Johan Huizinga „Homo ludens. Zabawa jako źródło kultury”

Homo ludens - człowiek ludyczny, bawiący się

1. Kulturotwórcza teoria gier i zabaw:

zabawa jest starsza od kultury, bo kultura żeby mogła się pojawić, musi istnieć wcześniej jakaś grupa ludzi. Zwierzęta natomiast bawią się zupełnie tak, jak ludzie, nie czekając aż ich tego nauczymy. W zabawach młodych psów można znaleźć podobieństwa - zapraszają się do zabawy, mają z tego radość, przestrzegają pewnych zasad mi. nie gryzą się, nie robią krzywdy, udają, ze są złe, warczą, dla czystej przyjemności. Jednak zabawa wykracza poza formę biologiczną.

Zabawa ma sens, każda coś oznacza.

Zabawa jest wielkością daną kulturze, egzystuje przed nią, towarzyszy jej i przenika ją od samego początku. Jest to specyficzna jakość działania, inna od życia „zwyczajnego”.

Wielkie, pierwotne formy ludzkiego współżycia są wszystkie przeniknięte zabawą.

Np.

• mit - przez mit człowiek wyjaśnia sprawy ziemskie, utwierdza przedmioty w sferze boskiej i w każdej z tych fantazji duch wynalazczy igra na skraju żartu i powagi

• kult - pierwotna wspólnota spełnia określone czynności, rytuały by zapewnić zbawienie światu, te misteria i ofiary są w formie czystej zabawy.

Z mitu i kultu wywodzą się jednak wielkie siły napędowe życia kulturalnego - prawo i ład, komunikacja, rzemiosło, sztuka, wiedza, poezja. One wszystkie tkwią więc korzeniami w zabawie.

Zabawa jest antytezą powagi. Stanowi to antynomie, gdyż nie każda zabawa musi być niepoważna. Szachiści lub sportowcy traktują ją z uwagą i bez śmiechu lub żartów.

Cechy zabawy:

• jest swobodnym działaniem - jest aktem wolnej woli, bawimy się wtedy, kiedy chcemy, nakazana zabawa nie jest zabawą, uprawia się ją w czasie wolnym, nie jest zadaniem, które trzeba wykonać

• jest zbyteczna - nie jest konieczna, można się bez niej obejść

• wprowadza inny czas - czas zabawy, nie jest to „zwykłe życie”, rozgrywa się w pewnym określonym momencie i się kończy, zostaje rozegrana

• powtarzalność - może być w każdym momencie przerwana i ponownie rozpoczęta, powtórzona

• bezinteresowna - nie wpływa na nasze życie znacząco, nie zmienia go

• dzieje się w odrębnym świecie

Wartości towarzyszące zabawie:

• czynni agonalny - rywalizacja

• kreatywność

• wolność

• fantazja

• dyscyplina, stosowanie się do określonych reguł, zasad gry

Kultura jest początkowo zabawą, czynnością o charakterze ludycznym. Zajęcia mające na celu zaspokoić nasze potrzeby życiowe np. polowanie też przybierają w społeczeństwie archaicznym formę zabawy. Życie społeczne wyposażone jest w ponadbiologiczne formy, użyczające mu wyższej wartości w postaci zabaw i gier. W nich społeczeństwo wyraża swoje poglądy na świat i życie.

Związku kultury z zabawą należy szukać w wyższych formach społecznej zabawy, tam gdzie polega ona na uporządkowanym działaniu pewnej społeczności. Zabawa, którą człowiek pojedynczy uprawia dla samego siebie ma znikomy wpływ na kulturę.

2. Zasada agonalna jako czynnik kulturowy

Zasada agonalna - czynnik rywalizacji, konkurs, zawody można zaliczać do kategorii zabawy, bo powaga, z jaką są rozgrywane zawody nie zaprzecza ich ludycznemu charakterowi, wykazują one wszystkie formalne znamiona i cechy gier lub zabaw, mimo że np. podczas wyścigu koni nie ma zbytnio okazji do śmiechu lub żartów.

Zarówno zabawa jak i zawody są do pewnego stopnia bezinteresowne - przebiegają one same w sobie, rezultat gry jest obojętny, nie wpływa na nasze dalsze życie w społeczeństwie. Chodzi o „coś”, lecz to „coś” nie jest materialne, nie chodzi o to, że piłka wpadła do bramki, ale o to, że gra się udała.

W zasadzie agonalnej nie chodzi o pragnienie władzy nad przegranym, pierwotne jest pragnienie przewyższenia go, najważniejsze jest, że się wygrało, ale nie wykorzystuje się tego potem, np. w codziennym życiu. Wygrałam w szachy, ale gra się kończy i koniec.

Agonalna postawa życia kulturalnego w społeczeństwach archaicznych to np.

• Indianie Kwakiutl i potlacz, jako wielkie, uroczyste święto, podczas którego grupy obdarzają się podarunkami, wyłącznie w celu przelicytowania, kto da więcej (rywalizacja).

• Kula - podróż, podczas której następuje wymiana podarunków między grupą, która potem podaje je dalej i dalej

Zasada agonalna jest związana z kulturą helleńską (Grecja, pierwsza olimpiada).

Pojęcie agonu jako głównej cechy kultury greckiej wprowadził Jakub Burchardt. Współzawodnictwo było życiową zasadą społeczeństw Hellady. Grecy organizowali zawody we wszystkim w czym można było walczyć i rywalizować (w pieśniach, zagadkach, piciu, spaniu).

Znaczenie kultury dla agonu - przejście w ludycznym współzawodnictwie do kultury. Kultura nie zaczyna się jako zabawa, ale w niej samej. Agonalna podstawa kultury dana jest w zabawie, która jest starsza niż kultura. Wraz z upływem czasu kultura staje się poważna - zaczyna wyrastać warstwa idei, pojęć, nauki, norm, systemy zarobkowania itp. Wszystko to utraciło kontakt z zabawą, która otrzymała role podrzędną w kulturze.

---