Definicja grupy
Aby o zbiorze osób może mówić jak o grupie, muszą zostać spełnione
następujące kryteria:
• jest to zbiór trzech lub więcej osób - dopiero od trzech osób każda osoba
może być zewnętrznym świadkiem interakcji dwóch innych osób
• pomiędzy tymi osobami zachodzi bezpośrednia interakcja
• mają one wspólny cel - nie zawsze jest on w pełni uświadomiony, ale jest
wyraźny dla obserwatora zewnętrznego
• w zbiorze tym funkcjonują pewne normy zachowania - normy te wytwarza i
podtrzymuje sama grupa
• istnieje w owym zbiorze osób pewna struktura ról, członkowie tego zbioru
mają świadomość odrębności w stosunku do innych grup
• Proces grupowy to szereg zjawisk zachodzących
pomiędzy uczestnikami grupy oraz pomiędzy grupą
a liderem w trakcie jej rozwoju.
• Proces grupowy zachodzi w każdej grupie, choć
z różnym nasileniem.
• Proces grupowy jest zjawiskiem nieświadomym.
Etapy rozwoju grupy
Każda mała zbiorowość ludzka przebywająca dłuższy czas
razem zaczyna tworzyć grupę w rozumieniu powyższej
definicji.
Pojawiają się specyficzne role grupowe i normy regulujące
zachowania członków grupy.
Naturalny rozwój grupy podzielić można na 3 fazy, biorąc pod
uwagę powyżej podane dwa kryteria (Kratochvíl ):
1. zależności (konformizmu) - autonomii (Z - A)
2. egocentryzmu (koncentracji na sobie) - współpracy (E-W)
Faza orientacji i zależności
Członkowie grupy nie wiedzą jeszcze dokładnie, po co
znaleźli się w grupie, jaki jest jej cel, jakie zachowania
będą od nich oczekiwane, przed jakimi zadaniami staną.
I faza -orientacji i zależności
• W tej fazie pojawiają się już początki integracji grupy.
• Jednak ta integracja ma charakter wspólnej obrony
przed zagrażającą sytuacją - w grupie treningowej
charakterystyczna jest znaczna przewaga
wypowiadanych uczuć pozytywnych.
• Integracja ma mało zindywidualizowany charakter,
bardziej przypomina „kolektywizm”.
• Lider aktywny proponuje różne wspólne
aktywności, często o charakterze zabawy. Bardzo często
propozycje te są odrzucane lub nie wszyscy uczestnicy
decydują się je podjąć.
Faza orientacji i zależności cd.
To bywa przyczyną „degradacji” lidera aktywnego, który
może stać się kozłem ofiarnym. Dzieje się i tak, że po
zdetronizowanym liderze aktywnym władzę przejmuje
następny lider aktywny. Nieraz też dwóch lub więcej
aktywnych liderów rywalizuje o pozycję w grupie. W tej fazie
również niektóre osoby, dla obrony siebie „wybierają
milczenie”. Płacą często za to objawami
somatycznymi (bóle głowy, bóle brzucha, skłonność do
zasypiania, parcie na mocz itp.) lub zwiększonym poczuciem
niepokoju.
Rola w pierwszej fazie
• Lider aktywny - ktoś, kto potrzebuje działania, ruchu do przodu, dąży
do przywództwa, dodaje grupie energii. W grupie treningowej często
inicjuje różne aktywności.
• Błazen - swoim zabawnym stylem bycia rozładowuje napięcia, ale jeśli
poczucie zagrożenia w grupie spadnie i obniży się zapotrzebowanie na tę
funkcję, a błazen dalej kontynuuje swoje zachowanie, może stać się
kozłem ofiarnym.
• Kamikadze -ktoś, kto niejako domyśla się celu grupy (bo jest jeszcze
za wcześnie, żeby ten cel był wyraźnie sformułowany) i gotów jest ten
cel realizować „nadmiarowo”, nawet kosztem własnym (radykalna
otwartość na którą grupa jeszcze nie jest gotowa).
• Kozioł ofiarny - zdezorientowana grupa nieraz szuka obiektu
„umieszczenia” trudnych emocji (np. złości). Może się to dokonywać też
pod maską „pomagania” komuś, kto jest postrzegany jako słabiej radzący
sobie w trudnej sytuacji grupowej.
• Sumienie grupy - wstawia się za kozłem ofiarnym i innymi
„krzywdzonymi”. Lider aktywny nieraz traci swoją władzę (z natury swej
roli nie wyczuwa dobrze celu grupy, raczej bezkierunkowo energetyzuje)
Fazy rozwoju grupy
1. faza orientacji - testowania -zależności,
2. faza kryzysu,
3. faza spójności grupy
Faza kryzysu (konfliktu i buntu)
Próby integracji grupy dokonywane przez lidera aktywnego
okazują się nieskuteczne lub niewystarczające.
Wzrasta poczucie bezpieczeństwa, a wraz z nim zmniejsza się
potrzeba zależności - lider aktywny nie jest już niezbędny.
Koncentracja uczestników na sobie pozostaje jednak nadal.
Członkowie zbiorowości zaczynają poszukiwać możliwości
realizacji dla swych indywidualnych aspiracji, „kolektywizm”
już nie wystarcza.
Wzrasta potrzeba autonomii. Z drugiej strony nie ma jeszcze
wyraźnie określonych celów grupy.
Pojawiają się wzajemnie sprzeczne interesy i aspiracje,
pozycja lidera jest podważana, czasem gwałtownie.
Faza kryzysu, konfliktu i buntu
• Tutaj ujawnia się nierzadko rola buntownika - przywódcy buntu.
• Z drugiej strony mogą się uwyraźnić role osób wspomagających
lidera i dobrego ucznia. Ze względu na gwałtowność interakcji
sumienie grupy ma nieraz „pełne ręce roboty”.
• Należy wyraźnie podkreślić, ze faza ta jest bardziej fazą konfliktu niż
buntu.
• Konflikt z reguły jest wieloogniskowy i wielostronny. Czasem dochodzi
niemal do walki wszystkich ze wszystkimi.
• Z drugiej strony, im mocniejsza jest rola lidera aktywnego, tym
wyraźniej konflikt może się przejawiać jako bunt przeciwko niemu.
• W grupach treningowych obiektem buntu najczęściej jest trener. W
trakcie treningu grupowego faza ta trwa z reguły krótko.
• Grupa „rozumie”, że przedłużanie się tej fazy mogłoby grozić rozpadem.
• W pewnym momencie ujawnia się rola lidera nawigatora.
• Nawigator, przekonywująco ukazując kierunek możliwy do
zaakceptowania przez wszystkich, wyprowadza grupę z fazy konfliktu.
.
Faza spójności i współpracy
• Jeżeli w wyniku kryzysu pojawi się wspólnie podzielany (co nie
znaczy, że wyraźnie zwerbalizowany!) zrąb celu grupy oraz
ukształtuje się nowy, korzystniejszy dla członków grupy układ ról,
zaczyna wzrastać potrzeba integracji, współdziałania. Integracja
odbywa się na pogłębionym poziomie. Jest zindywidualizowana.
• Uczestnicy potrafią powiedzieć sobie spokojnie i
rzeczowo zarówno pozytywne jak i negatywne
informacje zwrotne. Odczuwają osobiste korzyści z bycia
razem i współpracy. Cel grupy zaczyna być świadomie rozważany
i dyskutowany.
• Uwyraźniają się normy grupowe.
• W tej fazie grupa nieraz staje przed dylematem: czy wybrać
normę integracji, czy też otwartości i „szczerości aż do bólu”.
Faza współpracy
Faza spójności i współpracy
• Ten etap pozwala ujawnić się w pełni roli lidera
emocjonalnego. To ktoś, kto dobrze wyczuwa nastrój w
grupie, dba o dobrą atmosferę. Jest nieoceniony, kiedy w
grupie pojawiają się napięcia i konflikty. Posiada też swoisty
„słuch emocjonalny” -potrafi docenić autentyczność i
głębokość wypowiedzi.
• Ważną rolę odgrywa też nawigator, który potrafi
podtrzymywać konsekwencję i elastyczność w działaniach
grupy.
• Lider aktywny jest służebny - dodaje energii, odpowiadając
na zapotrzebowanie grupy.
Podsumowanie
Każda istotna zmiana, typu: nowe zadania,
nowe osoby, może spowodować ponowne
pojawienie się elementów fazy orientacji i
zależności i cały proces może się powtórzyć.
Nie jest to jednak regres -zazwyczaj grupa
zachowuje swoje dotychczasowe osiągnięcia.
Rozwój grupy odbywa się zatem na sposób
spiralny.