolejnych etapów rozwojowych.
Akceleracji w większym stopniu ulegają te cechy, których determinacja genetyczna jest słabsza, a wiec główne przyczyny tego zjawiska leżą w zmianach czynników środowiskowych. Akceleracja w większym stopniu przejawia się u chłopców.

Przykłady akceleracji:

-nieznaczne skrócenie długości rozwoju wewnątrzmacicznego;

-zwiększyły się wartości długości i ciężaru ciała noworodków (noworodków ok. 0.8% w ciągu dekady);

-wzrasta wysokość ciała (z 0,3cm na początku XXw do 1-3cm pod koniec XXw);

-wcześniej wyrzynają się zęby mleczne i stałe;

-wcześniej zanikają: migdałki, grasica i szyszynka;

-obniża się wiek występowania chorób wieku dziecięcego;

-wcześniejsze siadanie, stanie, chodzenie (natomiast wytrzymałość się obniża);

-obniżeniu ulega wiek dojrzewania płciowego (płciowego XXw ok. 3lata z 15 na ok. 13);

-wcześniej wystepuje kostnienie szkieletu (początek wieku 21-25 lat, obecnie 16-19).
2. Okres dojrzałości
Trwa do momentu zakończenia funkcji gruczołów płciowych, (kobiety - ok. 58 roku życia, mężczyźni - 60 rok życia) poprzedzany jest ok. 10 letni okres powolnego uwsteczniania ich funkcji (menopauza i andropauza).
Pogłębiają się zmiany starcze (siwienie i wypadanie włosów, ścieranie koron zebowych, początki zrastania szwów czaszkowych, zmiany zwyrodnieniowe w stawach), spowolnieniu ulega przemiana materii, co powoduje odkładanie się tkanki tłuszczowej. Uwsteczniają się zdolności akomodacyjne oczu.
3. Wariacje środowiskowe
Vp = Vg + Ve
Vp zmienność fenotypowa
Vg zmienność genotypowa
Ve zmienność środowiskowa
Vp = (Va + Vd + Vi )+ (Veog + Vesp)
Addycja (Va) - prosty efekt sumowania alleli, ujawnia się zawsze niezależnie od wpływu środowiska.
Dominacja (Vd) - zależności, jakie powstają pomiędzy allelami jednej pary genów, ujawnia się tylko pod wpływem środowiska
Interakcja (epistaza) (Vi) - zależności pomiędzy allelami pochodzącymi z różnych par genów, ujawniają się tylko pod wpływem środowiska.
Zmienność środowiskowa ogólna (Veog) - różnokierunkowe oddziaływania środowiska na dużą grupę osobników, przez długi okres czasu.
Zmienność środowiskowa specyficzna ( Eesp) - krótkotrwałe i ukierunkowane (specyficzne) oddziaływania środowiska na pojedynczego osobnika.
4. Wielopoziomowy rozwój
- jeżeli populacja o określonej wartości przystosowawczej cech fenotypowych żyje w zmieniających się warunkach środowiskowych to jej rozwój przebiega według wielopoziomowego toru rozwojowego.
- osobniki kształtują swe tory rozwojowe na różnych poziomach rozwojowych z zakresu normy adaptacyjnej populacji wykorzystując (jednokrotnie lub wielokrotnie) sytuacje opisane w modelach monotypowych.
- optimum rozwoju zachowane jest wielokrotnie w trakcie ontogenezy.
- odległości fenotypowe pomiędzy osobnikami zmieniają się.

5. Teoria Wedingtona
stanowi pewien system zabezpieczający, który działając na poziomie genetycznym zmniejsza potencjalną zmienność fenotypową. Teoria uwzględnia dwa warianty przebiegu procesów homeostatycznych:

a) udział czynników genetycznych i środowiskowych prowadzi do wytworzenia fenotypu standardowego, co jest rezultatem kanalizacji rozwojowej.

b) genotyp ma zdolność do buforowania reakcji genetycznych i genotypowych, które są wywołane zmianami środowiska zewnętrznego.
ZESTAW TRZECI!
1. Rozwój progresywny:
- jeżeli populacja o określonej wartości przystosowawczej cech fenotypowych napotyka na sprzyjające warunki środowiskowe to jej rozwój przebiega zgodnie ze specyficznym torem rozwojowym.
- Osobniki kształtują swe tory rozwojowe według wzoru rozwojowego populacji
- Optimum rozwoju zachowane jest tylko w początkowej fazie ontogenezy.
- Odległości fenotypowe pomiędzy osobnikami zmniejszają się.

2. Rozwój i jego składowe
Rozwój - wypadkowa działania trzech grup czynników: genetycznych, środowiskowych i czasu. R(f)= G + E + T

Rozwój- proces ukierunkowanych zachodzących w czasie zmian, w których można wyróżnić następujące po sobie etapy przemian, czyli fazy rozwojowe osobnika, wykazujące zróżnicowanie się tego osobnika pod określonym względem.
a) rozrost - przyrastanie masy i objętości komórek
b) różnicowanie - doskonalenie struktury komórek
c) dojrzewanie - doskonalenie funkcji komórek.
3. Zmienność genetyczna
Naturalne różnice sekwencji DNA organizmów jednego gatunku, w efekcie prowadzące do różnic w fenotypie. Częstym źródłem zmienności gen są mutacje, powodujące pojawienie się nowych wariantów sekwencji DNA. Dzięki zaś rekombinacji DNA powstają nowe zestawienia różnic genetycznych. Występują 2 rodzaje zmienności genetycznej: dziedziczna i modyfikacyjna (wpływ środowiska).

4. Dymorfizm płciowy i III rzędowe cechy płciowe.

Dymorfizm płciowy to dwupostaciowość organizmów przejawiająca się zróżnicowaniem morfologicznym, fizjologicznym i psychicznym mężczyzn i kobiet. Określa dwukierunkowe kształtowanie cech w zależności od płci.
-to przejawy zachowań seksualnych związanych z instynktem płci. Kształtują się w okresie dojrzewania pod wpływem hormonów płciowych i czynników środowiskowych.
5. Okres starości
dzieli się na trzy podokresy:
I) do 65 - 70 roku życia pogłębianie się zmian starczych (siwienie i wypadanie włosów, ścieranie koron zebowych, początki zrastania szwów czaszkowych, zmiany zwyrodnieniowe w stawach) .
II) do 80 roku życia zmiany starcze bardzo wyraźne (wiotczenie skóry, mięśni, więzadeł, uwstecznianie funkcji narządów zmysłu)

III) po 80 roku życia, zanikają różnice płciowe i konstytucjonalne, silne wychudzenie ciała.

ZESTAW CZWARTY!
1. Dymorfizm płciowy i II rzędowe cechy płciowe.

Dymorfizm płciowy to dwupostaciowość organizmów przejawiająca się zróżnicowaniem morfologicznym, fizjologicznym i psychicznym mężczyzn i kobiet. Określa dwukierunkowe kształtowanie cech w zależności od płci.

-zespół właściwości somatycznych i czynnościowych, do których zaliczamy różnice w proporcjach ciała, budowie szkieletu, umięśnieniu, otłuszczeniu, owłosieniu, barwie głosu. Rozwijają się pod wpływem hormonów płciowych.

Np. -kobiecy szkielet jest mniejszy, delikatniejszy i słabiej urzeźbiony niż szkielet męski.

-Owłosienie: mężczyźni mają silne owłosienie całego ciała, zarost twarzy i słabsze owłosienie głowy.

-Tkanka tłuszczowa: u mężczyzn skupia się w okolicy barków a u kobiet w okol bioder.

-Kształt linie włosów nad czołem: łuk u kobiet, zakola u mężczyzn
2. Okres noworodka
-Trwa do końca 1 miesiąca życia, do momentu ustania hormonalnych wpływów org matki na org dziecka.

-każdy noworodek noworodek momencie przyjścia na świat jest oceniany w skali APGARA (tętno, oddech, napięcie mięśni, pobudliwość, barwa skóry);

-noworodek uczy się funkcjonować w nowym środowisku, narzady i układy podejmują samodzielna funkcję;

-doskonalą się narządy zmysłów wzroku (obraz powoli staje się prosty, ostry i barwny) i słuchu;

-dziecko pokonuje trudności życia w nowych warunkach między innymi pokonuje stres głodu i temperatury otoczenia, tracąc prz tym sporo urodzeniowej masy ciała.

-dziecko rodzi się z szeregiem odruchów bezwarunkowych: ssania, połykania, pełzania, kroczenia, chwytnym palców rąk i stóp, obronnym moro.

-Dziecko powoli oswaja się z dobowym rytmem dnia, pod koniec tego okresu ustalają się prawidłowe warunki oddychania, wydalania i krążenia. Odpada pępowina, wyrównuje się urodzeniowy ciężar ciała.

3. I prawo Mendla z krzyżówkami
Prawo czystości gamet.
W każdej gamecie obecny jest tylko jeden allel danego genu, a obydwa typy gamet wytwarzane są w stosunku 1:1.

4. Trendy sekularne
Tendencją przemian lub trendem sekularnym nazywa się międzypokoleniowe zmiany niektórych właściwości biologicznych człowieka. Zmiany te maja charakter adaptabilny. Elementami składowymi trendu sekularnego są:

-akceleracja rozwoju- przyspieszenie rozw biol i dojrzewania;

-retardacja (opóźnienie procesów inwolucyjnych);

-zmiana kolejności niektórych zjawisk rozwojowych.

Główną przyczyna tego zjawiska są zachodzące na przestrzenie lat zmiany w poziomie życia, poprawa warunków socjalno bytowych, przemiany żywieniowe, rozwój medycyny i higieny, propagowanie zdrowego stylu życia, zacieranie róznic społecznych i środowiskowych.

5. Faza rozwoju a poziom rozwoju:

Faza rozwoju- etap ontogenezy, w którym w organizmie zachodzą specyficzne, charakterystyczne zmiany.

-jest genetycznie zdeterminowana;

-jest wspólna dla wszystkich osobników w populacji;

-upodabnia osobniki do siebie.

Poziom rozwoju- wynik interakcji pomiedzy genotypem osobnika, czynnikami środowiska zewnętrznego.

-jest indywidualną własnością osobnika;

-zapewnia zróżnicowanie fenotypowe osobników w populacji.

ZESTAW PIĄTY!!

1. Homeostaza, prawo Thodeya
-Homeostaza jest to zdolność do zachowania stanu równowagi dynamicznej(w ramach reakcji osobnika) pomiędzy czynnikami środowiska zewnętrznego, a wewnętrznym środowiskiem organizmu.
- właściwość organizmu otrzymana na drodze genetycznej.
- ma charakter niepowtarzalny, podobnie jak niepowtarzalne są genotypy i indywidualne linie rozwojowe.
- sposób jej realizacji uzależniony jest od charakteru środowiska zewnętrznego.

-regulacja rozwoju polega na kontrolowaniu odchyleń i odtwarzaniu normalnych reakcji podczas zakłóceń;

-jest to typ reakcji fizjologicznych skierowanych przeciwko zmianom środowiska.
teoria:
a)genotyp jest tak plastyczny, że umożliwia powstawanie różnych fenotypów w różnych warunkach środowiskowych (każdy z nich jest najlepiej przystosowany do środowiska, w którym się rozwijał).

2. Model rozwoju regresywnego
- jeżeli populacja o określonej wartości przystosowawczej cech fenotypowych napotyka na niesprzyjające warunki środowiskowe to jej rozwój przebiega zgodnie ze specyficznym torem rozwojowym.
- osobniki kształtują swe tory rozwojowe według wzoru rozwojowego populacji
- optimum rozwoju zachowane jest tylko w końcowej fazie ontogenezy.
- odległości fenotypowe pomiędzy osobnikami zmniejszają się.

3. Okres embrionalny
inaczej zarodkowy
a) Trwa do końca 8 tygodnia życia, okres ten charakteryzuje bardzo wysokie tempo rozwoju. Komórki zarodka zaczynają organizować się w zespoły- listki zarodkowe i przemieszczać się w takie położenie, aby mogły zrealizować swój program, czyli utworzyć konkretne układy i narządy (histogeneza i organogeneza). Powstają także narządy pomocnicze- błony płodowe i łożysko.
b) różnicowanie listków zarodkowych

-ektoderma (ukł nerwowy, naskórek i jego wytwory: paznokcie szkliwa włosów, żeby);

-mezoderma (ukł kostny, mięśniowy, krwionośny, skóra właściwa, narządy płciowe);

-endoderma (ukł oddechowy, moczowo-płciowy, trawienny)
c)wytworzenie błon płodowych (owodni, omoczni, kosmówki) i łożyska

d) Pod koniec tego okresu zarodek rośnie w zastraszającym tempie ok. 1mm na dzień!, ma już wykształcone zawiązki wszystkich ukł, narządów i części ciała. Utracił ogonek mierzy już ok. 3,5cm i waży ok. 10g.
4. Adaptacja, adaptabilność
Adaptacja- genetyczne przystosowanie puli genów do środowiska. Dotyczy populacji. Przekazywana z pokolenia na pokolenie.
Adaptabilność - zdolność przystosowania się na gruncie fizjologicznym do warunków środowiska zewnętrznego. Wykształcona na czas życia osobnika (może stać się adaptacją).
5. Zmienność genetyczna
Naturalne różnice sekwencji DNA organizmów jednego gatunku, w efekcie prowadzące do różnic w fenotypie. Częstym źródłem zmienności gen są mutacje, powodujące pojawienie się nowych wariantów sekwencji DNA. Dzięki zaś rekombinacji DNA powstają nowe zestawienia różnic genetycznych. Występują 2 rodzaje zmienności genetycznej: dziedziczna i modyfikacyjna (wpływ środowiska).

6

© Kolombo 2007

---