ŻYWIENIE CZŁOWIEKA - WYKŁADY SEMESTR II

1.

- Osteoporoza- to wykraczający poza normę wiekową i płciową ubytek tkanki kostnej przy zachowaniu struktury kości, spowodowany wzmożonym procesem wchłaniania kości i/lub zmniejszeniem procesu budowy kości. Jest to spowodowane zbyt dużym rozpadem masy kostnej i/lub zbyt małą jej produkcją.

- Mineralizacja czyli zdolność kości do wchłaniania i zatrzymywanie soli wapniowych. Osteoporoza rozpoczyna się gdy oba są spowolnione i masa kostna zmniejsza się.

Od tego chorobowego procesu należy odróżnić normalny, związany z wiekiem ubytek tkanki kostnej. Zaczyna się w 4dekadzie życia i postępuje powoli nie powodując przy tym większych dolegliwości.

-Skład kości: składają się z uformowanego fundamentu białkowego zwanego zrębem kolagenowym. Zrąb kolagenowy zatrzymuje sól mineralną, fosforan wapniowy stanowiący ok.65% masy kostnej i nadający kościom sztywność. Kości nieustannie są w ruchu i ulegają zmianom. Ciągle są budowane. Proces ten nazywany tworzeniem lub formowaniem się. Kości się nieustannie zużywają w procesie nazywanym resorpcją. W opisany sposób odnawia się od 5do10% rocznie. Od urodzenia do mniej więcej 20r życia odbudowa kości następuje szybciej niż ich zużycie. Między 25 a 30 rokiem życia osiągamy szczytową masę kostną

- Duża zawartość Ca i twardość nie uodpornią jeszcze kości na złamanie. Mogą one być gęste lecz kruche może im brakować elastyczności, co powoduje podatność na złamania. Zrąb kolagenowy ma zasadnicze znaczenie dla utrzymania elastyczności i może odegrać istotną rolę w zapobieganiu złamaniom niż zawartość Ca.

- Osteoporoza:

• Osteopenia - zmniejszenie substancji międzykomórkowej kości, utrata elastyczności, twardnienie, łamliwość

• Osteomalacja - osłabienie mineralizacji, niski poziom Ca, wzrost elastyczności, mniejsza wytrzymałość kości na obciążenia

• Krzywica - anormalna mineralizacja kości w okresie wzrostu

-Podział osteoporozy zależności od przyczyny jej powstania:

• osteoporoza pierwotna

- osteoporoza po menopauzie (typ I)- niski poziom estrogenów u kobiet po menopauzie powoduje nieustanne zmniejszanie się masy kostnej. W pierwszym roku ok.3% by następnie zmniejszyć się do1,5-2% rocznie

-osteoporoza wieku podeszłego (typ II)- w zaawansowanym wieku szczególnie od 7 dekady życia pojawia się osłabione wchłanianie Ca z jelit, jak również niższe wydzielanie kalcytoniny, hormonu, który zapobiega ucieczce wapnia z kości

• osteoporoza wtórna

- wskutek zaburzeń hormonalnych- następstwo nieprawidłowego działania różnych gruczołów dokrewnych: tarczycy, przytarczycy i gruczołów nadnercza, wszystkie one zaangażowane są w formowanie się kości. Także z powodu cukrzycy nieprawidłowo funkcjonująca trzustka

-osteoporoza z braku ruchu-spowodowana brakiem fizycznej aktywności lub nieodpowiednim wypoczynkiem, co wraz z innymi czynnikami zmniejsza się wchłanianie wapnia

-osteoporoza w wyniku niedożywienia- kości mogą ucierpieć od niedostatku kalorii lub następujących składników w pożywieniu tj.: Ca, Mg, różne witaminy, tłuszcz, białko

-osteoporoza będąca następstwem innych chorób- wątroby, przewodu pokarmowego, nerek, jak również rozmaite rodzaje raka, w tym raka kości mogą mieć uboczny wpływ na tworzenie się kości i przyczyniać do ich osłabiania lub złamania

-osteoporoza jatrogenna- niektóre leki (kortykosterydy, leki przeciwzakrzepowe, przeciwpadaczkowe, niektóre diuretyki, leki przeciwnowotworowe, hormony tarczycy) powodują utratę kośca

- Objawy:

-jest chorobą rozwijającą się skrycie początkowo chory nie odczuwa żadnych dolegliwości

-bóle pleców (nasilają się w pozycji stojącej i siedzącej, ustępują po wypoczynku)

-bóle brzucha

-trudności z wypróżnianiem

-dochodzi do pogłębiania kifozy piersiowej i lordozy szyjnej i lędźwiowej (zmniejszenie wzrostu o 3-5cm jest sygnałem ostrzegawczym)

-ograniczenie ruchomości kręgosłupa

-Czynniki ryzyka

• Dla kobiet: przypadki złamań miednicy w rodzinie, brak własnych dzieci

• Dla mężczyzn czynniki ryzyka są: niedobór testosteronu i zaawansowany wiek

• Dla obu płci: Opóźniona dojrzałość płciowe, Spożywanie alkoholu, Palenie, Siedzący tryb życia

-Zapobieganie:

-Uprawiać systematycznie wysiłek fizyczny

-Dostarczyć odpowiedniej ilości Ca najlepiej z mleka

-Nie palić tytoniu i nie pic alkoholu

-Przebywać w słoneczny dzień na słońcu przynajmniej 15-30min aby zapewnić odpowiednia produkcje wit. D

-Ograniczyć produkty zwiększające wydalanie Ca z moczem: Soli do 3g dziennie, Mocnej kawy, herbaty, coca-coli

-Unikać nadmiernego spożywania białka zwierzęcego zastąpić go białkiem roślinnym np. sojowym.

- Wapń z mleka

-Główne czynniki wpływające na formowanie się kości:

-białka i wit.C stymulują tworzenie zrębu kolagenowego

-wit D zwiększa wchłanianie Ca z jelita cienkiego do krwi

-Mg: zwiększa wchłanianie Ca z krwi do kości

-napięcie stres ćwiczenia ruch: wzmagają tworzenie kości

-hormony płciowe (estrogeny, progesteron - kobiece, androgeny): zwiększają odtwarzanie kości

-kalcytonina, hormon wydzielany przez tarczycę: zmniejsza resorpcję kości przez spowolnienie lub zahamowanie odpływu Ca z kości, zmniejszając poziom Ca we krwi.

-Zapotrzebowanie organizmu na wapń:

• Występuje jako fosforan wapniowy

• Do najważniejszych czynników pokarmowych poprawiających biodostępność wapnia zalicza się laktozę

• Absorpcję wapnia stymulują również aminokwasy zasadowe, kwasy organiczne (np. kwas cytrynowy, mlekowy), niestrawne oligosacharydy, kazeinofosfopeptydy, średniołańcuchowe kwasy tłuszczowe

• Prawidłowy przebieg procesu wchłaniania wapnia wymaga ponadto (…)

• Jelitową adsorpcję wapnia ograniczają kwasy uronowe - zawarte w warzywach i owocach, szczawiany - znajdujące się w zielonych częściach wielu roślin praz obecne w przetworach

• Do składników pokarmowych utrudniających wchłanianie wapnia zalicza się ponadto nierozpuszczalne frakcje błonnika pokarmowego

• Obniżenie adsorpcji Ca występuje także przy niedoborze estrogenów, nadużywaniu alkoholu, paleniu tytoniu

• (…)

• Negatywny wpływ na ogólnoustrojowy bilans wapniowy może mieć także nadmierne wydalanie wapnia z moczem, kałem czy potem. Do czynników żywieniowych mogących intensyfikować wydalanie Ca z moczem zalicza się nadmierne spożycie soli kuchennej, białka zwierzęcego oraz kawy

• Istotnym czynnikiem warunkującym utrzymanie (…)

• Niski stosunek Ca:P w pożywieniu powoduje wtórną nadczynność przytarczyc, objawiającą się podwyższonym poziomem PTH. Ponadto hiperfosfatemia hamuje syntezę i uwalnianie 1,25 (OH)2P, przez co obniża się jelitowe wchłanianie wapnia. Konsekwencją chronicznej hiperfosfatemii jest stymulacja resorpcji tkanki kostnej

- Dzienne zapotrzebowanie na wapń: ok. 1200mg

- Związki mające wpływ na wchłanianie Ca:

• Witamina D - źródła: mleko, margaryna, żółtka, wątróbka, łosoś, sardynki, śledzie, makrele, tran

• Białko i witamina C - tworzenie kolagenu zależy od dostatecznej ilości białka w pożywieniu, jak również witaminy C, która stymuluje enzymy umożliwiające tworzenie się kolagenu i rozrost tkanki łącznej. Niedobór białka lub witaminy C może osłabić zrąb kostny, upośledzić jego zdolność do zatrzymywania soli wapniowcych

• Magnez - (…) sam wapń bez magnezu może źle się wchłaniać albo powodować niedobór magnezu (niemniej nadmiar wapnia może przeszkadzać we wchłanianiu magnezu)

• Bor - (…)

• Mangan - (…)

• Witamina K - konieczna do prawidłowego krzepnięcia krwi i produkcji osteokalcyny. Wspomaga krystalizację wapnia w kościach i przyspiesza gojenie po złamaniach dzięki stymulowaniu wzrostu kości

• Cynk - (…)

• Miedź - ważna dla tworzenia się kolagenu

• Witamina B6 - pomaga we wchłanianiu kolagenu

• Kwas foliowy - pomaga w przekształcaniu aminokwasu homocysteiny (utrudniającego syntezę kolagenu) na formę nietoksyczną: cysteinę. Źródła: zielone warzywa liściaste, tuńczyk, łosoś, brązowy ryż, wołowina i warzywa strączkowe

- Szkodliwy wpływ cukru, alkoholu i nadmiernej ilości kofeiny na kości!!!

• Żywność kwasotwórcza przyczynia się do powstania kwasicy. Aby jej przeciwdziałać, z kości pobierane są natychmiast wapń (…)

• Węglowodany są bardzo kwasotwórcze, ponieważ produkty uboczne ich przemian zawierają kwas węglowy. Rafinowany cukier powoduje wydalanie witamin z grupy B oraz wapnia i miedzi

• Konsumpcja kofeiny powiększa wydalanie wapnia i magnezu z moczem, co powoduje zanik kości

• Nadużywanie alkoholu wiąże się z niedoborem magnezu, a to z kolei może spowodować niższą produkcję hormonów przytarczycy i pogorszenie wchłaniania składników mineralnych

• Utrata wagi poprzez ograniczanie tłuszczu (…)

Natomiast witamina D, konieczna do adsorpcji wapnia z jelit, jest rozpuszczalna w tłuszczach. Jest możliwość, że długotrwały chroniczny niedobór zdrowych tłuszczów w diecie przyczyni się do ścieńczenia kości, ponieważ organizm nie jest w stanie wchłonąć i zatrzymań koniecznego wapnia z braku witaminy

- Diagnostyka - badania densytometryczne

3

---