ŻYWIENIE CZŁOWIEKA - WYKŁADY SEMESTR II
1.
- Osteoporoza- to wykraczający poza normę wiekową i płciową ubytek tkanki kostnej przy zachowaniu struktury kości, spowodowany wzmożonym procesem wchłaniania kości i/lub zmniejszeniem procesu budowy kości. Jest to spowodowane zbyt dużym rozpadem masy kostnej i/lub zbyt małą jej produkcją.
- Mineralizacja czyli zdolność kości do wchłaniania i zatrzymywanie soli wapniowych. Osteoporoza rozpoczyna się gdy oba są spowolnione i masa kostna zmniejsza się.
Od tego chorobowego procesu należy odróżnić normalny, związany z wiekiem ubytek tkanki kostnej. Zaczyna się w 4dekadzie życia i postępuje powoli nie powodując przy tym większych dolegliwości.
-Skład kości: składają się z uformowanego fundamentu białkowego zwanego zrębem kolagenowym. Zrąb kolagenowy zatrzymuje sól mineralną, fosforan wapniowy stanowiący ok.65% masy kostnej i nadający kościom sztywność. Kości nieustannie są w ruchu i ulegają zmianom. Ciągle są budowane. Proces ten nazywany tworzeniem lub formowaniem się. Kości się nieustannie zużywają w procesie nazywanym resorpcją. W opisany sposób odnawia się od 5do10% rocznie. Od urodzenia do mniej więcej 20r życia odbudowa kości następuje szybciej niż ich zużycie. Między 25 a 30 rokiem życia osiągamy szczytową masę kostną
- Duża zawartość Ca i twardość nie uodpornią jeszcze kości na złamanie. Mogą one być gęste lecz kruche może im brakować elastyczności, co powoduje podatność na złamania. Zrąb kolagenowy ma zasadnicze znaczenie dla utrzymania elastyczności i może odegrać istotną rolę w zapobieganiu złamaniom niż zawartość Ca.
- Osteoporoza:
Osteopenia - zmniejszenie substancji międzykomórkowej kości, utrata elastyczności, twardnienie, łamliwość
Osteomalacja - osłabienie mineralizacji, niski poziom Ca, wzrost elastyczności, mniejsza wytrzymałość kości na obciążenia
Krzywica - anormalna mineralizacja kości w okresie wzrostu
-Podział osteoporozy zależności od przyczyny jej powstania:
osteoporoza pierwotna
- osteoporoza po menopauzie (typ I)- niski poziom estrogenów u kobiet po menopauzie powoduje nieustanne zmniejszanie się masy kostnej. W pierwszym roku ok.3% by następnie zmniejszyć się do1,5-2% rocznie
-osteoporoza wieku podeszłego (typ II)- w zaawansowanym wieku szczególnie od 7 dekady życia pojawia się osłabione wchłanianie Ca z jelit, jak również niższe wydzielanie kalcytoniny, hormonu, który zapobiega ucieczce wapnia z kości
osteoporoza wtórna
- wskutek zaburzeń hormonalnych- następstwo nieprawidłowego działania różnych gruczołów dokrewnych: tarczycy, przytarczycy i gruczołów nadnercza, wszystkie one zaangażowane są w formowanie się kości. Także z powodu cukrzycy nieprawidłowo funkcjonująca trzustka
-osteoporoza z braku ruchu-spowodowana brakiem fizycznej aktywności lub nieodpowiednim wypoczynkiem, co wraz z innymi czynnikami zmniejsza się wchłanianie wapnia
-osteoporoza w wyniku niedożywienia- kości mogą ucierpieć od niedostatku kalorii lub następujących składników w pożywieniu tj.: Ca, Mg, różne witaminy, tłuszcz, białko
-osteoporoza będąca następstwem innych chorób- wątroby, przewodu pokarmowego, nerek, jak również rozmaite rodzaje raka, w tym raka kości mogą mieć uboczny wpływ na tworzenie się kości i przyczyniać do ich osłabiania lub złamania
-osteoporoza jatrogenna- niektóre leki (kortykosterydy, leki przeciwzakrzepowe, przeciwpadaczkowe, niektóre diuretyki, leki przeciwnowotworowe, hormony tarczycy) powodują utratę kośca
- Objawy:
-jest chorobą rozwijającą się skrycie początkowo chory nie odczuwa żadnych dolegliwości
-bóle pleców (nasilają się w pozycji stojącej i siedzącej, ustępują po wypoczynku)
-bóle brzucha
-trudności z wypróżnianiem
-dochodzi do pogłębiania kifozy piersiowej i lordozy szyjnej i lędźwiowej (zmniejszenie wzrostu o 3-5cm jest sygnałem ostrzegawczym)
-ograniczenie ruchomości kręgosłupa
-Czynniki ryzyka
Dla kobiet: przypadki złamań miednicy w rodzinie, brak własnych dzieci
Dla mężczyzn czynniki ryzyka są: niedobór testosteronu i zaawansowany wiek
Dla obu płci: Opóźniona dojrzałość płciowe, Spożywanie alkoholu, Palenie, Siedzący tryb życia
-Zapobieganie:
-Uprawiać systematycznie wysiłek fizyczny
-Dostarczyć odpowiedniej ilości Ca najlepiej z mleka
-Nie palić tytoniu i nie pic alkoholu
-Przebywać w słoneczny dzień na słońcu przynajmniej 15-30min aby zapewnić odpowiednia produkcje wit. D
-Ograniczyć produkty zwiększające wydalanie Ca z moczem: Soli do 3g dziennie, Mocnej kawy, herbaty, coca-coli
-Unikać nadmiernego spożywania białka zwierzęcego zastąpić go białkiem roślinnym np. sojowym.
- Wapń z mleka
-Główne czynniki wpływające na formowanie się kości:
-białka i wit.C stymulują tworzenie zrębu kolagenowego
-wit D zwiększa wchłanianie Ca z jelita cienkiego do krwi
-Mg: zwiększa wchłanianie Ca z krwi do kości
-napięcie stres ćwiczenia ruch: wzmagają tworzenie kości
-hormony płciowe (estrogeny, progesteron - kobiece, androgeny): zwiększają odtwarzanie kości
-kalcytonina, hormon wydzielany przez tarczycę: zmniejsza resorpcję kości przez spowolnienie lub zahamowanie odpływu Ca z kości, zmniejszając poziom Ca we krwi.
-Zapotrzebowanie organizmu na wapń:
Występuje jako fosforan wapniowy
Do najważniejszych czynników pokarmowych poprawiających biodostępność wapnia zalicza się laktozę
Absorpcję wapnia stymulują również aminokwasy zasadowe, kwasy organiczne (np. kwas cytrynowy, mlekowy), niestrawne oligosacharydy, kazeinofosfopeptydy, średniołańcuchowe kwasy tłuszczowe
Prawidłowy przebieg procesu wchłaniania wapnia wymaga ponadto (…)
Jelitową adsorpcję wapnia ograniczają kwasy uronowe - zawarte w warzywach i owocach, szczawiany - znajdujące się w zielonych częściach wielu roślin praz obecne w przetworach
Do składników pokarmowych utrudniających wchłanianie wapnia zalicza się ponadto nierozpuszczalne frakcje błonnika pokarmowego
Obniżenie adsorpcji Ca występuje także przy niedoborze estrogenów, nadużywaniu alkoholu, paleniu tytoniu
(…)
Negatywny wpływ na ogólnoustrojowy bilans wapniowy może mieć także nadmierne wydalanie wapnia z moczem, kałem czy potem. Do czynników żywieniowych mogących intensyfikować wydalanie Ca z moczem zalicza się nadmierne spożycie soli kuchennej, białka zwierzęcego oraz kawy
Istotnym czynnikiem warunkującym utrzymanie (…)
Niski stosunek Ca:P w pożywieniu powoduje wtórną nadczynność przytarczyc, objawiającą się podwyższonym poziomem PTH. Ponadto hiperfosfatemia hamuje syntezę i uwalnianie 1,25 (OH)2P, przez co obniża się jelitowe wchłanianie wapnia. Konsekwencją chronicznej hiperfosfatemii jest stymulacja resorpcji tkanki kostnej
- Dzienne zapotrzebowanie na wapń: ok. 1200mg
- Związki mające wpływ na wchłanianie Ca:
Witamina D - źródła: mleko, margaryna, żółtka, wątróbka, łosoś, sardynki, śledzie, makrele, tran
Białko i witamina C - tworzenie kolagenu zależy od dostatecznej ilości białka w pożywieniu, jak również witaminy C, która stymuluje enzymy umożliwiające tworzenie się kolagenu i rozrost tkanki łącznej. Niedobór białka lub witaminy C może osłabić zrąb kostny, upośledzić jego zdolność do zatrzymywania soli wapniowcych
Magnez - (…) sam wapń bez magnezu może źle się wchłaniać albo powodować niedobór magnezu (niemniej nadmiar wapnia może przeszkadzać we wchłanianiu magnezu)
Bor - (…)
Mangan - (…)
Witamina K - konieczna do prawidłowego krzepnięcia krwi i produkcji osteokalcyny. Wspomaga krystalizację wapnia w kościach i przyspiesza gojenie po złamaniach dzięki stymulowaniu wzrostu kości
Cynk - (…)
Miedź - ważna dla tworzenia się kolagenu
Witamina B6 - pomaga we wchłanianiu kolagenu
Kwas foliowy - pomaga w przekształcaniu aminokwasu homocysteiny (utrudniającego syntezę kolagenu) na formę nietoksyczną: cysteinę. Źródła: zielone warzywa liściaste, tuńczyk, łosoś, brązowy ryż, wołowina i warzywa strączkowe
- Szkodliwy wpływ cukru, alkoholu i nadmiernej ilości kofeiny na kości!!!
Żywność kwasotwórcza przyczynia się do powstania kwasicy. Aby jej przeciwdziałać, z kości pobierane są natychmiast wapń (…)
Węglowodany są bardzo kwasotwórcze, ponieważ produkty uboczne ich przemian zawierają kwas węglowy. Rafinowany cukier powoduje wydalanie witamin z grupy B oraz wapnia i miedzi
Konsumpcja kofeiny powiększa wydalanie wapnia i magnezu z moczem, co powoduje zanik kości
Nadużywanie alkoholu wiąże się z niedoborem magnezu, a to z kolei może spowodować niższą produkcję hormonów przytarczycy i pogorszenie wchłaniania składników mineralnych
Utrata wagi poprzez ograniczanie tłuszczu (…)
Natomiast witamina D, konieczna do adsorpcji wapnia z jelit, jest rozpuszczalna w tłuszczach. Jest możliwość, że długotrwały chroniczny niedobór zdrowych tłuszczów w diecie przyczyni się do ścieńczenia kości, ponieważ organizm nie jest w stanie wchłonąć i zatrzymań koniecznego wapnia z braku witaminy
- Diagnostyka - badania densytometryczne
3